Thủ tướng Đức Friedrich Merz vừa cam kết sẽ bảo vệ các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng của nước này trong quá trình chuyển đổi sang sản xuất trung hòa carbon, khẳng định rằng “Đức phải tiếp tục là một quốc gia công nghiệp”. Phát biểu tại Hội nghị thường niên của Công đoàn Công nghiệp Khai khoáng, Hóa chất và Năng lượng (IGBCE) đầu tháng 10 vừa qua, ông Merz nhấn mạnh thách thức kép của Berlin là vừa duy trì sức mạnh công nghiệp, vừa đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2045.
Cam kết chính trị với các ngành công nghiệp nặng
Trước các lãnh đạo doanh nghiệp trong lĩnh vực hóa chất, khai khoáng và năng lượng, những ngành được xem là xương sống của nền kinh tế Đức, ông Merz thừa nhận rằng quá trình chuyển đổi xanh “không thể được thúc ép một cách cực đoan”. Ông cho rằng cơ chế Điều chỉnh biên giới carbon của Liên minh châu Âu (CBAM) - công cụ buộc các nhà nhập khẩu phải trả phí nếu sản phẩm của họ có lượng phát thải cao hơn sản phẩm sản xuất trong EU, vẫn cần được hoàn thiện trước khi áp dụng đầy đủ vào năm 2026.
Thách thức kép của Berlin là vừa duy trì sức mạnh công nghiệp, vừa đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2045. Ảnh: Bloomberg.
“Chừng nào cơ chế này chưa vận hành trơn tru, không có lý do gì để đặt thêm gánh nặng chi phí lên vai các doanh nghiệp châu Âu”, ông Merz nói, đồng thời gợi ý rằng việc phân bổ hạn ngạch phát thải miễn phí cho các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng có thể cần được kéo dài “vượt quá thời hạn dự kiến”.
Phát biểu này được xem là tín hiệu cho thấy chính phủ Đức có thể làm chậm tiến độ chấm dứt các hạn ngạch phát thải miễn phí trong Hệ thống giao dịch khí thải của EU (ETS), vốn được hoạch định kết thúc vào năm 2034.
Các hiệp hội công nghiệp, bao gồm IGBCE, lâu nay đã cảnh báo rằng việc xóa bỏ các hạn ngạch này quá nhanh sẽ khiến doanh nghiệp mất nguồn tài chính để đầu tư vào công nghệ xanh.
“Hợp đồng bảo vệ khí hậu” - trụ cột của quá trình chuyển đổi công nghiệp Đức
Song song với cam kết chính trị của Thủ tướng Merz, công cụ trọng tâm giúp nước Đức thực hiện chuyển đổi công nghiệp là “Hợp đồng bảo vệ khí hậu”, hay còn gọi là Carbon Contracts for Difference (CCfD).Cơ chế này cho phép chính phủ bù đắp chênh lệch chi phí giữa sản xuất truyền thống và sản xuất xanh cho các doanh nghiệp trong các ngành phát thải lớn.
Cụ thể, nếu giá carbon và năng lượng khiến chi phí sản xuất xanh cao hơn, nhà nước sẽ chi trả phần chênh lệch; ngược lại, nếu công nghệ xanh trở nên rẻ hơn, doanh nghiệp phải hoàn trả phần dư. Mỗi hợp đồng thường kéo dài 15 năm, mang lại sự ổn định lâu dài cho các dự án đầu tư và bảo vệ doanh nghiệp khỏi biến động giá năng lượng.
Chương trình CCfD tập trung vào các ngành có chi phí chuyển đổi cao như thép, xi măng, thủy tinh, giấy và hóa chất.
Bộ Kinh tế và Khí hậu Đức (BMWK) đã mở vòng đấu thầu đầu tiên vào tháng 3/2024, với tổng ngân sách 4 tỷ euro. Đến tháng 10/2024, 15 doanh nghiệp đã được chọn để ký hợp đồng trị giá tối đa 2,8 tỷ euro trong suốt 15 năm.Theo tính toán của Bộ, chương trình sẽ giúp Đức cắt giảm khoảng 350 triệu tấn CO₂ đến năm 2045, tương đương 20 triệu tấn mỗi năm khi đi vào vận hành đầy đủ.
Vòng đấu thầu thứ hai đang được chuẩn bị cho năm 2026, trong khi Ủy ban châu Âu cũng đã thông qua khoản hỗ trợ 5 tỷ euro theo quy định về trợ cấp nhà nước, mở rộng sang cả lĩnh vực hydro và lưu trữ carbon.
Doanh nghiệp trong nhóm ngành đủ điều kiện phải nộp kế hoạch đầu tư chi tiết, trình bày công nghệ mới và lượng khí thải dự kiến cắt giảm.Họ sau đó tham gia đấu thầu cạnh tranh, đưa ra mức hỗ trợ mong muốn tính theo chi phí tránh phát thải (euro/tấn CO₂). Chính phủ sẽ lựa chọn các dự án có hiệu quả chi phí tốt nhất và đóng góp lớn cho giảm phát thải, thường yêu cầu cắt giảm tối thiểu 60% trong 3 năm đầu và 90% sau 15 năm.
Các hãng ô tô cũng được hưởng lợi khi có thể mua thép, hóa chất và thủy tinh ít phát thải CO₂ ngay trong nước, giúp đáp ứng tiêu chuẩn ESG của châu Âu và giữ lợi thế xuất khẩu. Ảnh minh họa: Freepik.
Trong suốt thời hạn hợp đồng, CCfD hoạt động như một “hợp đồng hai chiều”. Nếu chi phí sản xuất xanh cao hơn, nhà nước chi trả phần chênh lệch. Nếu công nghệ xanh rẻ hơn hoặc giá carbon tăng cao, doanh nghiệp phải hoàn trả phần lợi nhuận vượt mức. Khi kết thúc thời hạn, nhà máy được kỳ vọng hoạt động bền vững mà không cần trợ cấp.
Mô hình này từng được áp dụng cho năng lượng tái tạo ở Anh, biến Đức trở thành quốc gia đầu tiên ở châu Âu áp dụng cơ chế “chênh lệch carbon” cho công nghiệp nặng, thay vì chỉ cho ngành điện.
Cơ hội cho chuỗi cung ứng và ngành công nghiệp hỗ trợ
Với hàng nghìn doanh nghiệp cơ khí, thiết bị và linh kiện của Đức, chương trình CCfD mở ra nguồn cầu khổng lồ cho công nghệ sản xuất xanh. Việc xây dựng lò luyện mới, hệ thống hydro và hạ tầng lưu trữ carbon sẽ tạo cơ hội cho các nhà sản xuất máy móc, cảm biến, hệ thống điều khiển và dịch vụ năng lượng. Ở hạ nguồn, các hãng ô tô cũng được hưởng lợi khi có thể mua thép, hóa chất và thủy tinh ít phát thải CO₂ ngay trong nước, giúp đáp ứng tiêu chuẩn ESG của châu Âu và giữ lợi thế xuất khẩu.
Nếu vận hành thành công, Đức có thể trở thành trung tâm chuyển đổi công nghiệp xanh của châu Âu, không chỉ xuất khẩu sản phẩm carbon thấp mà cả công nghệ đi kèm.
Dù mang nhiều kỳ vọng, chương trình vẫn đối mặt với ràng buộc ngân sách và kỹ thuật. Phán quyết của Tòa Hiến pháp Đức năm 2023 đã ngăn chính phủ sử dụng khoản nợ 60 tỷ euro dư thừa từ gói hỗ trợ Covid-19 cho các dự án khí hậu, khiến kế hoạch ban đầu phải thu hẹp.
Ngoài ra, tiến độ thực hiện còn phụ thuộc vào nguồn cung hydro, năng lực lưới điện và tốc độ cấp phép dự án. Công nghệ mới, như thép hydro hay lò điện hóa vẫn ở giai đoạn thử nghiệm thương mại, tiềm ẩn rủi ro về chi phí.Việc mở rộng chương trình ra hàng trăm nhà máy cũng đặt ra câu hỏi về tính bền vững tài chính và phối hợp quy định trong EU, đặc biệt khi cơ chế CBAM và ETS bắt đầu giao thoa.
Khi kêu gọi “gia hạn hạn ngạch phát thải miễn phí”, Thủ tướng Merz không phủ nhận cam kết khí hậu, mà đang tìm cách tránh cú sốc chính sách cho ngành công nghiệp nặng. Chính phủ của ông đứng trước sức ép ngày càng lớn từ các công đoàn và giới doanh nghiệp, lo ngại rằng chính sách khí hậu của châu Âu đang đi nhanh hơn sức chịu đựng của nền công nghiệp.
