Hướng đến hệ sinh thái cấp nước thông minh và kinh tế nước bền vững

Chuyển đổi số - đòn bẩy nâng chất lượng nước sạch nông thôn

Chuyển đổi số trong lĩnh vực cấp nước sạch đang trở thành xu hướng tất yếu, góp phần đổi mới phương thức quản lý và nâng cao hiệu quả vận hành hệ thống.

Tại tỉnh Vĩnh Long, quá trình này được triển khai sớm, với nỗ lực của Trung tâm Nước sạch nông thôn - đơn vị được hình thành trên cơ sở hợp nhất các trung tâm nước sạch của ba tỉnh Vĩnh Long, Trà Vinh và Bến Tre.

Hiện trung tâm đang quản lý 237 công trình cấp nước tập trung với tổng công suất đạt 237.400 m³/ngày đêm, phục vụ khoảng 482.000 khách hàng, chủ yếu là người dân nông thôn. Hơn 760 cán bộ, kỹ sư và công nhân kỹ thuật, trong đó gần 630 người làm việc trực tiếp tại các trạm cấp nước, đang đảm nhận công tác vận hành, duy tu và bảo đảm hoạt động ổn định của hệ thống cấp nước trên toàn tỉnh.

Tại Diễn đàn “Vai trò của nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn trong phát triển nông nghiệp bền vững, xây dựng nông thôn văn minh” sáng 16/10, ông Châu Văn Tùng, Phó Giám đốc Trung tâm Nước sạch nông thôn tỉnh Vĩnh Long đã chia sẻ một số kết quả bước đầu trong hành trình ứng dụng chuyển đổi số vào lĩnh vực cấp nước nông thôn, đồng thời nêu ra những định hướng và thách thức trong thời gian tới.

Theo ông Tùng, việc chuyển đổi số trong lĩnh vực cấp nước không đơn thuần là việc áp dụng công nghệ, mà còn là quá trình điều chỉnh tư duy, phương thức vận hành và tổ chức bộ máy, nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ và đảm bảo nguồn nước sạch an toàn, ổn định cho người dân khu vực nông thôn.

Từ nhiều năm nay, đơn vị đã triển khai các bước chuyển đổi số trong quản lý và vận hành hệ thống cấp nước. Tại một số trạm có quy mô lớn, trung tâm đã đầu tư hệ thống giám sát, quan trắc chất lượng nước tự động, áp dụng công nghệ IoT để theo dõi áp lực nước và đo độ đục theo thời gian thực. Các dữ liệu này giúp cải thiện việc giám sát chất lượng, ngăn ngừa nguy cơ ô nhiễm, đồng thời hỗ trợ vận hành hiệu quả và tiết kiệm điện năng.

Cùng với đó, Trung tâm đã áp dụng phần mềm quản lý khách hàng, giúp đơn giản hóa quy trình tiếp nhận, xử lý thông tin và phản hồi từ người dân. Đây là những bước đi nền tảng để từng bước hình thành mô hình “Quản lý cấp nước thông minh” - một hệ sinh thái tích hợp dữ liệu, công nghệ vận hành và các nền tảng số.

Tuy nhiên, quá trình này vẫn đối mặt với không ít khó khăn, đặc biệt là vấn đề vốn đầu tư, nhân lực kỹ thuật số và an ninh dữ liệu. Đặc điểm vùng nông thôn cũng đặt ra thách thức về khả năng tiếp cận công nghệ của người dân. Để khắc phục, Trung tâm phối hợp với chính quyền địa phương triển khai các chương trình truyền thông, hướng dẫn người dân sử dụng tiện ích số liên quan đến nước sạch.

Trong thời gian tới, Trung tâm Nước sạch nông thôn tỉnh Vĩnh Long dự kiến tiếp tục học hỏi kinh nghiệm từ các địa phương khác, đồng thời tăng cường hợp tác với doanh nghiệp hạ tầng số để cập nhật, triển khai các giải pháp công nghệ phù hợp. Theo ông Châu Văn Tùng, hai yếu tố then chốt để mở rộng chuyển đổi số hiện nay là nguồn kinh phí và đội ngũ nhân sự được đào tạo bài bản.

Tại diễn đàn, nhà báo Vũ Minh Việt, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường bổ sung thêm rằng, để triển khai chuyển đổi số một cách hiệu quả, cần đầu tư đồng bộ về công nghệ, thiết bị, quy trình vận hành, và phải có thời gian thử nghiệm, đào tạo cán bộ cũng như xây dựng cơ chế bảo trì dữ liệu lâu dài.

Quản lý tài nguyên nước theo hướng kinh tế và bền vững

Cũng tại diễn đàn, ông Trần Quang Hùng, Tổng Giám đốc Công ty Khai thác Thủy lợi miền Nam đề xuất định hướng phát triển “nền kinh tế nước” như một giải pháp dài hạn, bền vững trong bối cảnh tài nguyên nước ngày càng chịu áp lực lớn từ biến đổi khí hậu, quá trình đô thị hóa và sự thay đổi trong cơ cấu sản xuất.

Theo ông Hùng, nước cần được nhìn nhận không chỉ là tài nguyên thiết yếu phục vụ sinh hoạt và sản xuất, mà còn là yếu tố có giá trị kinh tế, cần được quy hoạch, đầu tư, sử dụng và bảo vệ theo hướng hiệu quả và tiết kiệm.

Từ thực tế hoạt động tại Đồng bằng sông Cửu Long, ông Hùng cho biết, Công ty Khai thác Thủy lợi miền Nam đã và đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong quản lý chất lượng nguồn nước, vận hành hệ thống cấp nước và giám sát hồ chứa.

Hiện tại, hơn 20 điểm quan trắc tự động đã được triển khai, giúp theo dõi liên tục chất lượng nước, hỗ trợ kịp thời trong các tình huống khẩn cấp.

Đồng thời, đơn vị đã đưa các công nghệ thông minh vào vận hành công trình thủy lợi, tích hợp cơ sở dữ liệu để tăng hiệu quả giám sát và hỗ trợ ra quyết định nhanh chóng, chính xác hơn.

Về mặt quy hoạch, ông Hùng nhấn mạnh vai trò của các “vành đai sinh thái” xung quanh hồ chứa nước gồm các khu rừng, mô hình du lịch sinh thái, và các vùng đệm hạn chế ô nhiễm nhằm bảo vệ nguồn nước lâu dài, đồng thời tạo thêm cơ hội sinh kế cho người dân địa phương.

Trước nguy cơ thiếu nước trong mùa khô, ông đề xuất xây dựng các hồ chứa ở khu vực cao, tận dụng địa hình để điều phối nước theo trọng lực về vùng thấp, tiết kiệm năng lượng và chủ động hơn trong việc cấp nước. Ông cũng khuyến nghị nên điều chỉnh tư duy sử dụng nước từ đơn ngành sang đa ngành, ưu tiên nước cho sinh hoạt, công nghiệp và dịch vụ có giá trị kinh tế cao hơn, trong khi ứng dụng công nghệ để tiết kiệm, tái sử dụng nước trong nông nghiệp.

Cuối cùng, ông Hùng nhấn mạnh: Yếu tố “ổn định và chất lượng nguồn nước” cần được đặt lên hàng đầu trong quy hoạch phát triển. Những khu vực có điều kiện nguồn nước thuận lợi nên được ưu tiên quy hoạch, đi kèm với các chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng cấp nước nông thôn và khu vực ven đô.