Zero Waste - hạt nhân xây dựng trường học không rác thải nhựa

Khó khăn ban đầu thành phong trào bền vững

Trường THPT chuyên Lý Tự Trọng (phường Cái Răng, TP. Cần Thơ) ngoài nổi danh với bề dày thành tích dạy và học, nhà trường còn tiên phong trong phong trào xây dựng “Trường học không rác thải nhựa”. Trong đó, hạt nhân là câu lạc bộ Zero Waste, tập hợp các em học sinh cùng chung tình yêu môi trường, đưa khái niệm “không rác thải nhựa” trở thành thói quen hàng ngày.

Thầy Nguyễn Thế Chiến, Phó Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Lý Tự Trọng bộc bạch, năm 2017, lần đầu tiên trường khởi xướng phong trào “Trường học không rác thải nhựa”. Khi ấy, thầy cô và học sinh đối mặt không ít thách thức. Những vật dụng thay thế đồ nhựa còn khá hiếm hoi, việc sử dụng thực phẩm, nước uống của các em học sinh trở nên bất tiện. Một số phụ huynh vì thế chưa đồng tình với nhà trường.

Nhưng với sự kiên trì của thầy cô, thông qua các buổi họp phụ huynh, sinh hoạt dưới cờ, nhà trường giải thích ý nghĩa, phân tích lợi và hại cũng như giới thiệu về các công nghệ tái chế nhựa…

Không dừng lại ở đó, nhà trường cũng vận động thêm sự hỗ trợ từ bên ngoài. Đơn cử như, các đơn vị, doanh nghiệp quan tâm đến trường, mong muốn tặng quà hỗ trợ cho các em học sinh, trường cũng vận động tặng bình nước cá nhân hoặc các vật dụng không phải vật liệu nhựa.

Hay trong các buổi hội họp, tiếp đón khách, trường cũng hạn chế thấp nhất sử dụng chai nhựa. Dần dần phụ huynh và các em “thấm”, ủng hộ quyết định của trường. Đặc biệt, với học sinh trường chuyên, các em khá năng động, hiểu chuyện và có khả năng tìm hiểu thông tin nhanh nhạy, nên việc tuyên truyền sau đó cũng dễ dàng hơn.

Nhờ sự đồng lòng của cả tập thể, đến năm 2020, “Trường học không rác thải nhựa” đã chính thức trở thành phong trào thi đua của trường. Qua 8 năm, đến nay phong trào tiếp tục được duy trì và có bước phát triển rõ rệt.

“Trường phối hợp với Ban thi đua, đến từng lớp kiểm tra, các trường hợp vi phạm về sử dụng đồ dùng nhựa sẽ bị trừ điểm thi đua. Hiện nay, ngoài triển khai trong phạm vi trường học, trường cũng mở ra ra bên ngoài trường. Tức chỉ cần phát hiện các em học sinh mặc đồng phục trường đi bên ngoài mà sử dụng đồ nhựa cũng bị trừ điểm”, thầy Chiến cho biết.

Sự thay đổi này không chỉ dừng lại trong nhà trường. Nhiều học sinh còn mang tinh thần “không rác thải nhựa” về gia đình, khu phố, khiến phụ huynh dần thay đổi. Tuy nhiên, khó khăn vẫn còn, nhất là khi ngoài cộng đồng, hệ thống thu gom rác vẫn chưa được phân loại. Nhưng cũng là động lực để các em tiếp tục kêu gọi sự chung tay của xã hội.

Vận hành chuyên nghiệp câu lạc bộ Zero Waste

Để phong trào “Trường học không rác thải nhựa” thực sự đến đích, năm 2018, Đoàn trường THPT chuyên Lý Tự Trọng quyết định thành lập câu lạc bộ Zero Waste, hoạt động thường niên, bài bản và chuyên nghiệp.

Không giống nhiều câu lạc bộ trường học khác mang tính phong trào ngắn hạn, Zero Waste được tổ chức chặt chẽ và tiếp nối qua nhiều thế hệ học trò. Năm nay nhóm này ra trường, năm sau lại tiếp tục tuyển bổ sung thành viên mới. Cũng nhờ đó, qua mỗi năm ngoài những hoạt động truyền thống, câu lạc bộ lại có thêm những ý tưởng, sáng kiến mới, hoạt động ngày càng hấp dẫn hơn.

Bạn Văn Đường Mai Thư, phó chủ nhiệm Zero Waste bày tỏ, sự ra đời của câu lạc bộ nhận được sự ủng hộ từ Đoàn trường, thầy cô, nên các em tự tin hơn, có thêm nguồn lực để duy trì hoạt động.

Mai Thư cho biết, quy trình tuyển thành viên cũng khá nghiêm ngặt. Ứng viên phải trải qua hai vòng thi tuyển gồm: vòng đơn và phỏng vấn. Ở vòng đơn, thông qua đơn xin gia nhập, câu lạc bộ không chỉ ghi nhận mong muốn của các bạn ứng viên, mà còn đặt ra tình huống để các bạn bộc lộ tính cách, khả năng xử lý. Vòng phỏng vấn, ban chủ nhiệm trực tiếp đặt câu hỏi để kiểm tra sự ứng biến, kỹ năng giải quyết vấn đề.

Chính nhờ cách làm này, Zero Waste tập hợp được đội ngũ thành viên tâm huyết, trách nhiệm, với dự kiến tuyển tối đa 100 thành viên cho năm học 2025-2026.

Ban chủ nhiệm Zero Waste hiện có 9 thành viên, được chia thành nhiều phân ban như: Ban Phân loại rác, Ban Tái chế, Ban Truyền thông, Ban Maket, Ban Sự kiện… Mỗi ban đều có kế hoạch riêng, hoạt động theo sự thống nhất và phân công rõ ràng. Các hoạt động của Zero Waste cũng gắn liền phong trào với nghiên cứu khoa học và sản phẩm thực tiễn.

Tại mỗi lớp học, học sinh được phân công trực vệ sinh sẽ phân loại rác bước đầu. Sau mỗi giờ học, thành viên Ban Phân loại rác tiếp tục kiểm tra, phân loại lần hai.

Sau đó, Ban Tái chế sẽ tận dụng các rác thải sau phân loại phục vụ cho nhiều mục đích khác. Như rác hữu cơ sẽ được ủ làm phân bón cho cây xanh trong trường hoặc vỏ trái cây sẽ được đưa vào sản xuất nước rửa chén Bioenzyme.

Sản phẩm sau khi hoàn thành sẽ được chuyển cho Ban Maket để định giá, xây dựng “chiến dịch” truyền thông, giới thiệu và bán cho học sinh, phụ huynh trong phạm vi trường học.

Em Tiêu Hồng Phương Thảo, Trưởng Ban Tái chế chia sẻ: “Từ việc tìm nguồn nguyên liệu, ủ men, chiết lọc cho đến đóng chai… đều thực hiện theo quy trình bài bản. Do tận dụng được các rác thải bỏ đi để tái chế lại nên không tốn kém nhiều chi phí, nhưng đòi hỏi cần thời gian từ 1-2 tháng để hoàn thiện sản phẩm”.

Ngoài ra, câu lạc bộ Zero Waste còn sáng tạo nhiều sản phẩm khác như: nước xịt phòng từ vỏ trái cây, bút chì mầm cây, túi xách, vải sáp ong từ vải vụn, nến thơm từ dầu ăn… Mỗi sản phẩm đều gắn liền với câu chuyện lan tỏa ý thức bảo vệ môi trường.

Kinh phí từ bán sản phẩm trở thành nguồn thu để duy trì hoạt động câu lạc bộ, giúp các em học sinh học được cách quản lý, điều hành và phát triển một dự án xã hội.

Bạn Trần Thuận Phát, học sinh lớp 11A4 thẳng thắn chia sẻ, trước đây bản thân em sử dụng nhiều đồ nhựa dù ý thức được là không tốt. Từ khi trường phát động phong trào “Trường học không rác thải nhựa”, Phát siết chặt bản thân hơn và cũng nhắc nhở gia đình hạn chế nhựa. Đặc biệt, sau đó, em quyết định đăng ký tham gia câu lạc bộ Zero Waste và trở thành thành viên Ban Tái chế, em càng thấy việc làm của bản thân ý nghĩa hơn.

Hiện nay, hoạt động của câu lạc bộ Zero Waste không khép kín trong phạm vi Trường THPT chuyên Lý Tự Trọng mà đã lan tỏa sang các trường trong TP. Cần Thơ. Mỗi thành viên câu lạc bộ, trở thành những “thuyết trình viên” đầy sức thuyết phục, mang câu chuyện Zero Waste đến với bạn bè khắp nơi.

Điều làm nên giá trị ở Zero Waste không chỉ là phong trào thi đua mà là cách các em học sinh xây dựng kỹ năng quản lý, tổ chức hoạt động, nghiên cứu khoa học, thuyết trình, lãnh đạo. Quan trọng nhất là hình thành tư duy công dân có trách nhiệm với môi trường.