Thủy lợi Vĩnh Long: Đòn bẩy cho nông nghiệp bền vững

Từ công trình nhỏ lẻ đến ‘mạch nguồn’ kinh tế

Trong 80 năm qua, thủy lợi Vĩnh Long đã vươn mình từ những công trình nhỏ lẻ thành mạng lưới đa chức năng, đa mục tiêu, giữ vai trò "mạch nguồn" cho nông nghiệp và phát triển kinh tế - xã hội. Thủy lợi ngày nay không chỉ bảo đảm nguồn nước cho sản xuất nông nghiệp, mà còn phục vụ sinh hoạt, công nghiệp, phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời góp phần quản lý rủi ro thiên tai, bảo vệ môi trường và bảo đảm an ninh nguồn nước.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Vĩnh Long, hệ thống thủy lợi trên địa bàn được quan tâm đầu tư mạnh mẽ. Toàn tỉnh hiện có gần 10.000 công trình cống (trong đó có hàng trăm cống đầu mối), hơn 10.000 tuyến kênh mương với chiều dài trên 13.160 km, gần 700 tuyến bờ bao dài hơn 4.650 km, 3 hồ nước ngọt dung tích từ 30.000 đến hơn 800.000 m3, cùng 160 km đê biển.

Đặc biệt, tỉnh đang triển khai 2 hồ chứa nước ngọt quy mô lớn: hồ Láng Thé (Trà Vinh cũ) dung tích khoảng 10 triệu m3 và hồ Lạc Địa (Bến Tre cũ) dung tích khoảng 2,3 triệu m3. Hai công trình dự kiến hoàn thành vào năm 2026 sẽ góp phần quan trọng trong việc đảm bảo an ninh nguồn nước, ứng phó biến đổi khí hậu và hạn mặn.

Cùng với đó, Ban Quản lý Đầu tư và Xây dựng Thủy lợi 9 (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đang khẩn trương thực hiện nhiều dự án trọng điểm: hoàn thiện đê bao sông Măng Thít (giai đoạn 2), kè sông Hậu, hệ thống cống ngăn mặn - giữ ngọt tại các xã cù lao, kênh Cái Cá - Mây Tức… Một số cống lớn như Tân Phú, Bến Rớ đã hoàn thành và đưa vào sử dụng, nhiều hạng mục khác cũng đang gấp rút thi công.

‘Lá chắn’ giúp nông dân yên tâm trước hạn mặn

Ông Lâm Văn Tân, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Vĩnh Long khẳng định: Hệ thống thủy lợi của khu vực Vĩnh Long hiện có vai trò quan trọng trong phát triển sản xuất nông nghiệp, cải tạo môi trường sinh thái và môi trường sống của dân cư. Việc đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật tạo điều kiện nâng cao năng lực đảm bảo tưới tiêu nước chủ động phục vụ sản xuất đạt khoảng 80% diện tích canh tác, nâng tỷ lệ người dân nông thôn sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh.

Bên cạnh đó, hệ thống cống đầu mối, đê biển, đê sông, bờ bao nội đồng đã giúp kiểm soát mặn vùng ven biển, ngọt hóa hàng ngàn hecta đất sản xuất, tạo điều kiện để nông dân đa dạng hóa cây trồng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng hiệu quả sử dụng đất và dễ dàng áp dụng tiến bộ kỹ thuật. Không chỉ là hạ tầng kinh tế, hệ thống thủy lợi thực sự là “lá chắn” giúp nông dân yên tâm canh tác, bảo vệ từng mùa vụ, từng mái nhà trước thiên tai và biến đổi khí hậu.

Dự án đê bao sông Hậu tại Vĩnh Long do Ban Quản lý dự án nông nghiệp tỉnh đầu tư, là một trong những dự án phát huy hiệu quả rõ rệt trong kiểm soát mặn, triều cường và ngập úng. Dự án hoàn thành 4 cống Rạch Tra, Mương Điều, Rạch Chiếc, Bang Trang, với tổng vốn đầu tư hơn 130 tỷ đồng, đưa vào sử dụng từ tháng 6/2024.

Tại ấp Mỹ Lợi, xã Trà Ôn, một trong những khu vực thụ hưởng dự án, người dân bày tỏ sự phấn khởi. Ông Nguyễn Phước Tâm, Trưởng ấp Mỹ Lợi cho biết: “Từ lúc vận hành, các cống này hoạt động rất hiệu quả, vừa ngăn mặn, vừa ngăn triều cường lớn. Bà con yên tâm sản xuất, giảm hẳn tình trạng sạt lở nội đồng. Chỗ nào có nguy cơ sạt lở, chúng tôi báo ngay để ngành nông nghiệp xuống gia cố”.

Còn ông Nguyễn Văn Thuận, nông dân trồng 8 công cam sành (ngụ ấp Mỹ Lợi) chia sẻ: “Cây cam rất nhạy cảm với nước mặn. Cống Bang Trang ngăn mặn quá tốt, giúp nông dân an tâm. Ngày trước nước phèn đã khó tưới, nay nếu mặn xâm nhập thì coi như bỏ. Giờ nhờ hệ thống thủy lợi, cây cam được bảo vệ, năng suất và chất lượng ổn định hơn”.

Hướng tới thủy lợi đa mục tiêu, phát triển bền vững

Dù đã được đầu tư nhiều công trình quan trọng, hệ thống thủy lợi vẫn chưa khép kín; nhiều cống lớn chưa xây dựng khiến xâm nhập mặn còn xảy ra, ảnh hưởng đến đời sống và sản xuất. Từ 2015 đến nay, nguồn nước thượng nguồn giảm thất thường, khiến hạn hán, xâm nhập mặn trở thành “thử thách sống còn” cho sản xuất và đời sống ở Vĩnh Long.

Để khắc phục, tỉnh chỉ đạo tiếp tục hoàn thiện hệ thống thủy lợi nhằm kiểm soát nguồn nước ngọt, phòng chống thiên tai, triều cường, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Tỉnh cũng kiến nghị Trung ương ưu tiên hỗ trợ đầu tư các công trình khép kín đê bao, bảo đảm nguồn nước ngọt cho nông nghiệp và dân sinh. Trong đó, sớm triển khai dự án Quản lý nước Bến Tre vốn vay Nhật Bản (Dự án JICA-3) gồm: An Hóa, Thủ Cửu, Bến Tre và Cái Quao.

Ông Lâm Văn Tân cho biết: Để phát huy tối đa hiệu quả trong việc ngăn mặn, trữ ngọt, điều tiết nước, thời gian tới ngành thủy lợi tỉnh cần mở rộng không gian, tiếp cận đồng bộ khoa học công nghệ về nước phục vụ sản xuất nông nghiệp và dân sinh. Đặc biệt, cần chú ý đến những giải pháp cung cấp nước sạch phù hợp với điều kiện kinh tế vùng sâu, vùng xa, vùng bị chia cắt, ngăn cách bởi các cồn, khu vực dân cư thưa thớt. Đồng thời, đẩy nhanh tiến độ thực hiện các công trình thủy lợi theo hướng đa mục tiêu, bảo đảm nguồn nước phục vụ sản xuất, dân sinh.

Đến cuối tháng 7/2025, toàn tỉnh đã hoàn thành 100% công trình thủy lợi nội đồng, bảo đảm tích ngọt, dẫn nước phục vụ sản xuất nông nghiệp và đời sống dân sinh. Ngành Nông nghiệp và Môi trường tiếp nhận, hướng dẫn thủ tục hành chính trong lĩnh vực thủy lợi, đê điều; phối hợp khảo sát thực tế tại các vị trí xin cấp phép xây dựng trong phạm vi bảo vệ công trình.

Song song đó, tổ chức 20 đợt kiểm tra các tuyến đê, phát hiện 4 trường hợp vi phạm tại xã Trường Long Hòa và xử lý theo quy định. Về đầu tư xây dựng, đến nay đã triển khai 224/237 công trình thủy lợi, trong đó 197 công trình hoàn thành, 27 công trình đang thi công, giải ngân hơn 83 tỷ đồng, đạt 83,92% kế hoạch.

Hệ thống thủy lợi không chỉ là nền tảng cho nông nghiệp mà còn là trụ cột trong phát triển kinh tế - xã hội của Vĩnh Long. Tiếp tục đầu tư, hoàn thiện và ứng dụng công nghệ trong quản lý sẽ giúp địa phương chủ động ứng phó biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường và ổn định đời sống nhân dân. Chủ động nguồn nước hôm nay chính là bảo đảm sinh kế bền vững mai sau.