Chống ngập đô thị [Bài 1] – Khi phố thành sông

Hà Nội “ngộp thở” trong biển nước sau hai đợt mưa bão

Khoảng 9h sáng nay (11/10), mưa rào diện rộng đổ xuống Hà Nội, kéo dài gần một giờ khiến nhiều tuyến phố bị ngập sâu từ 10 đến 30 cm. Lực lượng chức năng ghi nhận hơn 10 điểm ngập trên toàn thành phố.

Trận mưa này không kéo dài nhưng tiếp tục gây ngập. Trước đó, Hà Nội đã liên tiếp hứng chịu hai trận mưa bão lịch sử khiến toàn thành phố “ngộp thở” trong biển nước. Cuối tháng 9, hoàn lưu bão Bualoi đã trút lượng mưa từ 120 đến hơn 600 mm, gây ra 116 điểm ngập với mực nước từ 30 cm đến 1,5 m. Nhiều khu dân cư chìm trong nước suốt nhiều ngày.

Chưa kịp khắc phục hậu quả, đêm 6 và sáng 7/10, hoàn lưu bão số 11 (Matmo) tiếp tục đổ xuống lượng mưa cực lớn, có nơi lên tới 261 mm chỉ trong vài giờ khiến 122 điểm ngập mới xuất hiện. Trong đó, 29 điểm ngập nặng, giao thông tê liệt, hàng nghìn phương tiện chết máy, người dân phải dắt xe lội nước hoặc quay đầu tìm đường khác. Đến sáng 8/10, dù trời đã tạnh, vẫn còn 13 điểm ngập úng, có nơi nước sâu nửa mét.

Thống kê của ngành xây dựng cho thấy, giai đoạn 2012-2022, Hà Nội ghi nhận hơn 200 điểm ngập tại 16 quận, huyện, và con số này vẫn tiếp tục tăng. Rõ ràng, ngập úng không còn là hiện tượng bất thường mà đã trở thành “bệnh mãn tính” của đô thị. Đây là hệ quả của hạ tầng quá tải và biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan.

Khi nước mưa không còn lối thoát

Theo GS.TS Nguyễn Việt Anh - Phó Chủ tịch Hội Cấp thoát nước Việt Nam, hệ thống thoát nước Hà Nội hiện đã “lỗi thời” so với tốc độ đô thị hóa. Hệ thống này chỉ được thiết kế cho lượng mưa khoảng 310 mm trong hai ngày, trong khi các trận mưa gần đây thường vượt xa ngưỡng đó. “Khi toàn bộ nước đổ dồn vào cống nhỏ, ngập là điều không tránh khỏi”, GS Việt Anh nói.

Cùng quan điểm, TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm - nguyên Giám đốc Sở Quy hoạch và Kiến trúc Hà Nội cho rằng, thành phố đã mất khoảng hai phần ba diện tích mặt nước tự nhiên. Nhiều hồ, ao, mương, ruộng,  vốn là “túi chứa nước” và “phổi xanh” đã bị san lấp để nhường chỗ cho đô thị mới. “Khi không còn không gian chứa và điều tiết nước, ngập úng chỉ còn là vấn đề thời gian”, TS Nghiêm phân tích.

Bổ sung thêm, ông Lê Văn Du - Trưởng phòng Quản lý Hạ tầng cấp, thoát nước (Sở Xây dựng Hà Nội) cho biết, nhiều dự án hồ điều hòa, trạm bơm, kênh tiêu vẫn chậm tiến độ hoặc chưa vận hành hiệu quả. Việc chưa tách riêng hệ thống nước mưa và nước thải khiến cống quá tải, vừa gây ngập úng, vừa làm ô nhiễm sông hồ nội đô.

Dưới áp lực khí hậu, ngập lụt đô thị sẽ còn trầm trọng hơn

Các chuyên gia môi trường cảnh báo, biến đổi khí hậu đang khiến mưa cực đoan gia tăng cả về tần suất lẫn cường độ, làm trầm trọng thêm những yếu kém sẵn có của hạ tầng đô thị. Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, lượng mưa lớn trên 100 mm/giờ đã tăng nhanh trong 30 năm qua; giai đoạn 1990-2020, số ngày mưa cực đoan ở miền Bắc tăng gần 20%, trong khi lượng mưa trung bình năm tăng 10-15%.

Điều này đồng nghĩa với việc Hà Nội và nhiều đô thị khác sẽ phải đối mặt với những trận mưa lớn hơn, ngập sâu hơn và kéo dài hơn trong những năm tới, đặc biệt khi hệ thống thoát nước chưa được thiết kế phù hợp với các kịch bản khí hậu mới.

Nếu như trước đây ngập chỉ xảy ra ở vùng trũng, thì nay, tình trạng này đã lan sang các khu đô thị mới. GS.TS Nguyễn Việt Anh lý giải: “Các khu đô thị mới bị bê tông hóa gần như hoàn toàn, khiến nước mưa không còn chỗ thấm, dồn nhanh về vùng thấp tạo thành ‘rốn lũ’ giữa lòng thành phố”.

Thực tế, theo kịch bản biến đổi khí hậu quốc gia, đến năm 2050, lượng mưa cực đoan tại đồng bằng sông Hồng có thể tăng thêm 15-20%, trong khi nhiệt độ trung bình tăng khoảng 1,9°C. Nhiệt độ cao hơn đồng nghĩa lượng hơi nước trong khí quyển nhiều hơn, kéo theo những cơn mưa dồn dập vượt quá khả năng tiêu thoát của hạ tầng hiện nay.