Chùa Chuông nằm ở trung tâm thành phố Hưng Yên, nhưng không gian bên trong lại mang vẻ tách biệt của một không gian cổ xưa. Bước qua cánh cổng chùa còn lưu dấu tích cũ là cảm giác ngược thời gian, bởi ngôi chùa cổ vẫn giữ được dáng vẻ nguyên sơ thời phố Hiến.
Cánh cổng chùa còn lưu nhiều dấu tích cũ. Ảnh: Hoàng Hiền.
Muốn vào chùa, du khách phải bước trên cây cầu đá xanh nguyên khối bắc qua ao “mắt rồng”, một yếu tố phong thủy quan trọng thường thấy ở các chùa cổ Bắc Bộ. Cây cầu được xây dựng năm 1702, gồm ba nhịp đá ghép chắc chắn, là một trong những hạng mục cổ nhất của Chùa Chuông. Từ cầu dẫn thẳng vào chùa là con đường lát đá xanh - vật liệu truyền thống. Cầu và đường đá tạo thành trục chính dẫn vào không gian thờ tự, phản ánh kỹ thuật xây dựng thời Lê và góp phần giữ lại dáng vẻ cổ kính của phố Hiến xưa.
Ngôi chùa có tên chữ Kim Chung Tự, được xây dựng từ thời Hậu Lê và trải qua nhiều lần trùng tu vào các thế kỷ sau. Theo các tài liệu lịch sử, tên chữ Kim Chung Tự gợi nhắc truyền thuyết dân gian về quả chuông vàng từng trôi dạt theo dòng nước lũ về làng Nhân Dục. Câu chuyện ấy được người dân truyền lại qua nhiều đời, trở thành một phần ký ức tập thể của vùng đất.
Với cổng Tam quan kiểu chồng diêm, mái ngói phủ rêu và khoảng sân gạch rộng mở, Chùa Chuông được xem là “Phố Hiến đệ nhất danh lam”, là nơi lưu giữ những dấu tích kiến trúc, văn hóa và tín ngưỡng lâu đời của cư dân vùng thương cảng phố Hiến xưa.
Cổng Tam quan hiện ra sau tầng mái ngói phủ rêu. Kiến trúc chồng diêm hai tầng tám mái tiêu biểu của kiến trúc chùa Việt thời Lê, tạo ấn tượng về một công trình được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Bước qua Tam quan, sân chùa hiện ra với cây hương đá cũ đứng sừng sững giữa khoảng trống. Mặt đá đã mòn, dấu vết thời gian in lên từng đường chạm.
Tiền đường mở rộng, những cây cột gỗ lim đen sẫm màu thời gian. Trên các xà nhà treo nhiều hoành phi, câu đối sơn son thếp vàng. Bên trong Thượng điện, hệ thống tượng pháp được gìn giữ cẩn thận: tượng Tam Thế, tượng Thích Ca, tượng Quan Âm, các tượng La Hán và tượng Thập điện Diêm Vương. Mỗi pho tượng mang phong cách điêu khắc đặc trưng của thế kỷ XVII-XVIII, giản dị nhưng giàu tính biểu hiện. Việc bảo tồn các pho tượng ở trạng thái ổn định trong môi trường khí hậu miền Bắc là nỗ lực lớn của nhiều thế hệ trụ trì và người dân.
Bên trong Thượng điện là hệ thống tượng pháp được gìn giữ cẩn thận, mỗi pho tượng mang phong cách điêu khắc đặc trưng của thế kỷ XVII-XVIII. Ảnh: Hoàng Hiền.
Phía sau điện thờ là nhà Tổ, mái ngói thấp, sắc gạch cũ đỏ sẫm. Những vật thờ tự bằng gỗ cổ, chân dung các vị Tổ sư và tấm bia “Kim Chung Tự thạch bi ký” dựng năm 1711 đều được đặt trang trọng. Trên bia ghi rõ tên những người công đức, những nghệ nhân xây dựng chùa và mô tả cảnh quan phố Hiến thời hưng thịnh. Tấm bia trở thành tư liệu quý, giúp hình dung về một thương cảng từng được ví là “thứ nhất Kinh Kỳ, thứ nhì Phố Hiến”.
Không khí trong khuôn viên chùa tạo cảm giác tách biệt với đời sống ồn ào ngoài phố. Những bậc gạch cũ, bờ tường rêu phong, mái ngói nâu thẫm… tất cả khiến người đến chiêm bái cảm nhận sự bền bỉ của kiến trúc truyền thống qua từng lớp thời gian. Dù đã trùng tu nhiều lần, chùa vẫn giữ được nét đẹp của kiến trúc cổ và hạn chế được việc bị bê tông hóa quá mức. Nhiều chi tiết gỗ, ngói, đá vẫn giữ nguyên chất liệu cổ, giúp không gian chùa gần với nguyên trạng truyền thống.
Tấm bia ghi tên những người công đức, những nghệ nhân xây dựng chùa và mô tả cảnh quan phố Hiến thời hưng thịnh. Ảnh: Hoàng Hiền.
Chùa Chuông ngày nay là một trong những điểm tham quan quan trọng của quần thể di tích Phố Hiến - quần thể được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt. Nhiều đoàn du khách tìm đến để hiểu thêm về lịch sử thương cảng cổ, về giao thoa văn hóa. Với vai trò là nơi lưu giữ nhiều nhất dấu vết thời gian, chùa vừa tồn tại như chứng tích của quá khứ, vừa là không gian sống được cộng đồng sử dụng liên tục.
Giữa làn sóng đô thị hóa diễn ra nhanh, mạnh, Chùa Chuông vẫn giữ dáng vẻ cổ xưa, không cầu kỳ, không tô vẽ, lưu giữ chức năng tâm linh và phục vụ cộng đồng. Chính sự giản dị ấy giúp ngôi chùa trở thành điểm đến quen thuộc của người dân địa phương và du khách khi muốn tìm về hơi thở của phố Hiến xưa, khiến Chùa Chuông trở thành một phần không thể tách rời của lịch sử và ký ức vùng đất phố Hiến.
