Nhận thức được tầm quan trọng của thiên nhiên và đa dạng sinh học đối với sự phát triển của con người và xã hội, nguy cơ suy thoái thiên nhiên do các áp lực từ gia tăng dân số và các hoạt động khác, năm 1984, tại Hội nghị Bộ trưởng Môi trường ASEAN đã đánh dấu sự ra đời của Chương trình Vườn Di sản ASEAN thông qua Tuyên bố của các Bộ trưởng Môi trường về Chương trình Vườn di sản ASEAN.
Vườn quốc gia Xuân Thủy được công nhận là Vườn di sản ASEAN năm 2025. Ảnh: VQG Xuân Thủy.
Mục tiêu hàng đầu của Chương trình tập trung vào 4 mục tiêu chính, đó là: Bảo vệ các hệ sinh thái tiêu biểu của khu vực; Tăng cường hợp tác quản lý giữa các quốc gia; Quảng bá ý nghĩa của đa dạng sinh học và thúc đẩy giáo dục môi trường; Định danh những khu bảo tồn có giá trị xuất sắc ở cấp khu vực và quốc tế.
Tuyên bố 1984 đánh dấu mốc lịch sử quan trọng, đưa bảo tồn đa dạng sinh học trở thành ưu tiên chung của ASEAN, đồng thời tạo ra khung hợp tác chính thức đầu tiên trong lĩnh vực này.
Khẳng định tầm quan trọng của Chương trình đối với nỗ lực bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học, gần 20 năm sau tuyên bố đầu tiên, năm 2003, các Bộ trưởng Môi trường ASEAN tiếp tục đưa ra Tuyên bố về Hệ thống Vườn di sản ASEAN. Tuyên bố được thông qua trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng tác động mạnh, tình trạng mất rừng, suy thoái sinh cảnh và loài gia tăng và nhu cầu phối hợp nhiều lĩnh vực (quản lý, khoa học, cộng đồng, du lịch bền vững) trở nên rõ rệt.
Năm 2023, Vườn quốc gia Côn Đảo đã được Trung tâm Đa dạng sinh học ASEAN (ACB) trao chứng nhận Vườn Di sản ASEAN Côn Đảo. Ảnh: VQG Côn Đảo.
Đến nay, Chương trình Vườn di sản ASEAN được coi là một trong những chương trình hàng đầu của khu vực được nhằm khẳng định tầm quan trọng toàn cầu, tính độc đáo, đa dạng và giá trị nổi bật của các khu bảo tồn quốc gia của các nước thành viên ASEAN đối với con người nói chung và người dân các nước ASEAN nói riêng. Đồng thời, khẳng định tầm quan trọng của việc quản lý các khu bảo tồn để duy trì các chu trình sinh thái và hệ thống hỗ trợ sự sống; bảo tồn sự đa dạng di truyền; đảm bảo sử dụng bền vững các loài và hệ sinh thái cũng như duy trì các khu vực tự nhiên có giá trị cảnh quan, văn hóa, giáo dục, nghiên cứu, giải trí và du lịch.
Tính đến năm 2025, toàn khu vực ASEAN đã có 69 Vườn di sản ASEAN được công nhận thuộc 10 quốc gia thành viên ASEAN. Trong đó, Việt Nam được công nhận 15 Vườn di sản ASEAN, đóng góp quan trọng vào việc thực hiện Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Montreal - Côn Minh và Kế hoạch Đa dạng sinh học ASEAN.
Nhằm gắn kết các nỗ lực khu vực với các mục tiêu đa dạng sinh học toàn cầu, từ ngày 2-5/12/2025 tại tỉnh Quảng Ninh, Trung tâm Đa dạng sinh học ASEAN (ACB) phối hợp với Cục Bảo tồn Thiên nhiên và Đa dạng sinh học (NBCA), Bộ Nông nghiệp và Môi trường - đầu mối Nhóm công tác ASEAN về Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học của Việt Nam tổ chức Hội nghị Vườn di sản ASEAN lần thứ 8 (AHP8).
Với chủ đề “Vườn Di sản ASEAN: Đóng góp của ASEAN vào việc đạt được Kế hoạch Đa dạng sinh học”, Hội nghị sẽ nêu bật cách thức AHP như một mô hình để áp dụng các phương pháp tiếp cận tích hợp và bao trùm về bảo tồn đa dạng sinh học, hành động khí hậu và phát triển bền vững.
