Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) vừa công bố báo cáo "Giám sát tác động của hạn hán: Đánh giá cơ sở về các hoạt động", trong đó tập trung giải quyết tình trạng thiếu hướng dẫn tiêu chuẩn trong việc theo dõi và đánh giá các tác động của hạn hán. Chương trình quản lý hạn hán tích hợp (IDMP) - WMO và Đối tác Nước toàn cầu (GWP) phối hợp thực hiện và công bố báo cáo này.
Thông qua các sáng kiến như IDMP, WMO hỗ trợ các quốc gia chuyển đổi từ quản lý khủng hoảng sang quản lý rủi ro chủ động. Điều này được hỗ trợ bởi giám sát đáng tin cậy, hệ thống cảnh báo sớm và khung chính sách phối hợp.
Báo cáo đã trình bày tổng quan về các hoạt động giám sát tác động của hạn hán hiện tại trên toàn cầu; nêu rõ các nghiên cứu điển hình từ nhiều bối cảnh địa lý và thể chế khác nhau, bao gồm khu vực, cấp lưu vực, quốc gia và các ngành cụ thể; xác định các hoạt động và các điều kiện thuận lợi để giám sát hiệu quả; đặt nền tảng cho các hướng dẫn về hoạt động hỗ trợ các quốc gia thiết lập hoặc tăng cường hệ thống giám sát của riêng họ.
Giám sát hạn hán tồn tại những thách thức riêng
WMO cho biết, hạn hán là một trong những thảm họa thiên nhiên tàn khốc nhất, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân, an ninh lương thực, hệ sinh thái và đa dạng sinh học. Trong khoảng thời gian từ năm 1970 đến 2019, hạn hán đã gây ra hơn 700.000 ca tử vong, chủ yếu ở Châu Phi, và ảnh hưởng nhiều đến phụ nữ và trẻ em gái.
Theo báo cáo Tổng quan về hạn hán toàn cầu do Trung tâm nghiên cứu chung (JRC) của Ủy ban châu Âu công bố năm 2024, trong giai đoạn từ tháng 8/2023 đến tháng 7/2024, đã ghi nhận 52 đợt hạn hán khí tượng riêng lẻ, trong đó các đợt hạn hán lớn và kéo dài nhất xuất hiện ở Nam Mỹ, Trung và Đông Á, Trung Phi, và Bắc Mỹ.
Hạn hán kết hợp với các đợt nắng nóng đã ảnh hưởng đến năng suất cây trồng ở một số khu vực của châu Âu, Nam Phi, Trung và Nam Mỹ và Đông Nam Á. Nông dân ở những khu vực bị ảnh hưởng bởi hạn hán kéo dài đang phải đối mặt với tình trạng giảm năng suất cây trồng và mất mùa, có khả năng ảnh hưởng đến thu nhập và nền kinh tế địa phương. Những tác động này thể hiện rõ ở những khu vực không có hệ thống tưới tiêu bền vững hoặc không có nguồn nước ngọt trực tiếp.
Bên cạnh đó, hạn hán khắc nghiệt đã đẩy hàng triệu người từ tình trạng căng thẳng về lương thực đến mức khủng hoảng ở nhiều khu vực trên thế giới. Với tình trạng thiếu lương thực, những nhóm dân số dễ bị tổn thương sẽ tiếp tục phải đối mặt với nạn đói và suy dinh dưỡng.
WMO nhấn mạnh, những dữ liệu trên cho thấy cần nâng cao khả năng giám sát hạn hán để hiểu rõ hơn về mức độ dễ bị tổn thương, xây dựng khả năng phục hồi, can thiệp cứu trợ kịp thời và hỗ trợ cộng đồng bị ảnh hưởng. Đồng thời, việc này giúp thúc đẩy nghiên cứu và chính sách giải quyết các nguyên nhân của hạn hán. Vì vậy, hạn hán là một trong những mục tiêu trọng tâm của sáng kiến Cảnh báo sớm cho tất cả mọi người.
Tuy vậy, không giống như các thảm họa xảy ra nhanh như lũ lụt hoặc bão, việc thu thập dữ liệu về tác động của hạn hán khó khăn hơn lũ lụt hay bão vì tác động của hạn hán thường gián tiếp, lan rộng, kéo dài và không có tiêu chuẩn thống nhất để xác định thời điểm bắt đầu và kết thúc, nguyên nhân chồng chéo khiến quy kết khó khăn.
Giám sát hạn hán cũng được nhắc đến trước đó trong báo cáo tổng quan về hạn hán toàn cầu năm 2024. Theo đó, trước tình hình hạn hán ngày càng trầm trọng, các hệ thống phát hiện sớm như giám sát hạn hán có thể cung cấp cho nông dân và các nhà hoạch định chính sách bằng chứng để hỗ trợ và đẩy nhanh quá trình dự báo và ứng phó với hạn hán. Ngoài ra, việc sử dụng các loại cây trồng chịu hạn, cần ít nước hơn và chịu nhiệt tốt giúp giảm tổn thất trong canh tác, đặc biệt khi kết hợp với các kỹ thuật nông lâm, canh tác bảo tồn và luân canh cây trồng.
Hạn hán là một trong những thảm họa thiên nhiên tàn khốc nhất, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân, an ninh lương thực, hệ sinh thái và đa dạng sinh học. Ảnh: WMO.
Khuyến nghị tăng khả năng giám sát tác động của hạn hán
Để nâng cao khả năng giám sát tác động của hạn hán trên toàn cầu, các tác giả của báo cáo khuyến nghị thể chế hóa và phối hợp giám sát tác động của hạn hán bằng cách đưa hoạt động này vào khuôn khổ quốc gia.
Đồng thời, sử dụng nhiều nguồn dữ liệu khác nhau, kết hợp cả dữ liệu định lượng (như cảm biến từ xa) và dữ liệu đầu vào định tính (như khảo sát và kiến thức địa phương).
Bên cạnh đó, thúc đẩy sự hợp tác liên ngành giữa các cơ quan chính phủ, tổ chức phi chính phủ và các bên liên quan tại địa phương để giải quyết các tác động đa chiều; cải thiện khả năng truy cập và sử dụng dữ liệu thông qua các cơ sở dữ liệu mở và các công cụ dành cho người lập kế hoạch và người ra quyết định.
Cùng với đó, điều chỉnh hệ thống theo nhu cầu của địa phương bằng cách điều chỉnh các phương pháp, xây dựng năng lực và phát triển các hướng dẫn cụ thể theo từng bối cảnh.
Mặc dù có những hoạt động đáng khích lệ, nhưng chúng chưa trở thành một tiêu chuẩn chung. Báo cáo khuyến khích việc xây dựng các hoạt động này thành hệ thống và phổ biến hơn để chúng được áp dụng rộng rãi hơn.
Việc theo dõi chi tiết các tác động của hạn hán giúp xác định các hệ thống dễ bị tổn thương và các điều kiện tiềm ẩn, từ đó tạo cơ hội để giảm thiểu tác động của hạn hán trong tương lai. Điều này đòi hỏi một hệ thống giám sát và cảnh báo sớm để phát hiện các chỉ số hạn hán và dự báo tác động của chúng.
