Theo thông cáo ngày 4/12/2025 của Ủy ban Châu Âu (EC), khung pháp lý mới được kỳ vọng sẽ thúc đẩy đổi mới trong ngành giống, nâng cao tính cạnh tranh và hỗ trợ mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững của khối.
Thúc đẩy đổi mới, giảm thủ tục hành chính
EC cho biết, thỏa thuận đạt được giữa Nghị viện Châu Âu và Hội đồng EU về các quy định mới của Liên minh đối với cây trồng được tạo ra bằng các kỹ thuật di truyền mới (NGT) sẽ giúp nông dân tiếp cận nhanh hơn các giống cây trồng có khả năng chống chịu tốt hơn trước biến đổi khí hậu, đồng thời giảm nhu cầu sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật. Quy định mới cũng cắt giảm đáng kể gánh nặng thủ tục hành chính nhưng vẫn duy trì tiêu chuẩn an toàn cao đối với cây trồng và sản phẩm NGT.
EU vừa đạt được thỏa thuận về quy định đối với các giống cây trồng được phát triển bằng kỹ thuật di truyền mới (NGTs). Ảnh: Adobe – SeedWorld Europe.
Ông Olivér Várhelyi, Ủy viên phụ trách Y tế và Phúc lợi động vật khẳng định: “Thỏa thuận là một dấu mốc quan trọng trong việc ứng dụng đổi mới vào nông nghiệp. Các quy định mới sẽ cung cấp những công cụ then chốt để cải thiện năng lực cạnh tranh toàn cầu của ngành chọn tạo giống, sản xuất nông nghiệp và thực phẩm của Châu Âu. Chúng cũng giúp Châu Âu ứng phó hiệu quả hơn với những thách thức ngày càng gia tăng như sâu bệnh và dịch hại mới trên cây trồng. Với các quy định mới này, Châu Âu đang cho thấy xu hướng điều chỉnh pháp luật theo kịp với tiến bộ khoa học; từ đó tạo điều kiện tiếp cận thị trường cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ cũng như thúc đẩy ứng dụng công nghệ giống mới phục vụ nhu cầu đặc thù, đồng thời vẫn duy trì các tiêu chuẩn an toàn cao của Châu Âu.”
Trong thập kỷ qua, nhiều kỹ thuật di truyền mới dựa trên tiến bộ công nghệ sinh học đã được phát triển và ứng dụng. Những kỹ thuật này chưa tồn tại vào năm 2001 - thời điểm EU ban hành khung pháp lý đối với sinh vật biến đổi gen (BĐG). Vì vậy, các cây trồng được tạo ra bằng NGT hiện nay, trong đó có cây trồng chỉnh sửa gen vẫn đi theo quy định quản lý tương tự như cây trồng BĐG. Các quy định mới sẽ bảo đảm rằng cây trồng NGT lưu hành trên thị trường Châu Âu là an toàn tương đương với các giống được lai tạo theo phương pháp truyền thống.
Lộ trình pháp lý cho giống cây trồng NGT
Quy định mới phân loại cây trồng theo kỹ thuật di truyền mới thành hai nhóm:
- NGT nhóm 1: Gồm các giống được đánh giá là tương đương với giống tự nhiên hoặc giống tạo ra bằng phương pháp lai tạo truyền thống. Những giống cây trồng này sẽ áp dụng quy trình pháp lý đơn giản hơn, miễn trừ khỏi quy định đối với cây trồng BĐG. Quy trình xác nhận các giống cây trồng thuộc loại này sẽ dựa trên một bộ tiêu chí nhất định.
- NGT nhóm 2: Những yêu cầu hiện hành đối với cây trồng BĐG sẽ tiếp tục được áp dụng, bao gồm đánh giá rủi ro và cấp phép trước khi thương mại hóa. Sản phẩm từ cây trồng nhóm này sẽ áp dụng quy định về truy xuất nguồn gốc và ghi nhãn; đồng thời có thể bổ sung ghi nhãn tự nguyện về mục đích của việc biến đổi gen.
Theo đó, các giống cây trồng chỉnh sửa gen có đột biến nhỏ, định hướng hoặc chèn gen cùng loài/có thể lai chéo được (cisgenesis, intragenesis) sẽ được quản lý như giống thông thường nếu đạt tiêu chí nhóm 1.
Minh bạch hơn về bằng sáng chế
Các quy định về bằng sáng chế hiện được điều chỉnh theo Chỉ thị Công nghệ Sinh học của EU. Tuy nhiên, thoả thuận mới về giống cây trồng NGT cũng tăng cường đáng kể tính minh bạch liên quan đến bằng sáng chế đối với các giống cây trồng chỉnh sửa gen.
Lô hàng cà chua chỉnh sửa gen bằng CRISPR đầu tiên trên thế giới đã được đưa ra thị trường Nhật Bản vào ngày 11/12/2020. Ảnh: Ai Nagamine et al.
Cụ thể, khi nộp hồ sơ đăng ký cây trồng hoặc sản phẩm NGT nhóm 1, doanh nghiệp hoặc nhà chọn tạo giống phải cung cấp thông tin về tất cả các bằng sáng chế hiện có hoặc đang được xem xét. Các thông tin liên quan đến bằng sáng chế này phải được công bố trong một cơ sở dữ liệu dùng chung và có thể truy cập công khai. Ngoài ra, trên cơ sở tự nguyện, doanh nghiệp hoặc nhà chọn tạo giống cũng có thể cung cấp thông tin về ý định của chủ sở hữu bằng sáng chế đối với việc cấp phép khai thác giống hoặc sản phẩm NGT nhóm 1 đã được cấp bằng sáng chế theo điều kiện công bằng.
EU cũng sẽ thành lập nhóm chuyên gia về bằng sáng chế để đánh giá tác động của hệ thống sở hữu trí tuệ đối với đổi mới, khả năng tiếp cận giống của nông dân và sức cạnh tranh của ngành chọn tạo giống. Một năm sau khi quy định có hiệu lực, EC sẽ công bố nghiên cứu đánh giá và xem xét đề xuất điều chỉnh pháp lý nếu cần.
Khung pháp lý mới sẽ cần Hội đồng EU và Nghị viện Châu Âu phê duyệt chính thức trước khi được đăng Công báo EU vào năm 2026 và có hiệu lực sau hai năm. Quá trình triển khai sẽ đi kèm chương trình giám sát chặt chẽ nhằm đánh giá tác động kinh tế, xã hội và môi trường của các giống cây trồng NGT.
