Trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, nông nghiệp Việt Nam đứng trước "thách thức kép". Một mặt là những hạn chế nội tại như sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, thiếu liên kết; mặt khác là những rào cản từ bên ngoài như biến đổi khí hậu, cạnh tranh quốc tế và các yêu cầu khắt khe về chất lượng, nguồn gốc.
Giám đốc Nguyễn Minh Tiến: 'Cần hình thành và phát triển hệ sinh thái xúc tiến thương mại số'. Ảnh: Bảo Thắng.
Giữa thách thức đó, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo là "chìa khóa", mở ra cánh cửa cho nền nông nghiệp thông minh, hiệu quả và bền vững. Trong khuôn khổ Phiên chợ nông, đặc sản vùng miền 2025, ngày 18/9, Trung tâm Xúc tiến thương mại Nông nghiệp phối hợp với Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường đã tổ chức Diễn đàn "Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường".
Sự kiện quy tụ các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực chuyển đổi số. Tất cả cùng định hình tầm nhìn chiến lược, các giải pháp đột phá, từ định hướng chính sách đến ứng dụng công nghệ và phát triển hệ sinh thái thương mại số.
“Chìa khóa vàng" mở cánh cửa cho nền nông nghiệp hiện đại
Tại Diễn đàn, ông Phạm Duy Khánh, Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường cho biết, Đảng, Nhà nước đã xác định nông nghiệp là một trong những lĩnh vực ưu tiên hàng đầu trong Chương trình Chuyển đổi số Quốc gia. Mục tiêu không chỉ là số hóa các quy trình, mà còn hướng tới tái cấu trúc toàn diện ngành nông nghiệp trên nền tảng công nghệ số, qua đó thúc đẩy phát triển bền vững.
Để hiện thực hóa mục tiêu này, phải xây dựng nông thôn thông minh dựa trên 3 trụ cột: Chính quyền số, Kinh tế số và Xã hội số. Nhờ sự gắn kết chặt chẽ, chuyển đổi số trong nông nghiệp không chỉ thay đổi phương thức quản lý và sản xuất, mà còn nâng cao chất lượng đời sống người dân, tạo nền tảng cho một nền nông nghiệp hiện đại.
Trung tâm Xúc tiến Thương mại Nông nghiệp ký hợp tác với Trường Đại học Thương mại trong khuôn khổ sự kiện. Ảnh: Bảo Thắng.
Tuy nhiên, con đường này không hoàn toàn bằng phẳng. Ông Khánh chỉ ra những hạn chế, như thiếu cơ sở dữ liệu đồng bộ, hạ tầng công nghệ còn yếu và nguồn nhân lực có kỹ năng số tương đối mỏng.
Để vượt qua những rào cản này, ông đề xuất xây dựng một "hệ sinh thái nông nghiệp kỹ thuật số". Đây là môi trường liên kết chặt chẽ, nơi các chủ thể chính của nền nông nghiệp từ nông dân, HTX, doanh nghiệp đến các nhà khoa học và cơ quan quản lý cùng nhau hợp tác, đổi mới và sáng tạo.
Hệ sinh thái hoạt động như một cỗ máy tự hành, trong đó, Chính phủ là người kiến tạo, tạo ra hành lang pháp lý và các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ. Đặc biệt, ông Khánh nhấn mạnh sự cần thiết của chính sách hỗ trợ tài chính, vì thiếu vốn và khó tiếp cận tín dụng là rào cản lớn nhất đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
“Việc ưu tiên tín dụng cho các dự án ứng dụng công nghệ và phát triển các hình thức tiếp cận tín dụng hiện đại như vay qua ứng dụng di động sẽ tạo ra động lực tổng thể. Sự kết hợp giữa hệ sinh thái bền vững và hỗ trợ tài chính đầy đủ sẽ thúc đẩy chuyển đổi số lan tỏa từ cấp vĩ mô đến từng hộ sản xuất nhỏ lẻ, tạo nên một cuộc cách mạng trong ngành nông nghiệp”, ông Khánh nhìn nhận.
Ông Phạm Duy Khánh, Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường trình bày tham luận tại diễn đàn. Ảnh: Bảo Thắng.
“Mỗi hộ nông dân một smartphone, mỗi trang trại một tài khoản số”
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số đã trở thành chìa khóa để nâng tầm nền nông nghiệp Việt Nam. Ông Nguyễn Kim Phúc, Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chỉ rõ, những công nghệ như AI (trí tuệ nhân tạo), Big Data (dữ liệu lớn), IoT (Internet vạn vật), Blockchain (công nghệ chuỗi khối) và công nghệ vệ tinh đang tạo ra những thay đổi mang tính cách mạng cho chuỗi giá trị nông sản.
Theo ông Phúc, các công nghệ này đã và đang được ứng dụng một cách hiệu quả trong thực tiễn. Điển hình, trong sản xuất, IoT và các cảm biến giúp giám sát môi trường canh tác một cách chính xác, từ đó tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm chi phí và nâng cao năng suất cho người nông dân. Đây chính là bước tiến quan trọng hướng tới sản xuất nông nghiệp bền vững.
Không dừng lại ở khâu sản xuất, chuyển đổi số còn tạo đột phá trong quản lý chuỗi cung ứng. Blockchain đóng vai trò then chốt khi đảm bảo minh bạch tuyệt đối. Mọi thông tin về nguồn gốc, quy trình sản xuất, chất lượng sản phẩm được ghi lại bất biến, giúp người tiêu dùng truy xuất nguồn gốc dễ dàng và nâng cao lòng tin vào nông sản Việt.
Cùng với đó, ở khâu phân phối và tiếp cận thị trường, Big Data được sử dụng để dự báo nhu cầu, tối ưu hóa giá cả và chất lượng sản phẩm. Đồng thời, các sàn thương mại điện tử giúp người nông dân kết nối trực tiếp với người tiêu dùng, rút ngắn khâu trung gian, nâng cao giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường.
Từ thực tiễn ấy, ông Phúc nhấn mạnh rằng để đạt được một nền nông nghiệp ứng dụng toàn diện AI và Big Data vào 2030, cần hướng tới mục tiêu “mỗi hộ nông dân một smartphone, mỗi trang trại một tài khoản số”. Đây không chỉ là khẩu hiệu mà là mục tiêu chiến lược, nhằm trang bị công cụ và kiến thức số cho từng người sản xuất, giúp họ trở thành chủ thể tích cực, tự tin tham gia và làm chủ trong nền công nghiệp 4.0.
Khách quốc tế thăm gian trưng bày thủ công mỹ nghệ tại Phiên chợ nông sản 2025. Ảnh: Bảo Thắng.
Hệ sinh thái thương mại số: Nâng tầm nông sản Việt
Khép lại những chia sẻ về công nghệ, ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp nhấn mạnh một khía cạnh quan trọng khác. Đó là, hình thành và phát triển hệ sinh thái xúc tiến thương mại số. Đây là yếu tố quyết định để nông sản Việt vươn xa, khẳng định vị thế trên thị trường thế giới.
Ông Tiến chỉ ra, rằng thương mại số đang làm thay đổi căn bản cách thức giao dịch hàng hóa, mở ra những cơ hội chưa từng có. Dẫn chứng số liệu của WTO, ông cho biết công nghệ số có thể giúp tăng trưởng thương mại toàn cầu từ 31-34% vào 2030, cho thấy tiềm năng khổng lồ của thị trường này đối với nông sản Việt.
Để tận dụng cơ hội, ông Tiến đề xuất 3nhóm giải pháp đột phá. Trước hết, đẩy mạnh các nền tảng số, tiếp tục phát triển sàn thương mại điện tử chuyên biệt cho nông sản, kết hợp dịch vụ logistics và thanh toán số để tạo chuỗi cung ứng liền mạch từ đồng ruộng tới bàn ăn.
Tiếp theo, tích hợp công nghệ cao vào xúc tiến thương mại, như ứng dụng AI, Big Data để phân tích hành vi người tiêu dùng, từ đó xây dựng chiến dịch tiếp thị hiệu quả hơn. Sử dụng Blockchain không chỉ để truy xuất nguồn gốc mà còn tạo dựng lòng tin của khách hàng. Ông còn nêu ví dụ về giải pháp ePhyto của IPPC trong việc số hóa chứng chỉ kiểm dịch thực vật, giúp đơn giản hóa và tăng tốc độ giao thương quốc tế.
Đặc biệt cần xây dựng chính sách đồng bộ và tăng cường liên kết giữa cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, HTX và người dân. Chính phủ cần đóng vai trò kiến tạo, tạo hành lang pháp lý thông thoáng và chính sách hỗ trợ đủ mạnh để thúc đẩy các dự án chuyển đổi số quy mô lớn.
Ông Tiến khẳng định, chuyển đổi số trong xúc tiến thương mại vừa giúp nông sản Việt đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, vừa tạo ra lợi thế cạnh tranh, giúp sản phẩm thương hiệu Việt tiếp cận và chiếm lĩnh cả những thị trường khó tính nhất.
“Con đường chuyển đổi số là hành trình dài đòi hỏi sự chung sức của cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và từng người dân, nhằm xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, bền vững và đủ sức cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu”, ông kết luận.
