TP.HCM chủ động thích ứng biến đổi khí hậu, bảo vệ an toàn cho người dân

Biến đổi khí hậu đang tác động ngày càng rõ rệt đến TP.HCM, từ những trận mưa cực đoan, triều cường dâng cao cho đến nguy cơ xâm nhập mặn và sạt lở bờ sông. Trong bối cảnh đó, thành phố phải đối mặt với nhiều thách thức lớn về hạ tầng, sinh kế và an toàn đời sống dân cư.

Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Xuân Hoàng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM về chiến lược ứng phó, với trọng tâm là bảo vệ người dân.

Biến đổi khí hậu đặt TP.HCM vào nhóm dễ tổn thương nhất

TP.HCM là một trong những đô thị dễ bị "tổn thương" nhất trước biến đổi khí hậu, đặc biệt là nước biển dâng và ngập úng. Thành phố đã nhìn nhận mức độ cấp bách của vấn đề này như thế nào?

Theo Kịch bản biến đổi khí hậu cập nhập năm 2020 của Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) thì TP.HCM và ĐBSCL là 2 nơi chịu tác động nhiều nhất của biến đổi khí hậu.

TP.HCM thuộc vùng hạ du sông Sài Gòn - Đồng Nai và có hơn 3.000 tuyến sông, kênh, rạch lớn chảy qua, địa hình vùng ven sông có cao độ thấp trũng. Nền địa chất dọc theo bờ sông, rạch yếu, chế độ dòng chảy chịu tác động từ các công trình thượng nguồn đổ về (hồ Dầu Tiếng, hồ Trị An) và chịu ảnh hưởng chế độ bán nhật triều Biển Đông. Đồng thời, trước tình hình biến đổi khí hậu, nước biển dâng gây ra nguy cơ ngập úng, sạt lở bờ sông, rạch với xu thế ngày càng gia tăng về phạm vi và mức độ.

Trước những thách thức về biến đổi khí hậu toàn cầu, trong đó có TP.HCM, hiện tượng thời tiết diễn biến ngày càng phức tạp, khó lường và cực đoan. Tần suất xuất hiện những trận mưa tại TP.HCM trên 100mm nhiều hơn, tập trung trong thời gian ngắn và phân bố không đều theo thời gian, không gian.

Đặc biệt, trong năm 2018 do ảnh hưởng của cơn bão số 9 - Usagi đổ bộ vào đất liền ngày 25/11 đã gây mưa với vũ lượng kỷ lục đạt tới 300 mm đến 400 mm ở hầu hết các khu vực trên địa bàn thành phố. Mực nước triều tại TP.HCM trong những năm gần đây có xu hướng tăng cao. Năm 2021, mực nước tại trạm Phú An +1.71m và gần đây nhất vào ngày 25/1/2023, mực nước tại trạm Phú An là +1.74 m. Từ đầu năm 2025 đến nay, TP.HCM xảy ra một trận mưa rất to với 103 mm tại khu vực Nhà Bè vào ngày 14/2/2025 và nhiều trận mưa to từ 61mm đến 74 mm tại các trạm đo mưa Tân Sơn Hòa, Mạc Đĩnh Chi, Nhà Bè,...

Ngoài ra, khi xuất hiện tổ hợp mưa lớn kết hợp triều cường cao và xả lũ từ hồ Dầu Tiếng sẽ gây ra tình trạng ngập úng tại một số khu vực có địa hình thấp trũng, hệ thống hạ tầng thoát nước chưa đồng bộ. Một số khu vực có độ dốc lớn, vận tốc dòng chảy lớn, lưu lượng nước tập trung nhanh gây quá tải hệ thống tiêu thoát nước hiện hữu trên địa bàn thành phố. Thời gian xảy ra tổ hợp ngập thường vào mùa mưa khoảng từ tháng 9 đến cuối tháng 11 hàng năm.

Trước mức độ cấp bách của biến đổi khí hậu gây ra cho thành phố, Thành ủy và UBND TP.HCM đã chỉ đạo kịp thời và quyết liệt, yêu cầu các cấp, các ngành thực hiện các biện pháp, phương án ứng phó với nguy cơ nước biển dâng và các hình thái thời tiết cực đoan đang ngày càng phổ biến. Mục đích nhằm đảm bảo an ninh nguồn nước, phòng chống, ứng phó triều cường, mưa lớn, xả lũ, an ninh nguồn nước, bảo vệ an toàn đời sống sinh hoạt và sản xuất cho nhân dân.

Những hình thái cực đoan này đã ảnh hưởng cụ thể ra sao đến sinh hoạt, hạ tầng và đời sống của người dân TP.HCM trong những năm gần đây?

Những năm gần đây, Thành ủy và UBND TP.HCM đã quan tâm đầu tư duy tu, sửa chữa, nâng cấp các hệ thống đê ven sông, cống kiểm soát triều dưới đê, công trình thủy lợi ven sông, kênh, rạch tại các khu vực sản xuất nông nghiệp. Các công trình này cơ bản đáp ứng kiểm soát triều cường và tiêu thoát nước góp phần giảm ngập, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng.

Trong đó, phải kể đến các công trình trọng điểm như: 8 dự án thuộc hệ thống công trình thủy lợi đê bao bờ hữu ven sông Sài Gòn từ sông Vàm Thuật đến cầu Bến Súc, nâng cấp hệ thống thủy lợi kênh Đông Củ Chi, hệ thống thủy lợi Hóc Môn - Bắc Bình Chánh, công trình thủy lợi Bến Mương - Láng The (N31A). Ngoài ra còn có các công trình thủy lợi vùng (thuộc các quận, huyện trước đây) như: An Phú - Phú Mỹ Hưng, Cây Xanh - Bà Bếp, Tân Thạnh Đông, Sông Lu, Bình Lợi A, khu Nam Bình Chánh…

Vì vậy, tình hình sản xuất nông nghiệp trên địa bàn TP.HCM ít bị ảnh hưởng hoặc ảnh hưởng cục bộ một số vị trí trũng thấp dọc theo các hệ thống sông, rạch lớn khi có mưa lớn kéo dài kết hợp với triều cường dâng cao.

Thành phố nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa cận xích đạo với nhiệt độ cao đều trong năm trung bình 27°C, lượng mưa trung bình đạt 1.949 mm/năm. Trong vài năm gần đây những trận mưa lớn mang tính chất cục bộ thường xuyên gây ra ngập ở một số nơi trong khu vực nội và ngoại thành, ảnh hưởng đến giao thông đi lại và các hoạt động kinh tế - xã hội của thành phố.

Chủ động ứng phó từ hạ tầng thủy lợi đến sinh kế người dân

Về dài hạn, thành phố đang có những giải pháp nào để ứng phó với nguy cơ nước biển dâng và các hình thái thời tiết cực đoan đang ngày càng phổ biến?

Trước những diễn biến khó lường của thiên tai do tác động của biến đổi khí hậu đang đặt ra cho TP.HCM những thách thức nhất định. Nhận thức được ý nghĩa, tầm quan trọng đó, Thành ủy và UBND TP.HCM đã chỉ đạo các cấp, các ngành thực hiện các biện pháp, phương án chủ động phòng ngừa, ứng phó với nguy cơ nước biển dâng và các hình thái thời tiết cực đoan đang ngày càng phổ biến.

Bên cạnh đó, TP.HCM cũng tăng cường sự phối hợp chặt chẽ, thống nhất và chủ động thực hiện phương châm “bốn tại chỗ” và nguyên tắc “ba sẵn sàng” trong phòng ngừa, ứng phó của các cấp ủy và chính quyền địa phương.

Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự, Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu bạn TP.HCM còn chủ động phối hợp với các cơ quan, đơn vị quản lý hồ Dầu Tiếng, hồ Trị An trong việc vận hành, điều tiết tích, xả lũ hợp lý nhằm đảm bảo nhiệm vụ cấp nước cho sinh hoạt, công nghiệp, sản xuất nông nghiệp.

Đồng thời, lồng ghép, tích hợp các phương án phát triển hạ tầng thủy lợi - phòng chống thiên tai trong các quy hoạch, chương trình, đề án phát triển kinh tế - xã hội của thành phố nhằm đảm bảo công tác phòng chống thiên tai, điều tiết lũ, cắt, giảm lũ phòng chống ngập lụt, xả nước đẩy mặn, cải thiện môi trường, chất lượng nguồn nước cho vùng hạ du.

TP.HCM giờ đây không chỉ trở thành siêu đô thị về dân số và kinh tế mà còn đối mặt với sự đa dạng sinh thái, từ ven biển đến rừng ngập mặn, vùng công nghiệp hóa cao. TP.HCM nhìn nhận và có kế hoạch nào để đối phó với những thách thức trên?

Các thách thức từ biến đổi khí hậu đối với TP.HCM sau khi sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, gồm:

Thách thức về dân số: Dưới tác động của biến đổi khí hậu, khi quy mô dân số tăng sẽ làm tăng nguy cơ rủi ro cho các đối tượng dễ bị tổn thương như người già, trẻ em, người khuyết tật, người ở vùng sâu, vùng xa…

Thách thức từ khu vực ven biển: Vùng ven biển và cửa sông của Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ đặc biệt dễ bị tổn thương bởi nước biển dâng, bão và triều cường. Các rủi ro về ngập úng các khu dân cư, tình trạng xâm nhập mặn tiến sâu và ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất nông nghiệp, tác động đến nguồn nước ngọt. Các hoạt động kinh tế biển như cảng biển, du lịch biển, nuôi trồng và khai thác thủy hải sản sẽ chịu tác động trực tiếp từ biến đổi khí hậu, gây ảnh hưởng nhất định về kinh tế và sinh kế của cộng đồng.

Thách thức từ vùng đô thị và công nghiệp hóa cao: Ngập úng đô thị nghiêm trọng hơn: TP.HCM đã và đang phải đối mặt với tình trạng ngập úng do mưa lớn, triều cường. Khi sáp nhập thêm Bình Dương - một trung tâm công nghiệp lớn với mật độ xây dựng cao, khả năng thoát nước tự nhiên bị suy giảm, áp lực lên hệ thống thoát nước đô thị sẽ càng lớn hơn.

Các khu vực đô thị và công nghiệp hóa cao với mật độ bê tông, nhà kính lớn sẽ hấp thụ và giữ nhiệt nhiều hơn, làm tăng nhiệt độ không khí so với vùng nông thôn lân cận.

Để đối phó với những thách thức đa dạng này, TP.HCM “mới” sẽ cần một chiến lược toàn diện, tích hợp và có tầm nhìn dài hạn:

Phát triển hạ tầng thích ứng biến đổi khí hậu quy mô lớn: Hệ thống đê bao, bờ bao, cống ngăn triều cần được đầu tư xây dựng, nâng cấp, duy tu, bảo dưỡng thường xuyên, khép kín và đồng bộ tại các khu vực bờ biển và các sông lớn, để bảo vệ các khu vực dân cư và khu vực kinh tế trọng điểm.

Đầu tư, nâng cấp hệ thống thoát nước đô thị hiện đại, tích hợp công nghệ thông minh để đề xuất các giải pháp mới, giải pháp xanh và tăng cường khả năng tiêu thoát nước cho cả TP.HCM cũ và Bình Dương, giảm thiểu ngập úng.

Phát triển các tuyến giao thông huyết mạch đảm bảo kết nối thông suốt giữa các vùng, giảm thiểu tắc nghẽn và tạo điều kiện thuận lợi cho việc di dời dân cư, hàng hóa khi có thiên tai.

Bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái tự nhiên: Bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn là giải pháp "dựa vào tự nhiên" hiệu quả nhất. Thành phố tiếp tục duy trì chính sách nghiêm ngặt và triển khai công tác bảo vệ, khoanh vùng phục hồi và mở rộng diện tích rừng ngập mặn ở khu vực ven biển, cửa sông, đặc biệt là ở Cần Giờ và Bà Rịa - Vũng Tàu.

Tăng cường diện tích cây xanh, công viên, hồ nước trong đô thị để giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị và cải thiện chất lượng không khí.

Quản lý tài nguyên nước tổng hợp: Áp dụng các giải pháp công trình và phi công trình để kiểm soát xâm nhập mặn vào nguồn nước ngọt, đảm bảo an ninh nguồn nước cho sinh hoạt và sản xuất.

Nâng cao ý thức cho người dân, cộng đồng về giải pháp tiết kiệm nước, tái sử dụng nước thải đã qua xử lý đạt quy chuẩn, tiêu chuẩn phục vụ cho các mục đích phù hợp.

Phát triển kinh tế xanh và chuyển đổi năng lượng: Chính quyền, các cơ quan, đơn vị thành phố mới tiếp tục khuyến khích các ngành công nghiệp áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn, giảm thiểu chất thải và tái sử dụng tài nguyên.

Đầu tư vào nguồn năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió) để giảm phát thải khí nhà kính từ các hoạt động sản xuất công nghiệp và sinh hoạt.

Nâng cao năng lực dự báo và cảnh báo sớm: Xây dựng và vận hành hệ thống quan trắc khí tượng thủy văn, môi trường hiện đại, tích hợp dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo để đưa ra các dự báo và cảnh báo sớm, chính xác về các hiện tượng thời tiết cực đoan.

Đảm bảo thông tin cảnh báo được truyền tải nhanh chóng và hiệu quả đến cộng đồng để người dân có thể chủ động phòng tránh.

Xây dựng cộng đồng thích ứng và kiên cường: Nâng cao nhận thức cộng đồng với các giải pháp tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức của người dân về biến đổi khí hậu và các biện pháp ứng phó.

Xây dựng và thực hiện các kế hoạch ứng phó thiên tai đảm bảo theo phương châm “4 tại chỗ” và “3 sẵn sàng”, đào tạo kỹ năng phòng chống, cứu hộ cứu nạn cho cộng đồng.

Triển khai các chính sách hỗ trợ, di dời người dân ở những khu vực rủi ro cao, đảm bảo an sinh xã hội cho người dân bị ảnh hưởng bởi thiên tai, biến đổi khí hậu.

Việc sáp nhập sẽ đặt ra yêu cầu về một tầm nhìn quy hoạch tổng thể, liên kết vùng mạnh mẽ cho một TP.HCM "mới". Thành phố cần một chiến lược thích ứng biến đổi khí hậu mang tính đột phá, không chỉ tập trung vào giải pháp công trình mà còn chú trọng vào bảo vệ môi trường tự nhiên, phát triển kinh tế xanh và nâng cao năng lực ứng phó của cộng đồng.

Tầm nhìn thích ứng dài hạn trong chiến lược phát triển đô thị xanh

Về dài hạn, chắc hẳn TP.HCM đang xây dựng chiến lược để thích ứng với biến đổi khí hậu một cách chủ động hơn?

TP.HCM đã và đang xây dựng chiến lược, kế hoạch dài hạn để chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu, tập trung vào quy hoạch đa trung tâm, đầu tư hạ tầng xanh, tăng cường khả năng chống chịu của đô thị và đảm bảo phù hợp với Quy hoạch TP.HCM thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Trong đó, tập trung nghiên cứu và áp dụng một số giải pháp nhằm giảm thiểu tác động của thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu như: phân vùng rủi ro, di dời dân cư khỏi vùng trũng, cải thiện hệ thống thoát nước... Cụ thể:

Thành phố sẽ xây dựng và phát triển theo nhiều phân vùng (6 vùng) nhằm phân tán áp lực hạ tầng, giảm áp lực lên các khu vực trung tâm và tăng khả năng chống chịu rủi ro thiên tai, biến đổi khí hậu.

Đầu tư hạ tầng: Thành phố đã và đang tiếp tục đầu tư xây dựng các công trình đê bao, đê kè, bờ bao ngăn triều; công trình thủy lợi, phòng chống thiên tai; hệ thống thoát nước để giảm ngập úng đô thị... Trong đó, có thể kể tới một số dự án, như: các dự án trong quy hoạch thủy lợi chống ngập úng khu vực TP.HCM (Quy hoạch 1547), Dự án xây dựng đê bao bờ hữu sông Sài Gòn từ sông Vàm Thuật đến cầu Bến Súc; Dự án Đê bao Rạch Tra từ cầu Xáng (tỉnh lộ 15) đến cầu An Hạ (Quốc lộ 22); Dự án cải tạo kênh Tham lương - Bến Cát - rạch Nước lên...

Tổ chức di dời dân cư khỏi các khu vực trũng, ngập úng thường xuyên, đặc biệt là các khu vực ven sông, kênh, rạch. Trong đó, UBND TP.HCM đã phê duyệt kế hoạch thực hiện chương trình bố trí dân cư vùng thiên tai giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030 trên địa bàn.

Phân vùng rủi ro: Thành phố thường xuyên tổ chức rà soát, xác định các khu vực có nguy cơ cao về ngập úng, sạt lở và các tác động khác của biến đổi khí hậu để có các biện pháp phòng ngừa và ứng phó phù hợp. Cụ thể: tổ chức kiểm tra, rà soát và công bố các vị trí có nguy cơ xảy ra sạt lở nguy hiểm và đặc biệt nguy hiểm trên toàn địa bàn Thành phố; xác định, cập nhật các vị trí xung yếu kèm theo các phương án chủ động phòng, chống, ứng phó với các loại hình thiên tai và theo các cấp độ rủi ro...

Cải thiện hệ thống thoát nước: Thành phố tập trung nguồn lực đầu tư nâng cấp hệ thống thoát nước, xây dựng các công trình kiểm soát triều, nạo vét kênh rạch để tăng khả năng tích trữ, thoát nước mưa, như: dự án nạo vét, cải tạo rạch Xuyên Tâm; Dự án cải tạo kênh Hy Vọng; Dự án cải tạo rạch Văn Thánh; Dự án nạo vét, xây dựng hạ tầng, cải tạo môi trường bờ Bắc kênh Đôi …

Thành phố còn trú trọng tới phát triển không gian xanh (tăng diện tích cây xanh, công viên và các khu vực có khả năng hấp thụ nước mưa, giúp giảm nhiệt đô thị và làm mát không khí); nghiên cứu và áp dụng công nghệ tiên tiến để dự báo, cảnh báo sớm các hiện tượng thời tiết cực đoan và hỗ trợ các giải pháp ứng phó hiệu quả; tăng cường hợp tác với các tổ chức và quốc gia khác để trao đổi kinh nghiệm, công nghệ và nguồn lực tài chính trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu; hoàn thiện cơ chế, chính sách thuận lợi để thu hút đầu tư, hỗ trợ các dự án giảm phát thải và tăng cường năng lực thích ứng cho các khu vực dễ bị tổn thương...

Tóm lại, thành phố đang nỗ lực chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu thông qua việc điều chỉnh quy hoạch, đầu tư hạ tầng, và áp dụng các giải pháp công nghệ, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế và hoàn thiện cơ chế chính sách để đạt được mục tiêu phát triển bền vững và xanh, sạch, đẹp.

Xin cảm ơn ông.