Thủy lợi vùng chân ruộng: [Bài 5] Kỳ vọng ở chính quyền 2 cấp

Bước chuyển từ “phục vụ” sang “dịch vụ”

Luật Thủy lợi năm 2017 đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý công trình thủy lợi (CTTL), từ “thủy lợi phục vụ” sang “thủy lợi dịch vụ”. Việc chuyển từ phí sang giá dịch vụ không chỉ giúp người dân hiểu rõ chi phí sử dụng nước tưới là một đầu vào trong sản xuất nông nghiệp, mà còn góp phần nâng cao ý thức sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả.

Đồng thời, luật cũng quy định rõ vai trò của các bên liên quan như chủ sở hữu, đơn vị quản lý và chủ khai thác CTTL, làm cơ sở pháp lý cho việc tổ chức khai thác, vận hành hệ thống thủy lợi theo hướng minh bạch, bền vững.

Một điểm nhấn quan trọng trong luật là chủ trương xã hội hóa đầu tư và khai thác CTTL, với mục tiêu huy động tối đa nguồn lực từ doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân. Nhà nước chỉ đầu tư vào những công trình đặc biệt quan trọng, hoặc ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, hải đảo...
Đối với các dịch vụ thủy lợi công ích như phục vụ sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, thoát lũ, giữ ngọt… Nhà nước quy định mức giá tối đa. Trong khi đó, các dịch vụ khác như cấp nước cho sinh hoạt, công nghiệp, khu chế xuất, khu du lịch... sẽ được tính toán và ban hành mức giá riêng theo thị trường.

Ông Đinh Hùng Danh, Giám đốc Công ty TNHH Khai thác Thủy lợi tỉnh Tây Ninh cho rằng, việc chuyển từ phí sang giá, từ phục vụ sang dịch vụ là một xu hướng tất yếu. Theo quy định mới, chúng ta phải "tính đúng, tính đủ". Tuy nhiên, trên thực tế, do cách tính, phương pháp và chính sách hiện hành chưa đồng bộ nên việc thu giá dịch vụ thủy lợi hiện nay vẫn gặp rất nhiều khó khăn.

Về nguyên tắc, tính đúng, tính đủ là hợp lý, nhưng khi áp dụng thì chi phí đội lên cao, trong khi ngân sách và người dân chưa sẵn sàng chấp nhận mức giá này. Ngoài ra, chính sách đầu tư cho ngành thủy lợi hiện nay còn thiếu và chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể.

Đặc thù ở Tây Ninh là nhu cầu đầu tư về thủy lợi rất lớn, tuy nhiên, các nhà đầu tư thì đặt mục tiêu lợi nhuận, mà đầu tư vào thủy lợi vốn cao, lợi nhuận thấp, thu hồi chậm, nên họ không mấy mặn mà.

Do đó, Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ, kêu gọi và tạo điều kiện để nhà đầu tư tham gia vào các công trình thủy lợi, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả khai thác công trình và cải thiện đời sống thủy nông viên và người dân nông thôn.

Khi dịch vụ thủy lợi được định giá rõ ràng, hoạt động vận hành, bảo dưỡng và điều tiết nước trở thành một phần của chuỗi giá trị sản xuất, thay vì là công việc mang tính hỗ trợ thuần túy như trước. Đó cũng là cơ hội để thủy nông viên được ghi nhận đúng vai trò, trách nhiệm; được đào tạo, nâng cao kỹ năng chuyên môn; từng bước chuyển sang làm dịch vụ chuyên nghiệp với vị thế rõ ràng trong cơ chế thị trường.

“Nếu xã hội hóa thủy lợi được thực hiện đúng hướng, gắn với hiện đại hóa hạ tầng và minh bạch tài chính, thì thủy nông viên sẽ không còn đứng bên lề chính sách, mà trở thành một phần quan trọng trong chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững”, ông Đinh Hùng Danh nhấn mạnh.

Kỳ vọng chính quyền hai cấp

Hiện cả nước đang bắt tay thực hiện chính quyền 2 cấp, việc sắp xếp lại mô hình chính quyền hai cấp không chỉ tác động đến bộ máy hành chính địa phương mà còn kéo theo những thay đổi nhất định trong lĩnh vực thủy lợi, nơi từng công trình, từng cánh đồng đều gắn liền với con người cụ thể. Lực lượng thủy nông viên, hợp tác xã và tổ hợp tác thủy nông cũng không nằm ngoài lộ trình này.

Theo ông Lê Đạt Trắng Lợi, Giám đốc Xí nghiệp Thủy lợi Châu Thành, hiện đơn vị đang rà soát lại toàn bộ hệ thống kênh mương theo địa bàn xã, từ đó đề xuất phương án bố trí lực lượng phù hợp, tránh trùng lặp hoặc bỏ trống nhiệm vụ.

Trong bối cảnh một số xã vừa được sáp nhập, hệ thống hành chính còn đang trong quá trình kiện toàn, việc giữ ổn định lực lượng thủy nông viên tại chỗ là yêu cầu cần thiết để bảo đảm không gián đoạn nhiệm vụ phục vụ tưới tiêu. Đồng thời, cần tính đến việc bổ sung phụ cấp độc hại, chi phí đi lại và hỗ trợ trách nhiệm cho những tuyến kênh dài, khó tiếp cận hoặc phục vụ diện tích tưới lớn.

Ngoài ra, việc củng cố cơ chế phối hợp giữa Xí nghiệp với chính quyền xã cùng các hợp tác xã thủy lợi cũng là một trong những yếu tố then chốt giúp công tác vận hành nước không bị "nghẽn mạch" khi bộ máy hành chính thay đổi.

Trong xu thế hiện đại hóa, ứng dụng công nghệ vào thủy lợi đang được đặt ra, đội ngũ thủy nông viên cũng cần được tạo điều kiện tham gia các lớp tập huấn nâng cao nghiệp vụ, cập nhật kiến thức về thiết bị giám sát từ xa, công nghệ đo mực nước, điều khiển van cống tự động… Việc bố trí biên chế cũng cần linh hoạt theo thực tế địa bàn, bảo đảm mỗi tuyến kênh chính có người phụ trách cố định, chịu trách nhiệm rõ ràng.

Sau khi sắp xếp lại địa giới hành chính, tổng chiều dài hệ thống kênh mương mà tỉnh Tây Ninh đang quản lý lên tới hơn 12.000 km. Trong đó, riêng khu vực Tây Ninh cũ hiện có gần 2.000 km kênh mương thủy lợi, với khoảng 500 km là kênh mương nội đồng trực tiếp phục vụ tưới tiêu cho vùng sản xuất.

Tại Long An cũ, mạng lưới kênh mương phân bố dày đặc, có tổng chiều dài hơn 9.911 km. Cụ thể, gồm 399 km kênh trục chính, hơn 4.813 km kênh cấp I, 3.744 km kênh cấp II và khoảng 955 km kênh nội đồng. Đây không chỉ là hệ thống dẫn nước phục vụ nông nghiệp mà còn đóng vai trò như “xương sống” của hệ sinh thái nông thôn, nơi kết nối các vùng sản xuất, tiêu thoát lũ, điều hòa môi trường và định hình không gian cư trú của người dân.

Giữa nhịp sống hối hả, những người “giữ mạch nước” cho đồng ruộng Tây Ninh vẫn ngày ngày âm thầm làm nhiệm vụ, bất kể mưa nắng, bất chấp hiểm nguy. Việc quan tâm, bảo vệ và tạo điều kiện cho họ không chỉ là trách nhiệm xã hội, mà còn là yếu tố quyết định đến sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp, nơi một giọt nước đúng lúc có thể làm nên cả mùa vàng.