'Hiến kế' phát triển du lịch nông thôn gắn với văn hóa, môi trường xanh

Giữ hồn Tây Nguyên trong mô hình du lịch sinh thái - văn hóa

Chia sẻ tại diễn đàn quốc gia: “Du lịch nông thôn gắn với văn minh sinh thái và kiến tạo môi trường sống xanh”, chị Đặng Thị Thúy Kiều, Giám đốc Công ty TNHH MTV Làng Hồ Tourist, cho biết sau 5 năm nỗ lực, chị đã hình thành hệ sinh thái du lịch gắn với văn hóa bản địa Tây Nguyên, nơi con người, kiến trúc và thiên nhiên cùng “thở” chung một nhịp.

Theo chị Kiều, triết lý “thuận thiên”, sống hòa hợp với rừng, suối, cây cỏ là nền tảng cho mọi hoạt động tại Làng Hồ Tourist. Từ vật liệu xây dựng đến cách thiết kế không gian đều dựa trên di sản kiến trúc nhà rông, nhà sàn truyền thống. Mái tranh, vách đất, tre nứa không chỉ tiết kiệm vật liệu, thân thiện môi trường mà còn tạo nên không gian nghỉ dưỡng cân bằng năng lượng, giúp du khách cảm thấy dễ chịu, thư thái.

Bên cạnh lưu trú, Làng Hồ Tourist phát triển các mô hình trải nghiệm văn hóa cho học sinh, thanh niên và khách quốc tế cùng "chạm" vào đời sống bản địa: gặt lúa, làm cơm lam, đan gùi, nấu rượu cần, tham gia lễ hội lửa… Những hoạt động này giúp người trẻ hiểu hơn về đời sống và triết lý của đồng bào Tây Nguyên.

Ngoài ra, công ty còn có đội ngũ tư vấn thiết kế du lịch sinh thái, hướng dẫn cộng đồng làm du lịch dựa trên di sản văn hóa, góp phần nhân rộng mô hình “ngôi nhà biết thở” - biểu tượng cho sự sống xanh, hài hòa và bền vững.

Kết hợp di sản và chăm sóc sức khỏe 

Ông Võ Minh Trung, Giám đốc Khách sạn Riverside cho rằng, phát triển du lịch đô thị bền vững phải gắn với bảo tồn di sản và chăm sóc sức khỏe tinh thần cho du khách. Trong bối cảnh du lịch thế giới chuyển từ nghỉ dưỡng sang hướng “phục hồi - tái tạo năng lượng”, du khách ngày càng tìm kiếm những không gian an lành, tĩnh tại và nhân văn.

Từ xu hướng đó, mô hình “khách sạn - di sản đô thị - chăm sóc sức khỏe” đang được Riverside phát triển như một hướng đi mới. Tại đây, di sản không chỉ được giữ nguyên trạng, mà còn được “tái sinh giá trị” qua các trải nghiệm: thiền, yoga, tĩnh tâm buổi sáng, sử dụng tinh dầu và dược liệu bản địa.

Theo ông Trung, phát triển khách sạn di sản bền vững cần đảm bảo ba yếu tố: Bảo vệ môi trường, trách nhiệm xã hội, giữ gìn bản sắc văn hóa. Cụ thể là, tiết kiệm năng lượng, giảm rác thải nhựa, tăng tái chế; tạo việc làm, hợp tác với làng nghề và sử dụng sản phẩm địa phương; bảo tồn kiến trúc, tổ chức hoạt động để du khách “sống cùng di sản”.

“Phát triển du lịch di sản không chỉ là giữ lại quá khứ, mà là tái sinh giá trị sống cho con người hiện đại. Mỗi viên gạch trong khách sạn là sự kết nối giữa con người - văn hóa - thiên nhiên, góp phần làm nên một ngành du lịch đô thị bền vững và có chiều sâu nhân văn", ông Trung nói.

Phát triển du lịch nông nghiệp Tây Ninh còn nhiều thách thức

Theo ông Ngô Trần Ngọc Quốc, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Tây Ninh, để phát triển du lịch nông thôn, du lịch cộng đồng, về lý thuyết, các văn bản, quy định đã khá chuẩn, nhưng khi triển khai thực tế, đặc biệt từ phía doanh nghiệp và nông dân, việc này lại rất khó khăn.

Đa số người dân có trình độ học vấn hạn chế, trong khi du lịch đòi hỏi chiến lược bài bản, tiêu chí rõ ràng. Mỗi vùng miền lại có nét văn hóa, tập quán khác nhau, ví dụ dân tộc Khmer, Hoa hay người Việt ở Tây Ninh, nên việc áp dụng tiêu chí chung không đơn giản.

Khi xây dựng sản phẩm du lịch, Tây Ninh cố gắng làm chuẩn, nhưng khách du lịch lại mong muốn trải nghiệm tự nhiên, đúng với sinh hoạt đời thường của người dân. Vì vậy, giữa tiêu chuẩn và thực tế có những mâu thuẫn cần cân nhắc. Để giải quyết, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nghiên cứu, chính quyền địa phương và người dân bản địa để sản phẩm sát với thực tế và khả thi.

Về du lịch cộng đồng, Tây Ninh có khoảng 16 di sản văn hóa phi vật thể. Ví dụ, điệu trống của người Khmer đòi hỏi kỹ thuật tinh tế, đánh bằng nhiều bộ phận cơ thể khác nhau. Tuy nhiên, việc duy trì đội ngũ nghệ nhân gặp khó khăn, họ phải làm nương rẫy, xây dựng đời sống, và doanh nghiệp không đủ nguồn lực nuôi dưỡng lâu dài. Vì vậy, cần sự "hà hơi tiếp sức" của chính quyền, cơ quan nhà nước và liên kết chặt chẽ tour tuyến, để giữ gìn và phát triển các giá trị văn hóa.

Một ví dụ thực tế khác là cây mãng cầu Bà Đen, đặc sản của Tây Ninh. Khi triển khai du lịch nông nghiệp, gặp nhiều khó khăn về kỹ thuật trồng, bảo vệ trái sạch, tránh sâu bệnh và đảm bảo an toàn cho khách. Việc chăm sóc cây rất tỉ mỉ, từ bao trái, phòng ấu trùng đến việc quản lý thuốc bảo vệ thực vật, nếu không cẩn thận sẽ ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm và trải nghiệm của khách. Hơn nữa, nông dân vẫn phải mưu sinh hàng ngày, nên việc duy trì sản phẩm hữu cơ theo tiêu chuẩn du lịch là thách thức lớn.

Từ những trải nghiệm này, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Tây Ninh rút ra ba yếu tố quan trọng để du lịch nông nghiệp thành công. Đó là, sự quyết tâm và hỗ trợ của chính quyền địa phương, sự đồng thuận và nỗ lực của doanh nghiệp, và truyền thông, quảng bá sản phẩm hiệu quả. Khi cả ba yếu tố này đồng hành, du lịch nông nghiệp mới phát triển bền vững, vừa bảo tồn giá trị văn hóa, vừa tạo sinh kế cho người dân.

"Người làm du lịch cần nhận thức rõ vai trò và trách nhiệm của mình, cân đối giữa giá trị trải nghiệm cho khách và lợi ích thực tế của cộng đồng, để sản phẩm vừa chất lượng, vừa bền vững", ông Ngô Trần Ngọc Quốc nói.

Cơ chế khuyến khích

PGS.TS Phạm Trung Lương, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch Việt Nam cho rằng, muốn du lịch nông thôn phát triển bền vững thì phải có cơ chế khuyến khích rõ ràng, đặt người dân địa phương vào vị trí trung tâm. Theo ông, cần đổi mới cách quy hoạch nông thôn, nhất là ở những vùng có thế mạnh về văn hóa, cảnh quan, để du lịch gắn chặt với giá trị bản địa chứ không làm méo hình làng quê.

Ông đề xuất xây dựng bộ tiêu chuẩn cho sản phẩm và dịch vụ du lịch nông thôn, hướng tới trải nghiệm thật, ở đó, khách được tiếp xúc với con người, nghề truyền thống và môi trường tự nhiên tại chỗ. Song song, phải nâng cao năng lực quản lý điểm đến, đầu tư hạ tầng nông thôn thích ứng với biến đổi khí hậu, phát triển mạnh các mô hình du lịch xanh, du lịch sinh thái, áp dụng công nghệ thông minh và đào tạo nhân lực làm du lịch bài bản.

"Đó sẽ là nền tảng để du lịch nông thôn Việt Nam đi đường dài, vừa tạo sinh kế cho dân, vừa lan tỏa lối sống xanh và quảng bá hình ảnh một Việt Nam thân thiện, đậm bản sắc", PGS.TS Phạm Trung Lương nói.

Bắt đầu từ nhu cầu cộng đồng

TS Trần Minh Hải,  Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn cho rằng, muốn làm du lịch nông thôn thì nên bắt đầu từ nhu cầu tại chỗ, phục vụ chính người dân địa phương, nhất là học sinh rồi mới mở rộng ra khách bên ngoài. Làm nhỏ, làm đơn giản trước sẽ giúp hợp tác xã và điểm du lịch học được cách tổ chức, phục vụ, tính phí, đảm bảo an toàn… trước khi đón khách du lịch thật sự.

Ông gợi ý một “đầu vào” rất tốt là chương trình trải nghiệm của học sinh. Bộ GD-ĐT đã có các văn bản quy định học sinh phải có hoạt động trải nghiệm, đánh giá mức độ hoàn thành và chế độ cho giáo viên phụ trách. Nếu điểm du lịch, hợp tác xã chủ động làm việc với hiệu trưởng, xây dựng mô hình trải nghiệm nông nghiệp - làng nghề - môi trường thì sẽ có nguồn khách ổn định, chi phí đầu tư ban đầu không quá lớn.

Ông lấy ví dụ ở Kon Tum: khi học sinh đến trải nghiệm, cộng đồng sẽ chuẩn bị sẵn các hoạt động rất đời thường nhưng hấp dẫn với trẻ: xem thu hoạch rau, dưa hấu, bắp; cho dê, gà ăn; nhặt trứng; làm nước chanh; ăn cơm nếp… Mỗi hoạt động đều có thể tính phí ở mức phù hợp (30.000 - 100.000 đồng/bé) và vẫn giữ được tính giáo dục, gần gũi. Trẻ thích, về nhà sẽ “quảng cáo” lại cho gia đình, đó chính là kênh truyền thông tự nhiên nhất.

Từ những hoạt động nhỏ như vậy, địa phương rút được kinh nghiệm tổ chức, biết khách cần gì, biết cách bảo đảm an toàn, rồi mới tính đến việc nâng cấp dịch vụ, đón khách du lịch cuối tuần, mở chợ phiên, bán đặc sản. Theo TS Lê Minh Hải, bắt đầu từ cái đơn giản, bám vào nhu cầu thật của cộng đồng là cách khả thi nhất để phát triển du lịch nông thôn và xây dựng môi trường sống xanh.

Văn hóa địa phương

Bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Dừa Việt Nam cho rằng, nông nghiệp và nông thôn là hai khái niệm gắn bó hữu cơ, “nếu không có nông thôn, sẽ không có nông nghiệp”. Vì thế, phát triển du lịch trong không gian nông thôn không chỉ là khai thác cảnh quan hay sinh kế, mà còn là gìn giữ và tôn vinh nền văn hóa bản địa, nơi con người, nghề nghiệp, tập quán canh tác và lối sống tạo nên bản sắc riêng.

Bà cho rằng khái niệm “văn minh sinh thái” còn khá mới mẻ, nhưng rất cần thiết, vì nó mở rộng cách nhìn về “xanh”, không chỉ là cây cối hay môi trường tự nhiên, mà là một hệ sinh thái sống xanh, nơi con người sống hài hòa với thiên nhiên, phát triển bền vững về vật chất lẫn tinh thần.

Đề cập đến mô hình du lịch ở Kon Tum, bà Thanh cho rằng, để thu hút du khách, các sản phẩm cần đi sâu hơn vào giá trị văn hóa địa phương, thể hiện được tinh thần bản địa trong từng hoạt động, sản phẩm, ẩm thực, kiến trúc… “Du lịch không chỉ là đi để giải trí, mà là đi để hiểu, yêu và tự hào về vùng đất ấy”, bà Thanh nói.

Theo bà Thanh, khi mỗi điểm đến biết cách kể câu chuyện riêng, dựa trên thương hiệu và văn hóa địa phương, du lịch nông thôn Việt Nam sẽ phát triển bền vững, tạo dấu ấn khác biệt thay vì lặp lại những mô hình na ná nhau.

Du lịch nông nghiệp, nông thôn (Rural Tourism) là lĩnh vực kinh tế tích hợp, kết nối nông nghiệp - sinh thái - văn hóa - cộng đồng. Đây là xu hướng toàn cầu giúp đa dạng hóa sinh kế, nâng cao chất lượng sống của người dân và bảo tồn bản sắc văn hóa vùng miền.

Việt Nam có hơn 62,7% dân số sinh sống ở khu vực nông thôn, sở hữu nguồn tài nguyên nông nghiệp phong phú, cùng đa dạng sinh học thuộc nhóm 16 quốc gia cao nhất thế giới, tạo lợi thế vượt trội để phát triển du lịch nông thôn.

Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chuỗi sự kiện kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12/2025. Trong đó, trọng tâm là lễ Kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, tổ chức sáng 12/11/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội) với hơn 1.200 đại biểu tham dự. Báo Nông nghiệp và Môi trường sẽ truyền hình trực tiếp sự kiện này.