Tác giả Quỳnh Iris de Prelle.
Tết của tuổi thơ chúng tôi, thế hệ 8x nhiều dấu ấn và kỷ niệm. Tết mặc quần áo mới, đi chụp hình ngoài hiệu ảnh, chơi Tết nhà bạn bè, thầy cô và sắm Tết, cơm Tết cùng cha mẹ.
Món Tết quê nhà tôi đầy đủ từ bánh chưng, dưa hành đến thịt đông từ ngan với măng khô, giò lụa đến món nem chua truyền thống và bánh răng bừa từ gạo tẻ. Mẹ tôi hay đồ xôi nếp, mẹ có cả một kho tàng về xôi. Từ xôi đỗ xanh hạt cau đến xôi đỗ đen rồi xôi gấc, xôi lạc...
Ngày Tết, mẹ hay đồ xôi gấc, màu đỏ da cam thật ấm áp và dẻo, thơm lừng. Ký ức ấy theo tôi đến tận bây giờ, ở nơi quê hương mới, tôi hay đồ xôi nếp vào Tết, vào những ngày lễ gặp mặt nhau hay như chia sẻ món ngon ẩm thực Việt với bạn bè quốc tế.
Có một lần, một người bạn Ý mê xôi nếp đến mức hỏi bí kíp đồ xôi ngon của tôi làm sao cho hạt gạo thật mềm mà thơm hay chị gái ở Pháp còn mua sẵn một cái nồi để đồ xôi nếp cho cậu con trai bị dị ứng bánh mì. Món xôi nếp trở thành món ăn quen thuộc của chúng tôi và bạn bè thân thiết ở châu Âu xứ lạnh.
Món xôi với nghệ tây vàng óng, dẻo ngon sau khi đồ.
Tết, Tết về. Năm nay, Tết đến sớm từ qua giữa tháng 1, lại đúng vào ngày sinh nhật bạn nhà.
Từ lúc đại dịch Covid, tôi luôn làm Tết Việt online. Tết với sắp đặt và nhiếp ảnh. Tết với cơm nước trong nhà cùng gia đình nhỏ và bố mẹ. Tết cùng với sinh nhật của các Bảo Bình tháng 1, tháng 2. Tết là gặp gỡ chung vui chúc mừng năm mới Việt Nam. Chúng tôi lúc nào cũng có món xôi nếp với nghệ tây vàng ươm trên bàn tiệc.
Tết năm ngoái, một người bạn gốc Việt đến nhà tôi ăn Tết với món xôi gấc đậm đà xếp hình hoa sen. Cùng với bánh chưng, bánh nếp tôi gói, Tết đậm đà mùa gạo thơm lừng như một nét văn hóa đậm đà của quê hương nguồn cội.
Xôi nếp ăn được với nhiều món theo khẩu vị châu Âu, từ các món đồ nguội đến các món nướng trong lò rực nóng với nước sốt đậm màu. Xôi nếp ăn với thịt gà, hoặc là nướng hoặc là gà luộc rồi hấp lên một lần nữa cho thịt thật mềm và thơm. Xôi nếp ăn với kim chi thật cay hay món dưa muối cùng hành củ trắng nõn nà. Xôi nếp ăn với giò lụa và các loại chả... Xôi nếp ăn thật nóng và có thể ăn thật nguội để được lâu. Lúc nào cần nóng và xôi mềm lại, lại hấp lên tiếp tục như một món mới.
Tôi hay đồ xôi từ buổi sáng sớm sau khi đã ngâm gạo tầm 6 đến 8 tiếng. Vì thế, xôi nếp trong nhà tôi có lúc trở thành món ăn sáng như đang ở không khí của Việt Nam. Ăn một bát xôi thật nóng. Tôi hay đồ xôi nếp với nghệ tây, màu vàng rơm lóng lánh. Đặt nồi gạo nếp đã trộn bột nghệ tây chỉ một chút thôi, thế mà vàng ươm khi nước bắt đầu sôi lên, một chút muối...
Tôi để nước sôi tầm 20 phút rồi giảm lửa xuống tầm 30 phút nữa, trong khoảng thời gian ấy, tôi đảo đều lại gạo cho phủ khắp độ chín. Trong khoảng 1h giờ nấu, rồi tắt bếp đi. Nếu thích ăn nóng liền ngay, sẵn sàng trên bàn ăn xôi nóng hổi, thơm lừng gạo nếp và nghệ tây. Bạn có thể nấu xôi nếp này như xôi gấc đó là cho thêm một ít rượu trắng và trộn đường, thế là bạn có một nồi xôi nghệ tây như xôi gấc. Để hạt gạo luôn mềm và dẻo tự nhiên, bạn đừng quên cho một chút dầu ăn trước khi tắt bếp.
Món xôi đỗ xanh, đỗ đen chuẩn bị trước khi đồ.
Hôm vừa rồi, trở lại Bỉ từ miền Nam Pháp, mẹ chồng tôi mang về cho tôi một số đặc sản gạo cẩm và nếp cẩm từ Miền Nam. Mẹ hồ hởi khoe rằng gạo này trồng như ở Việt Nam mà khác gạo kiểu gạo Việt Nam. Ngày hôm sau, tôi ngâm gạo nếp cẩm rồi đồ xôi. Đó là lần đầu tiên tôi nấu xôi nếp cẩm do mẹ mang về từ quê nhà xa, có gắn liền với vùng lúa gạo y chang Việt Nam ở Pháp.
Mỗi con người có nhiều ký ức, khi vẫn còn ký ức thì căn tính càng rõ ràng hay bản nguyên nguồn cội càng hiện ra. Tôi thích ứng được cuộc sống ở nơi này với văn hóa và ẩm thực, với nhiều đặc tính riêng và cũng ở chính nơi này, tôi tìm lại được ID của chính mình bằng ký ức về gia đình, về những mùa lễ Tết, về sự sum họp từ Triết học của Tết qua những món ăn quê nhà đậm đà và ấm áp tình thân.
Căn cước ấy được chuyển hóa sang cho chính người bạn đời của tôi, cho các bạn nhỏ, thế hệ tương lai tiếp theo, cho chính những người thân thuộc thêm những hiểu biết mới về một nền văn hóa phương Đông rất gần gũi.
Tết là một căn cước của văn hóa Việt Nam, là di sản cần được lan tỏa rộng hơn với bạn bè quốc tế như một lễ hội truyền thống với sự sum họp gia đình trong bếp núc ẩm thực và văn hóa trình diễn sắp đặt, từ cành hoa đào hay chậu hoa cảnh mỗi vùng miền một sự khác biệt và đa dạng hay Tết dành cho người gốc Việt ở khắp năm châu với sự chuyển hóa thích hợp với văn hóa bản địa kết thành những bản sắc đa dạng, nhiều sắc màu phong phú.
Mẹ ơi, con thích ăn xôi nếp. Mẹ ơi, món ngon của chúng ta đây rồi, xôi nếp.
Thế là Tết đến rồi, Tết tây và Tết ta Việt Nam.
Quỳnh Iris de Prelle
Thông tin tác giả
Quỳnh Iris de Prelle là nhà thơ, nghệ sỹ độc lập tại Brussels, Vương quốc Bỉ.
Đã từng làm việc trong lĩnh vực truyền thông và sản xuất phim tại Việt Nam. Thế hệ blog 360 và facebook đầu tiên tại Việt Nam. Quan tâm đến các hoạt động văn hóa và giáo dục, đặc biệt là giáo dục gia đình và trẻ em, bảo vệ các giá trị của phụ nữ với đồng cảm và lòng trắc ẩn.
Quan tâm đến các vấn đề tự nhiên và biến đổi khí hậu, đã từng tham gia cùng 75 nghìn người tại Bruselss vì biến đổi khí hậu cùng các nghệ sỹ từ khắp nơi. Đã xuất bản 5 tập thơ tiếng Việt và 1 tiểu thuyết hư cấu, giải thưởng Du Tử Lê, giải thưởng Phát triển vùng văn hóa của Tạp chí Sông Hương, xuất hiện trên các tạp chí nghệ thuật đương đại tại Hoa Kỳ. Đọc thơ, trình diễn thơ và nhiếp ảnh, thơ được chuyển ngữ sang tiếng Anh, Pháp, Hà Lan, Nhật, Arap, Croatia… Thơ được chọn cho nghiên cứu sinh tiến sỹ đề tài thơ nữ Việt Nam sau năm 1975... Sắp đặt và nhiếp ảnh Tết Việt online, Triết học của Tết từ 2020, 2021, 2022...
