Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới

Tọa đàm có sự tham gia các chuyên gia quốc tế và trong nước, đại diện cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp trong ngành công nghệ vũ trụ.

Việt Nam trước "thời điểm vàng" phát triển công nghệ vũ trụ

Phát biểu khai mạc, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong Phùng Công Sưởng nhấn mạnh, công nghệ vũ trụ đã trở thành trụ cột chiến lược trong phát triển kinh tế - xã hội hiện đại với các ứng dụng thực tiễn như: dự báo thời tiết, viễn thông, nông nghiệp thông minh, giám sát môi trường, quy hoạch đô thị logistics và an ninh quốc phòng.

Ông Phùng Công Sưởng dẫn báo cáo mới nhất của Space Foundation, kinh tế vũ trụ toàn cầu năm 2024 đã đạt gần 613 tỷ USD và được dự báo sẽ vượt mốc 1.000 tỷ USD vào năm 2030, cho thấy tốc độ tăng trưởng ấn tượng và tiềm năng to lớn.

Tại Việt Nam, ngành công nghệ vũ trụ dù mới ở giai đoạn đầu nhưng đã có bước tiến đáng kể. Nổi bật, Trung tâm Vũ trụ Việt Nam đã chế tạo thành công các vệ tinh siêu nhỏ như PicoDragon, NanoDragon, MicroDragon và hiện đang phối hợp cùng Nhật Bản để triển khai vệ tinh LOTUSat-1 sử dụng công nghệ radar khẩu độ tổng hợp. Việt Nam cũng đã sở hữu các vệ tinh viễn thông Vinasat-1, 2 và vệ tinh quan sát trái đất VNREDSat-1. Đáng chú ý, nhiều doanh nghiệp Việt đã phát triển nền tảng địa không gian thông minh phục vụ phát triển kinh tế và ứng phó thiên tai.

Tổng biên tập báo Tiền Phong nhấn mạnh: “Chúng ta đang đứng trước một thời điểm hết sức quan trọng. Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW, xác định rõ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực chính của tăng trưởng kinh tế. Trong đó, công nghệ vũ trụ là một trong những lĩnh vực ưu tiên phát triển để phục vụ chiến lược an ninh - quốc phòng và phát triển bền vững đất nước”.

Đặc biệt, Chính phủ cũng đang từng bước xây dựng chính sách hỗ trợ hạ tầng, tài chính và nguồn nhân lực để tạo điều kiện thuận lợi cho ngành vũ trụ cất cánh, hướng tới hình thành nền công nghiệp vũ trụ Việt Nam trong tương lai.

Với tinh thần đó, Tọa đàm được tổ chức với mong muốn trở thành diễn đàn đối thoại đa chiều giữa các nhà quản lý, chuyên gia trong và ngoài nước, các nhà khoa học, các doanh nghiệp, nhằm thảo luận về những cơ hội và thách thức trong phát triển công nghệ vũ trụ tại Việt Nam đồng thời đề xuất các cơ chế chính sách, mô hình hợp tác hiệu quả, góp phần thúc đẩy hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia có sự tham gia mạnh mẽ của lĩnh vực công nghệ vũ trụ.

Công nghệ vũ trụ đã thẩm thấu vào mọi mặt đời sống

Tại Tọa đàm, ông Trần Tuấn Ngọc, Cục trưởng Cục Viễn thám Quốc gia (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhấn mạnh: Công nghệ vũ trụ hiện nay không còn là khái niệm xa vời, mà đã và đang hiện diện sâu rộng trong nhiều lĩnh vực thiết yếu của đời sống. Từ phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường, đến phòng chống thiên tai, các sản phẩm từ công nghệ vũ trụ bao gồm viễn thám, định vị vệ tinh và viễn thông đều đã được ứng dụng hiệu quả tại Việt Nam.

“Một shipper giao hàng bằng ứng dụng định vị GPS, hay một giao dịch ngân hàng được thực hiện chính xác theo thời gian vệ tinh - đó đều là ví dụ sống động cho thấy công nghệ vũ trụ đã ăn sâu vào đời sống hiện đại”, ông Ngọc dẫn chứng.

Cũng theo ông Ngọc, ở góc độ quản lý nhà nước, hầu hết các bộ, ngành và địa phương đều đã sử dụng công nghệ viễn thám vào công tác giám sát, quy hoạch và quản lý tài nguyên. Trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường, viễn thám được ứng dụng mạnh mẽ trong đo đạc bản đồ, giám sát biển đảo, trồng trọt và lâm nghiệp. Nhiều địa phương như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng đã có những bước đi chủ động trong khai thác và đề xuất ứng dụng công nghệ vũ trụ vào các hoạt động chuyên ngành.

Đáng chú ý, không chỉ khu vực công, khu vực tư nhân cũng đang bước vào lĩnh vực này với tốc độ nhanh. Sự tham gia ngày càng tích cực của các doanh nghiệp thể hiện xu hướng dịch chuyển từ nhà nước sang thị trường, mở ra nhiều cơ hội hợp tác công - tư trong phát triển hạ tầng số dựa trên công nghệ không gian.

Ông Trần Tuấn Ngọc cũng cho biết, nhu cầu ứng dụng công nghệ vũ trụ trong thời gian tới sẽ tăng mạnh, được thúc đẩy bởi các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước. Bộ tứ Nghị quyết đã xác lập rõ vai trò then chốt của công nghệ vũ trụ và dữ liệu vệ tinh trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ chủ quyền quốc gia và ứng phó biến đổi khí hậu. Đây là những định hướng quan trọng, khẳng định rằng thông tin từ không gian sẽ không chỉ phục vụ cho khoa học công nghệ mà còn là nền tảng cho việc hoạch định chính sách, quản lý tài nguyên, giám sát môi trường và đảm bảo an ninh - quốc phòng.

Cùng với đó, mô hình chính quyền hai cấp sẽ tạo động lực để các địa phương đẩy mạnh ứng dụng công nghệ này vào quản lý, trong khi Trung ương sẽ tăng cường hậu kiểm và giám sát với công nghệ vũ trụ là công cụ hỗ trợ đắc lực.

Ngoài ra, ông Ngọc cũng nhấn mạnh vai trò của công nghệ viễn thám trong truy xuất nguồn gốc, minh bạch chuỗi cung ứng, đặc biệt đối với nông sản xuất khẩu. “Viễn thám không chỉ giúp giám sát rừng hay quy hoạch đô thị, mà còn giúp xác thực nguồn gốc sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, tạo lợi thế cạnh tranh cho hàng hóa Việt Nam”, ông Ngọc khẳng định.

Phải làm chủ và đầu tư chiến lược

Đồng quan điểm với Cục trưởng Cục Viễn thám Quốc gia Trần Tuấn Ngọc, TS. Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ khẳng định rằng, công nghệ vũ trụ ngày nay không còn chỉ là lĩnh vực dành riêng cho khoa học - kỹ thuật, mà đã trở thành yếu tố mang tính sống còn đối với an ninh quốc phòng, phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Ông dẫn chứng, những xung đột và cạnh tranh toàn cầu hiện nay cho thấy rõ: “không một quốc gia nào có thể theo đuổi chiến lược dài hạn nếu thiếu đi năng lực và hạ tầng công nghệ vũ trụ”.

Theo TS. Nguyễn Quân, việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 57 là bước đi kịp thời và đúng đắn, đặt nền móng cho một định hướng phát triển chiến lược về công nghệ vũ trụ của Việt Nam. Cùng với đó, Quyết định 131 của Thủ tướng Chính phủ đã xác định rõ công nghệ vũ trụ là một trong những lĩnh vực trọng điểm cần được ưu tiên đầu tư, tập trung phát triển trong thời gian tới.

TS. Nguyễn Quân bày tỏ sự lạc quan trước tín hiệu tích cực từ các chương trình hợp tác quốc tế, trong đó có việc Việt Nam đang tiếp cận với mạng lưới vệ tinh tầm thấp và kỳ vọng hợp tác với các tập đoàn lớn như SpaceX. Tuy nhiên, ông đồng thời nhấn mạnh rằng để đi đường dài, Việt Nam phải làm chủ. Việc tự lực phát triển công nghệ không gian ít nhất ở mức thiết yếu là điều kiện tiên quyết để đảm bảo tính độc lập, tự chủ và bền vững cho nền kinh tế.

Ông cũng ghi nhận những bước tiến cụ thể mà Việt Nam đã thực hiện, như Dự án Trung tâm Vũ trụ Việt Nam tại Hòa Lạc – đây là một trong những công trình khoa học công nghệ lớn nhất từ trước tới nay, và Trung tâm Khám phá Khoa học tại Bình Định là nơi khơi dậy đam mê nghiên cứu vũ trụ cho thế hệ trẻ.

Tuy vậy, theo ông Quân, để hiện thực hóa tiềm năng này, cần có bước chuyển mạnh mẽ về chính sách và hành động. Nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ đề xuất tổ chức một hội thảo khoa học cấp quốc gia để cập nhật, tái khởi động Chiến lược phát triển công nghệ vũ trụ đã ban hành, nhằm bắt kịp xu thế toàn cầu. “Công nghệ vũ trụ không chỉ là lĩnh vực chiến lược, mà cần được coi là công nghệ mũi nhọn ngang tầm với vi mạch bán dẫn hay năng lượng hạt nhân”, ông Quân đề xuất.

TS Nguyễn Quân cũng kêu gọi thu hút sự tham gia của đội ngũ trí thức trong và ngoài nước, kết nối nguồn lực để hiện thực hóa mục tiêu của Nghị quyết 57, đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045. “Chúng ta không thể bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và không gian nếu không có đội ngũ nhà khoa học xuất sắc về công nghệ vũ trụ. Đầu tư cho công nghệ vũ trụ chính là đầu tư cho tương lai của đất nước”, ông Quân khẳng định.