Khi nhiệt độ toàn cầu tăng lên, sự xuất hiện và tái xuất hiện của các bệnh truyền nhiễm trở thành vấn đề ngày càng nghiêm trọng. Sự biến đổi này không chỉ tác động đến các khu vực nhiệt đới mà còn lan rộng ra các vùng ôn đới, nơi mà bệnh truyền nhiễm từng được coi là ít nguy cơ hơn. Một trong những nguyên nhân chính là sự thay đổi khí hậu, đã làm thay đổi sự phân bố của các vectơ truyền bệnh, đặc biệt là muỗi, loài côn trùng gây ra nhiều bệnh nguy hiểm như sốt xuất huyết, sốt rét và Zika.
Tác động của biến đổi khí hậu đối với bệnh truyền nhiễm
Tiến sĩ Angelle Desiree LaBeaud, chuyên gia dịch tễ học tại Đại học Stanford, chia sẻ rằng biến đổi khí hậu đang tác động sâu sắc đến ba nhóm bệnh truyền nhiễm chính: bệnh hô hấp, bệnh lây qua nước và thực phẩm, và bệnh lây qua véc-tơ. Đặc biệt, các bệnh truyền qua véc-tơ do muỗi Aedes aegypti truyền đang gia tăng mạnh mẽ nhờ sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu. Nhiệt độ cao tạo điều kiện lý tưởng cho muỗi phát triển và sinh sôi mạnh mẽ, dẫn đến sự lây lan nhanh chóng của các bệnh như sốt xuất huyết, chikungunya và Zika.
Ngoài nhiệt độ, các hiện tượng thời tiết cực đoan như lũ lụt và hạn hán cũng có ảnh hưởng sâu rộng đến sự lây lan của bệnh. Khi lũ lụt xảy ra, những mầm bệnh trong đất hoặc môi trường ô nhiễm có thể bị cuốn vào nguồn nước, dễ dàng lây lan vào cộng đồng. Còn trong điều kiện hạn hán, thiếu nước sạch dẫn đến việc tích trữ nước trong các thùng chứa không được bảo vệ, tạo ra môi trường thuận lợi cho muỗi sinh sản.
Những thách thức đối với các khu vực "an toàn" và sự cần thiết của giải pháp địa phương
Số lượng lớn muỗi ở khu vực Wainwright, Alaska vào năm 2011. Ảnh: Bonnie Jo Mount.
Các khu vực trước đây được coi là "an toàn" giờ đây không còn miễn dịch với các bệnh truyền nhiễm này. Ví dụ, sốt xuất huyết, vốn chỉ xuất hiện ở các vùng nhiệt đới, hiện nay đã lan rộng đến Florida, Texas và các bang miền Nam nước Mỹ. Loài muỗi Aedes aegypti giờ đây đã có mặt ở nhiều khu vực trước đây chưa từng xuất hiện, khiến nguy cơ dịch bệnh lan rộng ở các quốc gia ôn đới ngày càng tăng.
Ngoài những thay đổi sinh thái, các yếu tố xã hội như di cư, đô thị hóa và các xung đột quân sự cũng góp phần làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm. Các thành phố đông đúc, với điều kiện vệ sinh kém, tạo môi trường lý tưởng cho muỗi và các vectơ truyền bệnh sinh sôi. Hơn nữa, sự thay đổi của đất đai và các hoạt động xây dựng cũng làm thay đổi nơi cư trú của muỗi, khiến các khu vực trước đây không bị ảnh hưởng phải đối mặt với nguy cơ mới.
Tiến sĩ LaBeaud nhấn mạnh rằng những yếu tố này đang làm tăng sự dễ bị tổn thương của các cộng đồng và khu vực dễ bị ảnh hưởng nhất. Để ứng phó với tình trạng này, việc xây dựng các hệ thống y tế cộng đồng vững mạnh và phản ứng nhanh chóng là điều cần thiết. Những giải pháp này phải được thiết kế từ cộng đồng, với sự tham gia của các nhóm địa phương, vì chính họ là những người hiểu rõ nhất về những nguy cơ và điều kiện sống của mình.
Giải pháp chủ động và hợp tác toàn cầu
Giải pháp ứng phó bệnh truyền nhiễm trong biến đổi khí hậu đòi hỏi đầu tư giám sát dịch bệnh, hợp tác liên ngành và tăng cường hỗ trợ từ cộng đồng đến các tổ chức toàn cầu. Ảnh: NCBI.
Để đối phó với những mối nguy cơ này, các chuyên gia y tế khuyến nghị các giải pháp phải chủ động và kịp thời. Một trong những biện pháp quan trọng là đầu tư vào hệ thống giám sát dịch bệnh, bao gồm việc dự báo và phòng ngừa sớm. Thực tế, nhiều cộng đồng đang phải đối mặt với sự thiếu hụt các nguồn lực để ứng phó hiệu quả với bệnh dịch, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng trở nên khó lường.
Bên cạnh đó, cần có sự hợp tác mạnh mẽ hơn giữa các ngành như y tế, môi trường, quy hoạch đô thị và giáo dục để phát triển các chiến lược đồng bộ. Chính phủ và các tổ chức quốc tế cũng cần tăng cường tài trợ cho nghiên cứu và các sáng kiến ứng phó với các bệnh truyền nhiễm trong bối cảnh khí hậu thay đổi. Điều này đặc biệt quan trọng ở những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề bởi biến đổi khí hậu, nơi mà dữ liệu và nghiên cứu còn thiếu thốn.
Hơn nữa, các tổ chức y tế lớn như Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) và Quỹ Bill và Melinda Gates (BMGF) cần thực hiện các chương trình cụ thể để giải quyết mối quan hệ giữa biến đổi khí hậu và sức khỏe, đặc biệt là đối với các bệnh truyền nhiễm. Sự thiếu quyết liệt trong các phản ứng toàn cầu đối với vấn đề này đang khiến cuộc chiến chống lại các bệnh truyền nhiễm trở nên khó khăn hơn.
Biến đổi khí hậu không chỉ là một vấn đề môi trường mà còn là một vấn đề sức khỏe, công bằng và nhân đạo. Các giải pháp không thể chỉ đến từ các cơ quan lớn mà cần sự tham gia mạnh mẽ của cộng đồng địa phương, những người có thể chủ động đối phó và cung cấp những giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế của họ.
