Họa sĩ Đỗ Phấn. Ảnh: TL.
“Vọng âm sắc màu” không dày lắm, chỉ tròm trèm 200 trang in. Thế nhưng, “Vọng âm sắc màu” được chú ý vì bây giờ rất ít sách viết về mỹ thuật. Hơn nữa, tác giả “Vọng âm sắc màu” là họa sĩ Đỗ Phấn có tư cách của người trong cuộc, thì càng xứng đáng để độc giả quan tâm.
Một thực tế đời sống hội họa nước ta là thưa vắng nhà phê bình. Sau khi nhà phê bình Thái Bá Vân (1934-1999) ra đi, thì nhân vật được tin cậy là nhà phê bình Nguyễn Quân (sinh năm 1948) cũng không còn tung hoành vì gánh nặng tuổi tác. Lĩnh vực mỹ thuật bây giờ không có nhà phê bình nổi trội, nên các họa sĩ có năng khiếu viết lách phải đảm đương vai trò không mấy đơn giản này. Cuốn sách “Vọng âm sắc màu” của họa sĩ Đỗ Phấn có thể xem như một ví dụ thú vị.
Họa sĩ Đỗ Phấn năm nay 69 tuổi, là con trai của nhà báo Đỗ Ngọc Thường – Vương Mộ Thanh (1920-2001). Năng khiếu bẩm sinh giúp ông cầm bút cũng thông thạo như cầm cọ. Ông bày tỏ: “Với tôi, hội họa hay văn chương không có khoảng cách nhiều lắm. Truy lùng cái đẹp luôn là tâm niệm của tôi. Cái đẹp không chia buồn vui cả về hình ảnh lẫn suy tưởng. Nó chỉ có một điểm đến duy nhất là làm lay động lòng người”.
Họa sĩ Đỗ Phấn cũng là nhà văn Đỗ Phấn quen thuộc với giới mộ điệu qua các tiểu thuyết và tùy bút như “Dằng dặc triền sông mưa”, “Mùi trần”, “Đi chơi Bờ Hồ”, “Bâng quơ một thời Hà Nội”, “Ngẫm ngợi phố phường”, “Ngồi lê đôi mách với Hà Nội”…
Với “Vọng âm sắc màu”, họa sĩ Đỗ Phấn khiêm tốn chú thích thể loại “tạp ghi mỹ thuật”, nhưng cuốn sách hoàn toàn có dấu vết một nhà phê bình. Nghĩa là, đọc “Vọng âm sắc màu”, có thể nhận ra tác giả có sự am tường, sự trải nghiệm, sự ưu tư và sự thẳng thắn khi đề cập các câu chuyện hội họa hay các gương mặt hội họa.
Vài năm gần đây, những người quan tâm đến hội họa Việt Nam vô cùng hưng phấn trước những thông tin về Trường Mỹ thuật Đông Dương. Chỉ tồn tại từ năm 1925 đến năm 1945, cả thảy 18 khóa chiêu sinh, Trường Mỹ thuật Đông Dương sản sinh nhiều danh họa và không ít giai thoại. Tuy nhiên, cơn sốt sưu tầm tranh của các họa sĩ xuất thân Trường Mỹ thuật Đông Dương thì đúng là một ẩn số khó lý giải.
Họa sĩ Đỗ Phấn cho rằng: “Những tác phẩm của Lê Phổ, Mai Trung Thứ gần đây được các nhà đấu giá danh tiếng thế giới bán ra với giá hàng triệu USD, có thực là chúng đáng giá đến thế không? Chuyện này không dễ kết luận. Việc định giá của nhà đấu giá phần lớn dựa trên nhu cầu thị trường chứ không có một thao tác so sánh tối giản nào với các tác phẩm cùng thời của các họa sĩ châu Âu. Ta nên biết rằng tác phẩm của các họa sĩ hạng trung ở châu Âu cũng không bao giờ có giá đến như thế. Tiền triệu USD một bức tranh hình như vẫn là câu chuyện thiểu số, với các họa sĩ tên tuổi tầm cỡ thế giới. Nếu đã không có căn cứ nào để định giá các tác phẩm của Mỹ thuật Đông Dương thì vấn đề còn lại chỉ đơn thuần là kỹ thuật PR của các nhà đấu giá”.
Một trong những cuốn sách hiếm hoi viết về mỹ thuật hiện nay. Ảnh: NXB.
Sống giữa làng mỹ thuật, lại có sẵn sự chiêm nghiệm của người thông thạo chữ nghĩa, họa sĩ Đỗ Phấn đưa ra được nhiều đánh giá thuyết phục. Trong “Vọng âm sắc màu”, ông khẳng định: “Họa sĩ giờ đây có thể sáng tạo tất cả những gì mình muốn, chỉ trừ việc vi phạm thuần phong mỹ tục hay chính sách của Nhà nước. Như thế, mỹ thuật có lẽ là ngành nghề cập nhật nhất với những sinh hoạt xã hội. Và họa sĩ cũng không mấy ai còn băn khoăn đến phương hướng sáng tác. Cũng chẳng băn khoăn làm gì vì những thứ như vật liệu rất dồi dào, đề tài là vô tận. Chỉ còn mỗi việc cuối cùng thôi, đó là vẽ cho đẹp”.
“Vọng âm sắc màu” cũng dành nhiều trang để nói về công tác đào tạo mỹ thuật. Họa sĩ Đỗ Phấn nêu một bất cập: “Ở những trường mỹ thuật hàn lâm, hình như họ coi việc vẽ minh họa là quá dễ so với những gì được đào tạo về hình họa, bố cục và tranh trí. Đó có thể là một nhầm lẫn. Vẽ minh họa chưa bao giờ là một việc dễ. Nhiều họa sĩ có tay nghề hết sức vững vàng nhưng không chắc đã vẽ nổi một minh họa cho ra hồn”.
Theo họa sĩ Đỗ Phấn, đào tạo mỹ thuật còn phải hướng đến tương lai bền vững hơn: “Cách bắt đầu dạy mỹ thuật cho trẻ con đúng đắn sẽ nuôi dưỡng những ham thích sáng tạo của chúng. Vài đứa tiếp tục những ham muốn ấy khi trưởng thành có thể đào tạo thành họa sĩ. Số còn lại (đông hơn) sẽ trở thành những khán giả có hiểu biết ngay từ thơ ấu. Vấn đề đặt ra cho một nền mỹ thuật bất kỳ đâu cũng nhằm vào đối tượng là người thưởng thức. Nhiều khi người thưởng thức còn quyết định sự ra đời của một trào lưu hay trường pháp nghệ thuật. Và người thưởng thức luôn là thước đo đúng đắn nhất cho nghệ thuật đương thời.
Muốn nhìn rõ mức độ thành công của một nền nghệ thuật, không có cách gì tốt hơn quan sát công chúng nghệ thuật. Xem thị hiếu của họ đang nằm ở khu vực nào. Thị hiếu không được thông qua rèn luyện từ nhỏ là thứ rất dễ phát giác”.
