Hạt gạo xứ Thanh và khát vọng OCOP 5 sao

Tiềm năng lớn nhưng thiếu bước đột phá

Thanh Hóa từ lâu được mệnh danh là “vựa lúa” của Bắc Trung Bộ. Với hơn 220.000 ha canh tác lúa, sản lượng trung bình hằng năm đạt trên 1,4 triệu tấn, tỉnh không chỉ giữ vai trò quan trọng trong đảm bảo an ninh lương thực khu vực, mà còn có lợi thế để phát triển các giống lúa đặc sản, chất lượng cao.

Những năm gần đây, xu hướng sản xuất nông nghiệp ở Thanh Hóa đã dịch chuyển rõ rệt từ “lượng” sang “chất”. Các địa phương, hợp tác xã (HTX) và doanh nghiệp chú trọng hơn tới việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, quy trình VietGAP, hữu cơ, và giảm phát thải để đáp ứng nhu cầu thị trường. Riêng diện tích lúa thâm canh năng suất, chất lượng cao của tỉnh đã đạt hơn 150.000 ha, cho thấy định hướng phát triển bền vững đang đi đúng hướng.

Song song với đó, nhiều địa phương đã khôi phục giống lúa truyền thống, gắn sản xuất với chế biến và xây dựng thương hiệu. Đến nay, Thanh Hóa có 19 sản phẩm lúa gạo được công nhận đạt chuẩn OCOP, nổi bật như gạo nếp Cay Nọi, nếp hạt cau Tiên Sơn Hà Lĩnh, nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang, gạo Tiên Sơn số 3, gạo Vân Đài, gạo Ngọc Trai… Đây đều là những sản phẩm được thị trường biết đến và có chỗ đứng nhất định.

Tuy nhiên, điểm hạn chế là hầu hết các sản phẩm này mới dừng ở mức 3 sao và 4 sao, chưa có sản phẩm nào đạt OCOP 5 sao cấp quốc gia. Ngành lúa gạo Thanh Hóa vẫn thiếu những sản phẩm mang tính đột phá, có khả năng cạnh tranh ở quy mô rộng hơn.

Một trong những nguyên nhân lớn là khâu chế biến và gia tăng giá trị chưa được đầu tư tương xứng. Phần lớn sản phẩm gạo vẫn được tiêu thụ ở dạng thô, ít đa dạng sản phẩm chế biến từ gạo như bún, phở khô, bánh gạo, bột gạo hay đồ ăn nhanh tiện lợi. Trong khi đó, thị trường ngày nay không chỉ dừng lại ở gạo hạt, mà đòi hỏi sản phẩm gạo đi kèm với giá trị văn hóa, câu chuyện thương hiệu và sự tiện dụng.

Ngoài ra, việc xây dựng và quảng bá thương hiệu gạo xứ Thanh còn hạn chế. Một số HTX, doanh nghiệp mới tập trung ở thị trường địa phương, ít chú trọng tới các kênh thương mại điện tử, xuất khẩu, hoặc chiến lược truyền thông chuyên nghiệp. Điều này khiến sản phẩm lúa gạo của Thanh Hóa chưa tạo được sự lan tỏa mạnh mẽ như một số địa phương khác trong cả nước.

Bài học từ nước mắm Lê Gia và hướng mở cho ngành lúa gạo

Thực tế cho thấy, để một sản phẩm nông nghiệp có thể vươn tầm quốc gia, yếu tố cốt lõi không chỉ nằm ở chất lượng nguyên liệu, mà còn là sự đầu tư bài bản về chế biến, thương hiệu và thị trường. Bài học thành công từ nước mắm Lê Gia của Thanh Hóa là minh chứng rõ ràng.

Hiện nay, tỉnh có 2 sản phẩm OCOP 5 sao cấp quốc gia, đều thuộc nhóm thủy sản chế biến. Năm 2021, sản phẩm mắm tôm Lê Gia được công nhận OCOP 5 sao. Đến tháng 1/2025, nước mắm Lê Gia – Cốt đặc biệt 40 độ đạm tiếp tục được vinh danh, trở thành sản phẩm OCOP 5 sao thứ hai của tỉnh.

Điểm chung của hai sản phẩm này là đều được đầu tư kỹ lưỡng từ quy trình sản xuất đến chiến lược thương hiệu. Lê Gia đã giữ được hương vị truyền thống, nhưng đồng thời ứng dụng công nghệ chế biến hiện đại để đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Không dừng lại ở sản phẩm, doanh nghiệp còn gắn thương hiệu với bản sắc địa phương – văn hóa biển, làng nghề truyền thống – và kể một câu chuyện hấp dẫn để tạo dấu ấn trên thị trường.

Nhờ vậy, sản phẩm của họ không chỉ chinh phục người tiêu dùng trong nước mà còn từng bước thâm nhập vào thị trường quốc tế, đáp ứng các yêu cầu khắt khe về chất lượng. Đây chính là những yếu tố mà ngành lúa gạo Thanh Hóa có thể học hỏi.

Từ thành công của nước mắm Lê Gia, có thể rút ra 5 định hướng quan trọng cho ngành lúa gạo: Đầu tư chế biến sâu; Xây dựng thương hiệu gắn với bản sắc; Chuẩn hóa quy trình sản xuất; Đẩy mạnh thương mại điện tử và chuyển đổi số; Liên kết chuỗi giá trị.

Có thể thấy, tiềm năng của ngành lúa gạo Thanh Hóa là rất lớn, song con đường để vươn tới OCOP 5 sao đòi hỏi sự thay đổi mạnh mẽ. Không chỉ đơn thuần đảm bảo sản lượng, tỉnh cần định hướng phát triển theo chiều sâu: tập trung vào chất lượng, thương hiệu và thị trường.

Thành công từ nước mắm Lê Gia đã khẳng định một chân lý: khi sản phẩm được đầu tư đúng hướng, vừa giữ được giá trị truyền thống, vừa đáp ứng được nhu cầu hiện đại, thì việc đạt chuẩn 5 sao quốc gia hoàn toàn khả thi. Nếu ngành lúa gạo Thanh Hóa biết tận dụng bài học này, kết hợp với lợi thế sẵn có về diện tích và sản lượng, chắc chắn trong tương lai, những sản phẩm gạo mang thương hiệu xứ Thanh sẽ có mặt trong danh sách OCOP 5 sao, góp phần đưa nông sản Thanh Hóa vươn xa hơn trên bản đồ nông nghiệp cả nước.