Kiểm soát an toàn thực phẩm tại chợ truyền thống còn nhiều hạn chế
Sáng 23/9, tại Hà Nội, với sự đồng hành của Dự án An toàn thực phẩm vì sự phát triển (SAFEGRO), Báo Tiền Phong tổ chức Tọa đàm “Nâng cao chất lượng, an toàn thực phẩm nông sản trong nước - Chinh phục người tiêu dùng Việt”.
Ông Lê Minh Toản, Phó Tổng Biên tập Báo Tiền Phong cho biết, trong nhiều năm qua, chúng ta luôn tự hào về nông sản Việt ngày càng khẳng định được vị thế trên bản đồ thế giới. Những trái thanh long, sầu riêng, các loại rau củ quả đến những lô tôm, cá… mang thương hiệu Việt đã có mặt tại các siêu thị châu Âu, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc… Đây là thành quả to lớn từ nỗ lực của nông dân, doanh nghiệp và của cả hệ thống chính trị.
Ông Lê Minh Toản, Phó Tổng Biên tập Báo Tiền Phong cho biết, trong nhiều năm qua, chúng ta luôn tự hào về nông sản Việt ngày càng khẳng định được vị thế trên bản đồ thế giới. Ảnh: Hồng Thắm.
Thế nhưng, ngay tại thị trường trong nước, nơi có hơn 100 triệu người tiêu dùng Việt lại đang đối diện với một thách thức không nhỏ. Hàng loạt sản phẩm nông sản, thực phẩm vừa bị cơ quan chức năng phát hiện dư lượng hóa chất cấm, thực phẩm giả mạo nhãn mác, không rõ nguồn gốc xuất xứ; tình trạng rau giả mạo rau sản xuất theo tiểu chuẩn VietGAP, chứng nhận xuất xứ hay sản phẩm kém chất lượng vẫn len lỏi trong các bếp ăn tập thể, trường học, chợ truyền thống, thậm chí là hệ thống siêu thị. Điều này gây hệ lụy trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, làm giảm sút niềm tin của người dân, xã hội, vô tình gây ảnh hưởng đến những doanh nghiệp làm ăn chân chính.
“Chính vì vậy, Tọa đàm là diễn đàn để cơ quan quản lý, các hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp và các chuyên gia chỉ ra những bất cập trong sản xuất - phân phối - kiểm soát chất lượng, an toàn thực phẩm”, Phó Tổng Biên tập Báo Tiền Phong nhấn mạnh.
Tọa đàm “Nâng cao chất lượng, an toàn thực phẩm nông sản trong nước - Chinh phục người tiêu dùng Việt” diễn ra sáng 23/9, tại Hà Nội. Ảnh: Hồng Thắm.
Ông Nguyễn Quý Dương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật nhấn mạnh: “Muốn có thực phẩm an toàn thì gốc rễ phải bắt đầu từ sản xuất”.
Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho biết, theo số liệu của Bộ Công Thương, tính đến ngày 31/12/2024, cả nước có 8.274 chợ, 276 trung tâm thương mại và 1.293 siêu thị. Trong đó, chợ và trung tâm thương mại là nơi tập trung nhiều cơ sở kinh doanh, trong đó có kinh doanh thực phẩm. Siêu thị cũng được xem là một cơ sở kinh doanh thực phẩm có quy mô lớn.
Việc quản lý an toàn thực phẩm tại các cơ sở này được thực hiện theo các quy định pháp luật liên quan đến cơ sở kinh doanh thực phẩm, như Nghị định số 77/2016/NĐ-CP ngày 1/7/2016 và các nghị định sửa đổi, bổ sung sau đó (Nghị định số 08/2018/NĐ-CP, Nghị định số 17/2020/NĐ-CP). Theo đó, nhiều siêu thị và cơ sở kinh doanh thực phẩm trong trung tâm thương mại thuộc diện bắt buộc phải có giấy chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, tại các chợ truyền thống, đa số cơ sở kinh doanh vẫn chỉ dừng lại ở hình thức hộ kinh doanh nhỏ lẻ, nhiều nơi chưa đáp ứng đầy đủ điều kiện an toàn thực phẩm.
Thực tế cho thấy, tại siêu thị và trung tâm thương mại - vốn chủ yếu thuộc sở hữu doanh nghiệp, tập đoàn lớn, công tác bảo đảm an toàn thực phẩm thường được chú trọng hơn, nhằm bảo vệ thương hiệu.
Ngược lại, tại chợ truyền thống, việc kiểm soát còn nhiều hạn chế. Phần lớn các cơ sở kinh doanh thực phẩm tại chợ chủ yếu buôn bán hàng tươi sống, việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa gặp khó khăn, trong khi kiến thức về an toàn thực phẩm của các tiểu thương còn nhiều hạn chế.
Diện tích cây trồng, rau quả sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP còn rất khiêm tốn
Ông Nguyễn Quý Dương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) thông tin, công tác quản lý an toàn thực phẩm hiện nay được phân công cho ba Bộ: Bộ Y tế, Bộ Công Thương và Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Trong đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường quản lý theo chuỗi: Sản xuất thuộc lĩnh vực trồng trọt do Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật quản lý; lĩnh vực chăn nuôi do Cục Chăn nuôi và Thú y quản lý; còn lĩnh vực thủy sản thuộc Cục Thủy sản và Kiểm ngư.
Đối với lĩnh vực trồng trọt, khâu sản xuất là yếu tố quan trọng nhất trong bảo đảm an toàn thực phẩm. Việt Nam hiện có khoảng 10 triệu hộ nông dân với diện tích rau 1,15 triệu ha và cây ăn quả khoảng 1,3 triệu ha. Nguồn cung này không chỉ phục vụ tiêu dùng trong nước mà còn dành cho xuất khẩu, nên chất lượng sản phẩm luôn được cả người tiêu dùng nội địa và các thị trường nhập khẩu đặc biệt quan tâm.
Ông Nguyễn Quý Dương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, diện tích cây trồng, rau quả sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP hiện nay còn rất khiêm tốn. Ảnh: Hồng Thắm.
Ông Dương nhấn mạnh: “Muốn có thực phẩm an toàn thì gốc rễ phải bắt đầu từ sản xuất”. Từ năm 2008, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành quy định và khuyến khích sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, sau đó Chính phủ cũng có chính sách hỗ trợ.
Tuy vậy, diện tích cây trồng, rau quả sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP hiện nay còn rất khiêm tốn. Theo số liệu năm 2023, tổng diện tích được chứng nhận VietGAP mới đạt khoảng 150.000 ha cho 6 nhóm cây trồng, trong đó riêng rau chỉ đạt hơn 8.000 ha trên tổng số 1,15 triệu ha - tức chưa đến 1% (khoảng 0,5 - 0,6%). Với cây ăn quả, diện tích trồng theo tiêu chuẩn VietGAP đạt khoảng 76.000 ha; chè khoảng 5.200 ha.
Tổng diện tích rau đạt chứng nhận VietGAP chỉ đạt hơn 8.000 ha trên tổng số 1,15 triệu ha - tức chưa đến 1% (khoảng 0,5 - 0,6%). Ảnh: Trung Quân.
Nếu tính cả các chứng nhận khác, bao gồm GlobalGAP, tổng diện tích đạt khoảng 440.000 ha. Trong đó, rau cũng chỉ có hơn 8.400 ha, còn cây ăn quả đạt khoảng 78.000 ha. Đây là con số rất khiêm tốn so với quy mô sản xuất và nhu cầu tiêu thụ hiện nay.
Cũng theo ông Dương, từ năm 2012 đến nay, mặc dù đã có chính sách khuyến khích phát triển VietGAP và các tiêu chuẩn tương tự, nhưng sau hơn 10 năm, diện tích sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP trên thực tế vẫn còn quá ít. Ngoài VietGAP, hiện nay cũng có một hình thức cam kết sản xuất an toàn do nông dân ký trực tiếp với bên tiêu thụ sản phẩm, song quy mô còn nhỏ lẻ, phân tán.
Các sản phẩm bảo vệ thực vật phải được quản lý theo đơn
Ông Nguyễn Văn Mười, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho hay, vấn đề người tiêu dùng quan tâm nhất là dư lượng hóa chất, điều mà cơ quan bảo vệ thực vật cần nâng cao trách nhiệm. Các sản phẩm bảo vệ thực vật phải được quản lý theo đơn, không thể mua tùy tiện. Tùy từng loại thuốc, thời gian cách ly có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng. Nếu người sản xuất không có ý thức, người tiêu dùng sẽ là người chịu thiệt. Do đó, cần tăng cường tuyên truyền và quản lý.
Về thị trường, hiện chúng ta có ba kênh tiêu thụ chính, gồm bán lẻ hiện đại, chợ truyền thống và các cửa hàng rải rác. Trong khi chợ và hệ thống siêu thị còn có thể quản lý, các cửa hàng nhỏ lẻ thì rất khó kiểm soát. Vì vậy, cần phát triển các điểm bán tập trung để dễ quản lý, giảm rủi ro cho người tiêu dùng. Cần hạn chế hình thức bán hàng rải rác, tràn lan trên vỉa hè, lề đường. Hoạt động bán lẻ cần được chú trọng hơn trong sự quản lý chặt chẽ với quy định nghiêm ngặt.
PGS. TS Nguyễn Duy Thịnh, Chuyên gia công nghệ sinh học và thực phẩm nhấn mạnh, hãy để người nông dân tự kiểm soát an toàn thực phẩm. Ảnh: Hồng Thắm.
PGS. TS Nguyễn Duy Thịnh, Chuyên gia công nghệ sinh học và thực phẩm khẳng định, việc nâng cao chất lượng an toàn thực phẩm nông sản trong nước nếu chỉ áp dụng bằng cơ chế kiểm soát thì không thể biến chuyển được và chúng ta cũng không đủ nhân lực để kiểm soát hết. “Vì thế hãy để người nông dân tự kiểm soát mình”. Người nông dân chắc chắn không vô nhân đạo, không muốn làm hại chính đồng bào mình, mà người dân hoặc là không biết, hoặc là không hiểu.
Vì thế, cần nâng cao ý thức người dân, việc của các cơ quan chức năng là làm thế nào để người dân biết, để người dân hiểu mà không sử dụng các chất cấm, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong sản xuất nông sản, thực phẩm, bởi nếu người biết mà cố tình làm sai thì đó là vi phạm pháp luật.
“Chúng ta cần nhiều cuộc trao đổi để người dân hiểu, hội nông dân, hội phụ nữ… vào cuộc để cập nhật thông tin cho nông dân để họ làm cho đúng. Ví dụ cần dùng phân bón gì, dùng thuốc trừ sâu gì…”, PGS. TS Nguyễn Duy Thịnh nhấn mạnh.
