Gần nửa công trình nước sạch nông thôn ngừng hoạt động

Gánh nặng công trình ở cấp xã

Mặc dù đang đối diện với nhiều thách thức, tỉnh Lâm Đồng đã ghi nhận những kết quả đáng khích lệ trong việc cung cấp nước sạch nông thôn. Cụ thể, khu vực Bình Thuận đã đạt được những thành tựu quan trọng trước khi sáp nhập, với gần 85% xã đạt chuẩn nông thôn mới và hơn 15% xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao. Đáng chú ý, tỷ lệ xã nông thôn mới đạt chỉ tiêu nước sạch lên tới hơn 89% và chỉ tiêu nước sạch nông thôn mới nâng cao đạt trên 76%.

Sau khi sáp nhập thành tỉnh Lâm Đồng, Trung tâm Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn vẫn tích cực hoàn chỉnh và giải trình báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư cho các dự án nước sạch bức thiết. Đến nay, đã có 9/17 dự án được Hội đồng nhân dân và UBND tỉnh phê duyệt chủ trương đầu tư, trong đó có 2 dự án đang khởi công.

Về tỷ lệ cấp nước, ông Trần Văn Liêm, Giám đốc Trung tâm Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Lâm Đồng cho biết, căn cứ Bộ chỉ số theo dõi đánh giá nước sạch nông thôn, đến cuối năm 2024 tại tỉnh Lâm Đồng, tỷ lệ hộ gia đình nông thôn sử dụng nước hợp vệ sinh đã đạt mức rất cao, trên 97%. Thế nhưng tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch đáp ứng quy chuẩn mới chỉ đạt trên 57%.

Theo ông Liêm, hiệu quả đầu tư và sự bền vững của công trình đang là vấn đề đáng lo ngại. Toàn tỉnh Lâm Đồng hiện có 624 công trình cấp nước tập trung khu vực nông thôn đang khai thác. Nhưng theo Bộ chỉ số, chỉ có trên 27% (169/624) công trình hoạt động bền vững, chủ yếu tại khu vực Bình Thuận (cũ). Điều đáng báo động là có hơn 47% (298/624) công trình đã ngừng hoạt động, chủ yếu tại khu vực Đắk Nông và Lâm Đồng (trước sắp xếp).

Phân tích về nguyên nhân khiến gần một nửa công trình ngừng hoạt động, ông Trần Văn Liêm chỉ rõ điểm yếu nằm ở cơ chế quản lý và vận hành sau đầu tư. Hầu hết các công trình ngừng hoạt động là do UBND cấp xã quản lý, sau đó đã bàn giao cho Tổ hợp tác hoặc nhóm hộ dân tự quản lý khai thác.

Cơ chế tự quản này, dù có ý nghĩa cộng đồng nhưng lại dẫn đến hệ lụy khi các đơn vị tự quản không mở sổ sách kế toán và không thực hiện duy tu bảo dưỡng định kỳ. Việc thiếu kinh phí và chuyên môn kỹ thuật để bảo trì đã khiến hầu hết các công trình sau khi bàn giao đều nhanh chóng hư hỏng và phải ngừng hoạt động.

Điểm nghẽn từ sáp nhập và địa bàn rộng lớn

Ngoài ra, những hạn chế và điểm nghẽn mang tính khách quan, chủ yếu do tình hình sáp nhập tỉnh nên việc triển khai thực hiện dự án đầu tư còn chậm. Quá trình lấy ý kiến và giải trình các dự án, đặc biệt là các dự án bức thiết về nước sạch, cũng mất nhiều thời gian hơn dự kiến.

Do địa bàn tỉnh Lâm Đồng rộng lớn, tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch từ công trình cấp nước tập trung tại tỉnh Đắk Nông cũ (14,62%) và Lâm Đồng cũ (34,27%) còn thấp, gây khó khăn lớn trong việc triển khai chỉ tiêu nước sạch đối với các xã nông thôn mới.

Việc tổ chức lại Trung tâm Nước sạch sau sáp nhập (hợp nhất các bộ phận từ Bình Thuận, Đắk Nông và Lâm Đồng trước sắp xếp) đã khiến công tác quản lý vận hành thêm phức tạp. Trung tâm phải quản lý thêm 9 công trình cấp nước tại khu vực Đắk Nông (cũ).

Theo ông Liêm, các công trình này chưa đáp ứng nhiều tiêu chuẩn và quy định về khai thác tài nguyên nước, sản xuất và cung cấp nước sạch, công tác an toàn vệ sinh công nghiệp và an toàn lao động, gây khó khăn lớn cho Trung tâm trong việc quản lý, vận hành.

Giải pháp quản lý và kiến nghị cơ chế đột phá

Để đảm bảo việc quản lý, vận hành các công trình cấp nước được ổn định lâu dài và tối ưu hóa chi tiêu, Giám đốc Trung tâm Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Lâm Đồng cho biết, đã đề ra những giải pháp cụ thể.

Theo đó, Trung tâm sẽ tiếp tục bám sát các mục tiêu, quy định của Trung ương và tỉnh để thực hiện đầu tư các công trình cấp nước, đảm bảo đạt mục tiêu đề ra.

Về quản lý vận hành, Trung tâm cam kết sẽ cân đối và bố trí kinh phí từ nguồn thu của đơn vị để thực hiện lập hồ sơ đề nghị cấp phép khai thác nước; kiểm tra, giám sát chất lượng nước; đầu tư nâng cấp sửa chữa các hạng mục xuống cấp. Song song đó, việc sắp xếp, bố trí và đào tạo lại nhân sự trong công tác quản lý vận hành các công trình cấp nước trên địa bàn Đắk Nông (trước sáp nhập) là rất cần thiết để đảm bảo công tác quản lý vận hành hiệu quả. Trung tâm cũng cam kết tiếp tục quan tâm về chất lượng nước sạch, đáp ứng theo quy chuẩn của Bộ Y tế và của địa phương.

Về cơ chế chính sách, Trung tâm Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Lâm Đồng kiến nghị cần phải có cơ chế phối hợp, trách nhiệm cụ thể giữa các đơn vị quản lý nhà nước và đơn vị triển khai thực hiện dự án để đầu tư kịp thời, phát huy hiệu quả.