Chùa Cầu trước khi trùng tu.
Trùng tu chùa Cầu được nhiều người chú ý, vì đó là công trình đặc sắc không chỉ riêng của Hội An. Là người sinh trưởng ở Hội An cũng như bao nhiêu người dân Hội An khác, chùa Cầu đã gắn vào máu thịt, vào tâm tưởng của tôi. Nếu như chùa Cầu hỏng, hoặc bị cải biên “bê tông” hoá thì không biết hậu quả sẽ tệ hại như thế nào? Tôi không tưởng tượng nổi.
May thay các vị lãnh đạo Hội An cũng đã lường trước việc này, có những chỉ đạo và cùng các cơ quan có trách nhiệm cố gắng bằng mọi giá giữ nguyên trạng chùa Cầu như nó đã hiện hữu.
Tôi được biết, trước khi trùng tu chùa Cầu đợt mới nhất (trong hai năm 2023 và 2024) có nhiều cuộc bàn bạc kỹ lưỡng. Có những chi tiết nhỏ như trong lòng chùa Cầu, lối dành cho người và phương tiện đi lại “phẳng” hay “cong” mà xảy ra trao đổi “nảy lửa” giữa các nhà khoa học và các vị có trách nhiệm về văn hoá của Hội An, như một anh bạn hoạ sỹ thân thiết tham gia những cuộc trao đổi này đã nói lại với tôi.
Chùa Cầu vốn cấu trúc phức tạp, đại bộ phận bằng gỗ, qua bao nhiêu “nạn” lớn do chiến tranh, khí hậu, con người sử dụng nay xuống cấp nghiêm trọng rồi tài liệu lưu giữ hiện còn rất ít nên việc trùng tu chùa Cầu phải nói, tôi trực tiếp chứng kiến, là vô cùng khó khăn. Sau khi tham khảo ý kiến các nhà khoa học có chuyên môn, kể cả chuyên gia nước ngoài, việc trùng tu chùa Cầu lần này, theo tôi, là nghiêm túc, khoa học.
Sau trùng tu, chùa Cầu đã có một diện mạo tương đối phù hợp so với nguyên bản. Khác chăng, qua hình ảnh, thấy bên ngoài quá “mới” nên nhiều ý kiến, bài viết đã phê phán việc trùng tu “phá hỏng chùa Cầu”.
Chùa Cầu sau khi trùng tu.
Trước hết, theo tôi, cũng nên hoan nghênh những ý kiến này, là bởi, chỉ có thật sự “yêu” chùa Cầu nói riêng, Hội An nói chung, mới có ý kiến như vậy. Tuy nhiên, việc khen, chê cần chính xác, không nên vội vã. Tốt nhất, hãy đến tận nơi xem xét một cách kỹ lưỡng, cần thiết hỏi thêm những người trực tiếp tham gia công việc trùng tu, hay chính người dân Hội An sinh sống cạnh chùa Cầu, để nghe lời giải thích hay nhận xét, đó mới là khách quan.
Còn chuyện thấy những màu sơn bên ngoài làm cho chùa Cầu có vẻ “mới” khác với chùa Cầu “cũ”. Thắc mắc này đúng, “mới” phải khác “cũ”, do nhìn chùa Cầu muôn đời dày màu rêu nay không còn, chúng ta thấy khác.
Người Hội An, như tôi, có thể kể thêm hầu bạn đọc một việc để so sánh việc giữ một di tích như chùa Cầu khó đến mức độ như thế nào?
Hiện vợ chồng tôi đang sống trong ngôi nhà cổ ở một phố cổ Hội An có “tuổi” trên dưới hai trăm năm. Nói thật sống trong nhà cổ, mà người dân Hội An vẫn nói đùa là sống trong nhà “khổ” là bởi, nhà toàn bằng gỗ, y như chùa Cầu. Cấu trúc ngôi nhà vô cùng phức tạp, trải qua bao đời ngôi nhà cổ xuống cấp, cần phải sửa chữa, mà mỗi lần sửa chữa là một lần vất vả còn hơn xây ngôi nhà mới.
Cố gắng giữ nguyên trạng (đó là yêu cầu của chính quyền Hội An và của cơ quan quản lý văn hoá) thực ra không dễ dàng. Bản thân tôi, một người làm văn hoá, cũng muốn giữ nguyên vẹn ngôi nhà cổ, đây là ngôi nhà thờ ông bà đã có sáu đời sinh sống, không thể để biến dạng. Nhưng ngôi nhà thờ ông bà lợp ngói âm dương có chỗ đã vỡ, dột. Các cột gỗ bị mối mọt phá hỏng… nay cần thay thế, nhưng thay thế với điều kiện hiện nay không dễ dàng. Thậm chí gạch lát sàn nhà vốn là gạch đỏ Bát Tràng, bây giờ kiếm đâu ra? Rồi phải bày trí trong ngôi nhà đó để cố giữ nguyên các các vật dụng, di tích mà cách đây sáu đời ông bà đã dùng… Một bài toán không dễ tìm lời giải đáp.
Tác giả Trần Kỳ Trung trước ngôi nhà cổ của mình trong phố cổ Hội An.
Đã có lúc vợ chồng tôi định buông xuôi, nhưng cũng may, với sự hướng dẫn của cán bộ Trung tâm bảo tồn quản lý di sản văn hoá Hội An, cộng với sự giúp đỡ của một số đồng nghiệp làm công tác trùng tu các di tích cổ và những người dân Hội An từng có kinh nghiệm lợp ngói âm, dương (nay ở Hội An không còn nhiều) góp sức, ngôi nhà cổ là nhà thờ của dòng họ, nơi vợ chồng sinh sống mới được như bây giờ.
Tôi chỉ lấy vài ví dụ để thấy giữ một di tích cổ cho nguyên vẹn từ màu rêu cổ đến vật dụng mà ông bà đã sử dụng là hết sức gian nan. Những chỗ bị dột, hỏng trên mái ngói âm dương, chúng tôi thay thế bằng ngói âm dương mới, nhưng nhìn lên mái nhà trông lỗ chỗ, chỗ mới, chỗ cũ có vẻ không đẹp lắm. Dẫu biết rằng, mái ngói sẽ đổi màu từ “mới” sang “cũ” nhưng cần thời gian rất lâu.
Bạn tôi, một cán bộ trùng tu di tích đến chơi, cho một sáng kiến, là lấy nước vo gạo cứ chiều chiều chịu khó đổ vào những chố lợp ngói âm dương mới, nước gạo kết hợp với nước mưa, ngói mau ẩm tạo màu rêu rất nhanh. Tôi làm theo, kết quả đúng như vậy, nhưng vất vả vô cùng. Còn cột thay thế những cột đã bị hỏng trong nhà, để cột mới có màu “cũ” mấy người thợ Kim Bồng hướng dẫn tôi lấy dầu trét thuyền thúng sơn lên, vừa giữ cột lâu hỏng lại trùng màu với màu gỗ cũ …Chuyện này cũng không đơn giản, phải có người biết làm, mà tìm ra người thợ này đâu có dễ!
Tôi chỉ nói sơ qua như vậy để cho mọi người thấy rằng giữ một ngôi nhà cổ trong phố cổ Hội An đã khó như vậy thì giữ được chùa Cầu nguyên dạng, có cách đây hơn bốn trăm năm khó biết chừng nào. Trùng tu chùa Cầu được như hiện nay, tôi nghĩ, đó là một cố gắng, một thành công của những người làm công tác văn hoá và lãnh đạo của thành phố Hội An. Tất nhiên, mọi người xem hình ảnh, thấy chùa Cầu có màu “mới”, rồi chùa Cầu sẽ có màu “rêu” như đã vốn có, tôi nhắc lại, cần thời gian. Chùa Cầu có diện tích rộng, không thể đổ nước gạo cho nhanh có màu “rêu” như tôi đã làm với ngôi nhà cổ mà gia đình đang ở. Chớ nên sốt ruột!
Với lòng yêu nước, muốn bảo tồn nền văn hoá rất đẹp của cha ông, tôi tin người dân Hội An hiện tại sẽ giữ cho chùa Cầu đứng vững, tồn tại nguyên dạng cho đến muôn đời sau. Điều lo của tôi, với sự “tấn công” của văn minh hiện đại, kinh tế thị trường lan toả vào ngóc ngách trong đời sống, suy nghĩ, giao tiếp… chúng ta lại chủ quan, không đề phòng, không có biện pháp giải quyết triệt để với những điều tệ hại đi liền, trong tương lai sẽ phá hỏng văn hoá người Hội An nói riêng, người Việt Nam nói chung.
Lúc đó dù chùa Cầu cùng nhiều di tích văn hoá trong cả nước vẫn nguyên dạng ban đầu hoặc trùng tu sửa chữa mà người dân lãnh đạm, không muốn đến, không muốn xem, không cần cho ý kiến nhận xét… Đó mới là điều nguy hiểm!
