Đất Việt trời Nam qua sự dung hòa lịch sử và văn chương

Phạm Tuấn - Thứ Ba, 03/09/2024 , 10:25 (GMT+7)

Đất Việt trời Nam với nhiều câu chuyện hấp dẫn, được tác giả Trần Bảo Định kể lại bằng hình thức ‘liệt truyện’ theo chiều dài lịch sử dân tộc.

Tác giả Trần Bảo Định ở tuổi 80.

"Đất Việt trời Nam liệt truyện” gồm ba cuốn, gọi là tập thượng, tập trung và tập hạ. Tổng cộng hơn 800 trang, “Đất Việt trời Nam liệt truyện” tái dựng dòng chảy thời gian từ khi các chúa Nguyễn vào Nam khai mở xứ Đàng Trong cho tới khi nhân dân Nam bộ đứng lên đấu tranh giải phóng đất nước đầu thế kỷ 20.

Sinh năm 1944 tại Long An, tác giả Trần Bảo Định bước vào văn đàn khá muộn. Tác phẩm đầu tiên của Trần Bảo Định ra mắt công chúng, lúc ông đã 70 tuổi. Thế nhưng, như nguồn năng lượng được tích lũy cả đời, Trần Bảo Định liên tục xuất bản 14 tác phẩm trong một thập niên qua, tiêu biểu có thể đến "Kiếp ba khía", "Đời bọ hung" hoặc "Phận lìm kìm". Bây giờ, ở tuổi 80, ông lại có “Đất Việt trời Nam liệt truyện”.

Mang nhiều chất sử thi, “Đất Việt trời Nam liệt truyện” phản ánh khí phách con người phương Nam suốt chiều dài 300 năm khai hoang lập ấp và phát triển quê hương. Qua cách viết của tác giả Trần Bảo Định, phẩm chất con người Nam bộ không giống chim phượng trong lý tưởng vương quyền mà là loài chim sẻ trên đồng ruộng nắng vàng, cũng không phải thần long uốn lượn trời xanh mà là con trùn vun bồi thổ nhưỡng.  

Tác giả Trần Bảo Định dùng hình tượng “Đất nước” để dẫn nhập cho tác phẩm “Đất Việt trời Nam liệt truyện”. Nhắc nhớ ba lần tuyên ngôn độc lập (“Nam quốc sơn hà” của Lý Thường Kiệt, “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi và “Tuyên ngôn độc lập” của Hồ Chí Minh) tác giả Trần Bảo Định gắn kết lịch sử vùng đất Nam bộ với toàn bộ truyền thống lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Nói cách khác, quá trình mở cõi chính là phần tiếp nối thống nhất và toàn vẹn trong bản trường ca anh hùng của giống nòi Lạc Hồng.

Áp dụng thủ pháp “liệt truyện”, nên tác phẩm của Trần Bảo Định tuân thủ kỹ thuật chương hồi. Tập thượng là hồi một “Từ năm 1620...” có 14 chương, tập trung là hồi hai “Từ năm 1859...” có 17 chương, tập hạ là hồi ba “Từ năm 1900...” cũng có 17 chương.

Xuyên suốt “Đất Việt trời Nam liệt truyện”, hình tượng nhân vật nữ chiếm vị trí đáng kể. Đó là công nữ Ngọc Vạn, công nữ Ngọc Khoa, hai bà vợ của Phan Thanh Giản, mẹ và vợ của Nguyễn Đình Chiểu, mẹ của Đỗ Trình Thoại, mẹ của Trần Xuân Hòa, cô Sáu Sanh, cô Hai Rái... Tất cả đều làm nổi bật vai trò người phụ nữ trong công cuộc mở mang bờ cõi và đấu tranh bảo vệ đất nước.

Trên trang văn của tác giả Trần Bảo Định, người phụ nữ không hiện lên như phận “liễu yếu đào tơ” mà ngược lại, ngang tầm với các bậc trượng phu cùng chung vai sát cánh thu vén chuyện nước nhà. Do đó, trang văn của ông góp phần tôn vinh người phụ nữ Nam bộ nói riêng và người phụ nữ Việt Nam nói chung.

Dẫu trải qua từng biến thiên lịch sử với thách thức cam go, lực lượng trí thức vốn học tập và trưởng thành trong nền giáo dục khoa bảng của vương triều Nguyễn nhưng tâm hồn và tính cách của họ gắn chặt với người bình dân. Âu Dương Lân bỏ quan về với dân cứu nước, Đỗ Trình Thoại cùng hai mươi dũng sĩ đất Gò Công, Trần Xuân Hòa với Sáu cận vệ... cùng sát cánh với nhân dân chống giặc ngoại xâm là những hình tượng tuyệt đẹp tiêu biểu cho lòng yêu nước nồng nàn của nhân dân Nam Kỳ bấy giờ.

Tác giả Trần Bảo Định tập trung mô tả hàng loạt hình tượng anh hùng bình dân lấy thân đền nợ nước như hai mươi dũng sĩ đất Gò Công, nghĩa sĩ Sáu Chóp Chài, má thằng Trợt và chú Năm với đôi trâu hào khí, Sáu cận vệ; lão Tám với thằng Nhanh... Và chính các anh hùng vô danh mới là chất liệu để truyền tụng thành “liệt truyện”.

Bộ sách "Đất Việt trời Nam liệt truyện" tổng cộng hơn 800 trang.

Bên cạnh đấu tranh yêu nước, “Đất Việt trời Nam liệt truyện” khai thác việc phát triển nội lực kinh tế trong đời sống xã hội. Phong trào vận động Minh Tân với các tên tuổi như Trần Chánh Chiếu, Huỳnh Đình Điển, Lê Văn Cửu... được tái hiện một cách chân thực. Đây là giai đoạn lịch sử sôi động và biến đổi mau lẹ, cho thấy vận mệnh giống nòi đến lúc thực hiện “bước nhảy vọt” trên tiến trình đấu tranh chống ngoại xâm và giải phóng dân tộc.

“Đất Việt trời Nam liệt truyện” của tác giả Trần Bảo Định hấp dẫn độc giả ở cách lựa chọn và xây dựng tình tiết đem lại cảm xúc sâu lắng. Bà Hai trong câu chuyện “Nồi cháo cá nửa đêm”, vì cứu giúp hậu duệ Nguyễn vương mà lịm dần trong căn nhà rực cháy với tâm trí miên man tưởng nhớ hương quít nồng nàn đầm ấm quê nhà. Hoặc cô Sáu Sanh trong câu chuyện “Chiều tái giá” đã thức trắng đêm cùng di ảnh chồng rồi bái lạy cho trọn nghĩa phu thê để đi về phía máu đổ đầu rơi.

Với bộ sách “Đất Việt trời Nam liệt truyện”, tác giả Trần Bảo Định mang lại góc nhìn riêng về lịch sử Nam bộ, thông qua hai khái niệm “triết học dân gian” và “sử học dân gian”. Nổi bật trên nền sự kiện là các hình tượng anh hùng xuất thân từ bình dân và trọn đời gắn bó với người bình dân. “Đất Việt trời Nam liệt truyện” vì thế không phải bản anh hùng ca của một cá nhân, một dòng họ, một vương triều, mà là bản anh hùng ca của những con người thầm lặng đã sống trọn vẹn cùng cội nguồn, cùng quê hương.

Phạm Tuấn
Tin khác
Nông nghiệp và Môi trường với Nguyễn Huy Thiệp
Nông nghiệp và Môi trường với Nguyễn Huy Thiệp

Dù khiêm tốn đến mấy, hẳn ông Lê Nam Sơn, ông Trịnh Bá Ninh và các biên tập viên kỳ cựu của báo đều không thấy chướng khi nói rằng truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp đã góp phần làm nên, làm vững chắc thêm hiện tượng Báo Nông nghiệp Việt Nam số Tết trong làng báo nước nhà.

Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Xuất xứ cuốn truyện 'Mồ cô Phượng'
Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Xuất xứ cuốn truyện 'Mồ cô Phượng'

Ông bạn già kính mến của tôi thầm lặng viết 'Mồ cô Phượng', ở trong các tiệm ăn, ngoài đường, quán chợ, bến tàu. Vậy mà tuyệt nhiên không nói với tôi một lời.

Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Hoàng Tích Chu - Khí phách một nhà báo
Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Hoàng Tích Chu - Khí phách một nhà báo

Tôi say sưa đọc đi đọc lại bài báo của Hoàng Tích Chu. Với bài báo này, anh đã để lại trong tôi cái ấn tượng tốt đẹp của khí phách một người làm báo.

Cây liễu trước gió thôn tôi
Cây liễu trước gió thôn tôi

Tổng kết UBMTTQ huyện Quỳnh Lưu, tôi ngỡ ngàng khi thấy Bí thư Chi bộ thôn tôi Cù Thị Nhàn trong bộ áo dài vàng thướt tha lên sân khấu nhận bằng khen.

Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Những tình duyên lỡ dở
Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Những tình duyên lỡ dở

Ở ngoài có bao nhiêu việc đáng nói, ở trong lòng tôi có bao nhiêu điều đáng viết ra, mà không nói, không viết nó lên giấy để cho nó như đã thành một thứ men rượu trong người thế này thì chịu sao được nổi nữa!

Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Nghề đạm bạc
Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Nghề đạm bạc

Kể lại những chuyện thiệt mình của nhà báo chúng tôi thì nhiều lắm, bằng chép bộ Bách khoa từ điển hay bộ Sử ký Tư Mã Thiên cũng nên...

Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Bước đầu làm báo
Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Bước đầu làm báo

Kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025), Báo Nông nghiệp và Môi trường trân trọng trích đăng hồi ức nghề báo của Nhà báo lão thành Phùng Bảo Thạch thay lời tri ân đến nhiều thế hệ làm báo nước ta.

‘Tay chơi’ Đặng Huy Trứ
‘Tay chơi’ Đặng Huy Trứ

‘Tay chơi’ Đặng Huy Trứ là nhà cải cách lớn, góp phần khơi gợi tư tưởng canh tân và khai hóa vào giữa thế kỷ XIX ở Việt Nam.

‘Em bé Napalm’ trần tình về nhiếp ảnh gia Nick Ut
‘Em bé Napalm’ trần tình về nhiếp ảnh gia Nick Ut

‘Em bé Napalm’ là bức ảnh nổi tiếng nhất về chiến tranh Việt Nam, sau nửa thế kỷ lại xôn xao dư luận về câu chuyện bản quyền liên quan đến tác giả Nick Ut.

Viết về Bác như cuộc đời đã chọn
Viết về Bác như cuộc đời đã chọn

Nguyễn Hưng Hải là trường hợp đặc biệt trong số các nhà văn, nhà thơ dành cả cuộc đời, phần lớn thi nghiệp theo đuổi đề tài về Bác Hồ.

100 năm Ngày sinh nhà văn Đoàn Giỏi
100 năm Ngày sinh nhà văn Đoàn Giỏi

Nhắc đến Đoàn Giỏi là nhắc đến 'Đất rừng phương Nam'. Thế nhưng, nhà văn của Nam Bộ ấy còn được công chúng yêu mến bởi rất nhiều những tác phẩm bất hủ khác.

'Mưa hạ ở Sài Gòn' vọng vào nhau tiếng trong veo
'Mưa hạ ở Sài Gòn' vọng vào nhau tiếng trong veo

‘Mưa hạ ở Sài Gòn’ là tên gọi tập thơ chứa đựng nhiều bâng khuâng với cuộc đời, của tác giả Tố Hoài ở độ tuổi bát thập đã trải qua không ít thăng trầm.

Sự kiện