Từ dầu ăn thừa đến nhiên liệu hàng không bền vững
Tại khu vực quanh nhà máy lọc dầu lớn nhất Indonesia, việc bán dầu ăn đã qua sử dụng không chỉ mang lại nguồn thu nhập cho người dân mà còn đang trở thành mắt xích cung ứng quan trọng trong chiến lược tự chủ nhiên liệu hàng không bền vững (SAF) của quốc gia vạn đảo này.
Cilacap, nhà máy lọc dầu lớn nhất của Pertamina, hiện xử lý 348.000 thùng dầu thô mỗi ngày, đáp ứng khoảng một phần ba nhu cầu nhiên liệu của cả nước. Ảnh: CNA.
Tập đoàn năng lượng nhà nước Pertamina đang ráo riết đẩy mạnh sản xuất SAF như một phần trong nỗ lực cắt giảm khí thải carbon từ ngành hàng không. Đơn vị này lên kế hoạch mở rộng công suất tại các nhà máy hiện có, đồng thời nghiên cứu khả năng xây dựng thêm các tổ hợp lọc dầu xanh mới. Hiện tại, nhiên liệu SAF đã được sản xuất tại nhà máy lọc dầu Cilacap ở Trung Java. Bên cạnh đó, Pertamina cũng đang phát triển năng lực sản xuất loại nhiên liệu này tại các cơ sở ở Nam Sumatra, Riau, Tây Java và Đông Kalimantan. Chính phủ Indonesia đặt mục tiêu nâng tỷ lệ pha trộn SAF bắt buộc cho các chuyến bay quốc tế lên mức 5% vào năm 2035.
Tại Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Liên hợp quốc (COP30) vừa diễn ra ở Belem (Brazil) hồi tháng 11 vừa qua, đại diện Indonesia tuyên bố nước này phấn đấu sản xuất hơn 1 triệu mét khối SAF mỗi năm vào năm 2030, với nguyên liệu đầu vào chính là dầu ăn đã qua sử dụng.
Cilacap, nhà máy lọc dầu lớn nhất của Pertamina, hiện xử lý 348.000 thùng dầu thô mỗi ngày, đáp ứng khoảng một phần ba nhu cầu nhiên liệu của cả nước. Nhà máy này đang được chuyển đổi thành một tổ hợp lọc dầu xanh để sản xuất nhiên liệu hàng không bền vững, với sản lượng có thể đạt khoảng 1,4 triệu lít mỗi ngày, tương đương một nửa thể tích của một bể bơi Olympic.
Trong đó, khoảng 3% nguyên liệu sản xuất SAF tại đây hiện đến từ dầu ăn đã qua sử dụng. Quá trình chuyển đổi được thực hiện thông qua chuỗi phản ứng hóa học phức tạp. Dầu ăn thừa được trộn với dầu hỏa, gia nhiệt ở khoảng 70°C, sau đó đưa vào lò phản ứng để tiếp tục xử lý ở nhiệt độ trên 300°C và đi qua các lớp xúc tác nhằm kích hoạt quá trình chuyển hóa. Ở công đoạn cuối, hydro được bổ sung để ổn định cấu trúc phân tử, tạo ra loại nhiên liệu sạch hơn, đáp ứng yêu cầu của động cơ phản lực và có thể giúp cắt giảm tới 80% lượng phát thải carbon so với nhiên liệu hàng không truyền thống.
Để gia tăng sản lượng SAF, Pertamina đang nỗ lực nâng cao tỷ lệ dầu ăn thừa trong hỗn hợp nhiên liệu. Các kỹ sư của tập đoàn cũng đang thử nghiệm cải tiến chất xúc tác để tăng hiệu suất sản xuất. Loại chất xúc tác hiện tại là thành quả nghiên cứu của các nhà khoa học Indonesia thuộc bộ phận đổi mới công nghệ của Pertamina phối hợp cùng Viện Công nghệ Bandung.
Việc phát triển chất xúc tác "cây nhà lá vườn" là một phần trong sáng kiến quốc gia nhằm giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu. Kỹ sư quy trình Novan Adhi Prakasa cho biết đội ngũ nghiên cứu và phát triển luôn cố gắng cải tiến chất xúc tác để có thể nâng tỷ lệ dầu ăn thừa lên hơn 3%, đồng thời tăng công suất và năng suất của toàn bộ dây chuyền lọc dầu xanh.
Mặc dù Indonesia có nguồn cung tiềm năng khoảng 1 triệu lít dầu ăn thừa mỗi năm, nhưng khoảng 95% số đó hiện đang được xuất khẩu sang châu Âu và các khu vực khác của châu Á. Ảnh: Travelandtourworld.
Cân bằng nguồn cung, chi phí và vai trò của cộng đồng
Tiềm năng nguồn cung dầu ăn thừa tại Indonesia là rất lớn. Theo ông Oki Muraza, Phó Tổng giám đốc Pertamina, quốc gia này tiêu thụ khoảng 6 đến 7 triệu tấn dầu ăn mỗi năm. Nếu có thể thu gom được 20% lượng dầu này, tương tự như tỷ lệ ở các nước phát triển, Indonesia sẽ có nguồn nguyên liệu khổng lồ đủ để cung ứng cho ngành công nghiệp trong nước.
Cộng đồng địa phương hiện đã bắt đầu tham gia vào chuỗi cung ứng xanh này. Tại quận Tegalreja gần nhà máy Cilacap, thay vì đổ bỏ xuống cống, người dân thu gom dầu ăn thừa để bán cho các trạm thu gom phế liệu địa phương với giá khoảng 0,3 USD (tương đương 7.500 đồng) mỗi kg. Bà Bartinah, một người dân tại làng KB Gadis, chia sẻ rằng việc bán dầu thừa giúp gia đình có thêm thu nhập, dù ít nhưng cũng là động lực để bà hy vọng giá thu mua sẽ tăng lên mức 10.000 rupiah (khoảng 0,6 USD) trong tương lai.
Mặc dù Indonesia có nguồn cung tiềm năng khoảng 1 triệu lít dầu ăn thừa mỗi năm, nhưng khoảng 95% số đó hiện đang được xuất khẩu sang châu Âu và các khu vực khác của châu Á. Các sáng kiến thu gom trong cộng đồng có thể giúp chuyển hướng nguồn nguyên liệu này phục vụ cho sản xuất SAF nội địa. Bà Sri Widowati, điều phối viên tại Trạm thu gom Tegalreja, cho biết ban đầu họ chỉ thu được khoảng 80 đến 100kg mỗi tháng, nhưng hiện nay con số này đã tăng lên khoảng 170kg.
Tuy nhiên, bài toán chi phí vẫn là một thách thức lớn. Indonesia dự kiến áp dụng tỷ lệ pha trộn 1% SAF vào nhiên liệu hàng không từ năm 2027, nhưng chi phí sản xuất loại nhiên liệu này hiện cao gấp 2 đến 5 lần so với nhiên liệu phản lực truyền thống. Các chuyên gia trong ngành nhận định chính phủ cần can thiệp để đảm bảo việc sử dụng SAF không đẩy giá vé máy bay tăng cao.
Ông Alvin Lie, Chủ tịch Hiệp hội người sử dụng dịch vụ vận tải hàng không Indonesia, nhấn mạnh thị trường vận tải hàng không nước này cực kỳ nhạy cảm về giá, đến mức chính phủ đã không cho phép tăng giá vé kể từ năm 2019. Theo ông Lie, SAF vẫn là nguyên liệu bay đắt đỏ, nên dù chỉ pha trộn 1% cũng sẽ làm tăng chi phí nhiên liệu và kéo theo giá vé máy bay tăng lên. Ông đề xuất chính phủ nên xem xét loại bỏ mức thuế giá trị gia tăng (VAT) 12% đối với nhiên liệu hàng không và vé máy bay nếu muốn thúc đẩy việc sử dụng SAF.
Bất chấp những thách thức về kinh tế, tham vọng trở thành người dẫn đầu khu vực về nhiên liệu hàng không bền vững của Indonesia đang dần thành hình. Sự tiến bộ thực sự sẽ phụ thuộc vào tốc độ mở rộng quy mô sản xuất và khả năng đảm bảo nguồn cung nguyên liệu ổn định từ dầu thải và các vật liệu hữu cơ khác.
Với ngành giao thông vận tải chiếm khoảng 22% lượng khí thải carbon liên quan đến năng lượng của cả nước, SAF vẫn đóng vai trò trung tâm trong mục tiêu đưa mức phát thải ròng về 0, trở thành tấm vé thông hành đưa Indonesia hướng tới những bầu trời xanh và sạch hơn.
