Chính sách mới gắn kết bảo vệ tầng ô-dôn với mục tiêu khí hậu

Đây được xem là nỗ lực chủ động ứng phó trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, với những đợt nắng nóng cực đoan xuất hiện thường xuyên và tác động ngày càng lớn tới cộng đồng.

Trên toàn thế giới, khoảng 20% lượng điện năng được sử dụng cho nhu cầu làm mát và điều hòa không khí. Nếu không kiểm soát, lượng phát thải từ lĩnh vực này có thể tăng gấp đôi vào năm 2030 và gấp ba vào năm 2100. Chính vì vậy, phát triển các giải pháp làm mát bền vững đã trở thành một cam kết toàn cầu nhằm mục tiêu vừa bảo vệ sức khỏe con người, vừa giảm phát thải khí nhà kính.

Tại Hội nghị COP28 (năm 2023), Việt Nam cùng hàng chục quốc gia đã tham gia cam kết Làm mát Toàn cầu (Global Cooling Pledge), đặt mục tiêu giảm 68% phát thải từ hệ thống làm mát vào năm 2050.

Lộ trình cắt giảm chất gây hiệu ứng nhà kính

Là thành viên của Công ước Vienna và Nghị định thư Montreal, Việt Nam đã phê duyệt Bản sửa đổi Kigali về việc loại trừ dần các chất HFC với nhiều chất gây hiệu ứng nhà kính mạnh, Việt Nam liên tục cập nhật khung pháp lý về bảo vệ tầng ô-dôn.

Theo Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu Lê Ngọc Tuấn, năm 2024, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Kế hoạch quốc gia về quản lý, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ô-dôn và khí nhà kính được kiểm soát (Quyết định 496/QĐ-TTg). Kế hoạch tích hợp đồng bộ các yêu cầu quản lý, không chỉ đối với các chất được kiểm soát, thiết bị có chứa hoặc được sản xuất từ những chất này, mà còn bao gồm cả mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp về quản lý vòng đời và thúc đẩy làm mát bền vững.

Đặc biệt, năm 2025, lần đầu tiên khái niệm “làm mát bền vững” được thể chế hóa tại Nghị định 119/2025/NĐ-CP, mở đường cho việc xây dựng chính sách dài hạn, góp phần thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 của Việt Nam.

Từ năm 2025, Việt Nam đã áp dụng hạn ngạch nhập khẩu HCFC 1.300 tấn/năm và sẽ duy trì đến hết năm 2029, tương ứng mức giảm 67,5%.

Theo lộ trình, giai đoạn từ 2030-2039, hạn ngạch nhập khẩu trung bình chỉ còn 100 tấn/năm và tiến tới loại trừ hoàn toàn HCFC từ năm 2040. Với chất HFC, hạn ngạch nhập khẩu đang giữ ở mức cơ sở giai đoạn 2024-2028, với hạn ngạch nhập khẩu tương đương lượng phát thải 13,9 triệu tấn CO2 (CO2tđ), sau đó giảm dần và đến 2045, lượng nhập khẩu không vượt 2,8 triệu tấn CO2tđ. Riêng Methyl Bromide hạn chế nhập khẩu, chỉ phục vụ khử trùng và kiểm dịch hàng hóa.

Quản lý chất làm lạnh theo “vòng đời”

Bên cạnh việc cắt giảm nhập khẩu, Việt Nam cũng tăng cường quản lý các thiết bị lạnh và điều hòa không khí. Theo quy định, các tổ chức sở hữu thiết bị có chứa các chất được kiểm soát, bao gồm máy điều hòa không khí có năng suất lạnh danh định từ 26,5 kW (90.000 BTU/h) trở lên; thiết bị lạnh công nghiệp có công suất điện từ 40 kW trở lên, phải thực hiện thủ tục đăng ký và báo cáo tình hình sử dụng các chất được kiểm soát hằng năm.

Kể từ ngày 1/1/2028, trách nhiệm thu gom, tái chế hoặc xử lý các thiết bị có công suất thấp hơn ngưỡng quy định sẽ được mở rộng cho cả nhà nhập khẩu và nhà sản xuất. Quy định này nhằm ngăn ngừa việc phát tán các chất làm lạnh ra môi trường. Nhà nước khuyến khích hoạt động tái chế, tái sử dụng các chất được kiểm soát sau khi thu gom. Trường hợp không thể tái sử dụng, chúng phải được xử lý theo quy định về quản lý chất thải nguy hại.

Hiện nay, Bộ NN-MT định kỳ công bố danh sách các tổ chức đã đăng ký sử dụng chất được kiểm soát trên Cổng thông tin điện tử của Bộ. Tính đến tháng 8/2025, danh sách này đã có 498 tổ chức.

Thúc đẩy công nghệ mới và đào tạo nhân lực

Bên cạnh các giải pháp về quản lý, giải pháp làm mát bền vững được lồng ghép nhằm giảm thiểu lượng môi chất lạnh sử dụng tại các khu đô thị, khu công nghiệp, tòa nhà mới. Trong đó, đến năm 2030, tất cả đô thị loại I, II phải có kế hoạch giảm hiện tượng đảo nhiệt và bảo đảm diện tích cây xanh tối thiểu 9m²/người. Định hướng tăng số lượng công trình xanh và làm mát thụ động; chuyển đổi công nghệ làm mát hiệu suất cao, sử dụng môi chất lạnh có tiềm năng nóng lên toàn cầu thấp hoặc bằng “0” như R-32, R-290, CO2.

Vấn đề đặt ra, hoạt động sử dụng các môi chất lạnh thế hệ mới đi kèm với yêu cầu kỹ thuật viên phải bảo đảm an toàn cao hơn. Do đó, Cục Biến đổi khí hậu, Bộ NN-MT dự kiến phối hợp cùng các cơ quan liên quan của Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng hệ thống đào tạo nghề, cấp chứng chỉ kỹ thuật viên trong lĩnh vực xử lý môi chất lạnh.

Những chính sách và lộ trình này cho thấy quyết tâm của Việt Nam trong việc gắn kết mục tiêu khí hậu quốc gia với các cam kết quốc tế. Nếu thực hiện đúng lộ trình, Việt Nam kỳ vọng loại trừ hoàn toàn các chất làm suy giảm tầng ô-dôn, giảm mạnh phát thải KNK từ lĩnh vực làm mát, đóng góp vào mục tiêu Net Zero 2050.

Kế hoạch quốc gia về quản lý, loại trừ các chất được kiểm soát đưa ra mục tiêu: Đến năm 2045, Việt Nam phải loại trừ 11,2 triệu tấn CO2tđ từ hoạt động sử dụng các chất được kiểm soát. Kế hoạch cũng bao gồm lộ trình tăng cường quản lý, loại trừ các chất được kiểm soát; hỗ trợ thực hiện chuyển đổi công nghệ và sử dụng các chất có giá trị tiềm năng làm nóng lên toàn cầu thấp hoặc bằng “0” và triển khai các giải pháp làm mát bền vững.