Thùng rác phân loại trong trường học - vì sao chưa hiệu quả?

Điểm sáng

Có mặt ở Trường Tiểu học Lê Lợi (phường Thuận Hóa), thùng rác được đặt khắp trường, từ hành lang đến sân trường. Các em học sinh sau mỗi lần sử dụng đồ ăn, thức uống… phần lớn đều tìm đến các thùng rác.

Trường Tiểu học Lê Lợi là ngôi trường đã đạt giải nhất Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN Việt Nam năm 2024 ở hạng mục Tiểu học, vì thế học sinh được giáo dục ý thức tốt về thực hành, phân loại rác và ý nghĩa của nó đối với môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Cô giáo Lê Thị Ly Na - Hiệu trưởng nhà trường cho biết, với hơn 1.460 học sinh đang theo học, trung bình mỗi ngày rác trong trường thải ra khoảng 600l (tương ứng 0,6m3) tất cả các loại rác. Trong đó, đối với các vỏ chai nhựa vào những ngày cao điểm nhất của mùa hè gom được 1 bao tải loại 50kg. Hiện nay, nhà trường bố trí 35 thùng rác các loại, phân bố đều ở các tòa nhà, các hành lang, các cổng và kèm theo áp phích hướng dẫn phân loại để cho học sinh dễ dàng thực hiện. Trường đã triển khai mô hình thùng rác phân loại theo các nhóm rác thải, gồm nhóm tái chế, tái sử dụng (màu trắng), nhóm chất thải thực phẩm (màu xanh đen), nhóm chất thải nguy hại (màu cam) và nhóm chất thải còn lại (màu xanh lá).

“Từ khi triển khai mô hình sử dụng thùng rác phân loại theo quy định màu sắc bao bì và thùng chứa chất thải, lượng rác thải nhựa lẫn trong rác hữu cơ ở trong trường giảm rõ rệt, khoảng 30 - 40% so với trước. Các chai nhựa, lon nước được học sinh và giáo viên bỏ đúng nơi quy định, thuận tiện cho việc tái chế. Một số rác nhựa đã được thu gom và tái sử dụng vào hoạt động trải nghiệm, làm đồ dùng học tập, đồ trang trí. Mặt khác, khuôn viên trường gọn gàng hơn, tình trạng rác thải vương vãi giảm hẳn. Học sinh tự giác nhắc nhở nhau bỏ rác đúng thùng, tạo thành nét đẹp văn hóa trong trường học”, cô Na chia sẻ.

Trong khi đó, tại Trường Tiểu học Quang Trung, bên cạnh việc triển khai bộ 3 thùng rác có màu sắc khác nhau (xanh - vàng - đỏ) và có hình minh họa giúp học sinh dễ nhận diện đặt ở các góc sân trường, trường còn tổ chức nhiều hoạt động tìm hiểu về “Phân loại rác tại nguồn”, “Đổi rác lấy quà”, “Kế hoạch nhỏ”,… hay tiến hành lồng ghép giáo dục trong các môn học nhằm giúp các em học sinh có nhận thức sớm về bảo vệ môi trường, giảm chi phí thu gom, phân loại và xử lý rác, tận dụng các nguồn rác hữu cơ, tái chế rác…, tiến đến xây dựng trường học “xanh- sạch- sáng và an toàn”.

“Với số lượng học sinh bán trú đông (khoảng 1.300 học sinh) thì mỗi ngày, lượng rác thải ra từ quá trình học tập, sinh hoạt là rất lớn. Sau nhiều năm thực hiện mô hình thùng rác phân loại, ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường nói chung, ý thức phân loại rác tại nguồn nói riêng của thầy cô và học sinh trong trường đã thay đổi rõ rệt. Tập thể giáo viên và học sinh đã có ý thức phân loại rác trước khi bỏ rác vào các thùng rác. Rác từ sinh hoạt (hộp xôi, cốc nhựa dùng một lần, túi ni lông…) được gom thẳng vào các thùng rác. Rác nguy hại (pin, bóng đèn…) sẽ được gom tập trung tại các thùng rác công cộng chuyên thu gom rác nguy hại. Thầy cô giáo luôn khuyến khích, động viên các em mang theo các bình nước cá nhân, hộp đựng thực phẩm cá nhân. Điều này cũng góp phần giảm thiểu lượng rác thải ra môi trường, giảm công sức trong việc phân loại rác”, cô Phan Thị Ngọc Quỳnh - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Quang Trung cho hay.

Cần đồng bộ, hiệu quả hơn

Dù đã có nhiều “điểm sáng” nhưng nhìn chung, mô hình thùng rác phân loại tại các trường học TP Huế vẫn gặp khó khăn, chưa phát huy hiệu quả như mong đợi.

Hiệu trưởng Trường Tiểu học Lê Lợi - Lê Thị Ly Na cho rằng, trong quá trình triển khai, trường đã gặp phải một số khó khăn nhất định. Đầu tiên là đến từ việc thiếu hướng dẫn cụ thể và đồng bộ. Dù đã có thùng rác phân loại nhưng ban đầu, việc giải thích sự khác biệt giữa các loại rác như rác hữu cơ, rác tái chế và rác thải nguy hại còn chung chung, khiến học sinh và cả một số giáo viên lúng túng khi thực hiện. Đặc biệt, việc học sinh nhầm lẫn giữa các loại rác là khá phổ biến, nhất là với những loại rác nằm ở “ranh giới” như hộp sữa giấy, ly nhựa bẩn, hoặc túi ni lông có lẫn thức ăn. Việc thiếu nhân sự để giám sát và nhắc nhở thường xuyên cũng là một rào cản. Không phải lúc nào cũng có người trực tiếp đứng tại khu vực đặt thùng rác để hướng dẫn, đặc biệt là vào giờ ra chơi hoặc sau các sự kiện đông người. Một khó khăn khác là ý thức chưa đồng đều giữa các lớp hoặc nhóm học sinh. Nhiều em rất tích cực và chủ động, trong khi một bộ phận khác vẫn còn thờ ơ, xem việc bỏ rác vào thùng và phân loại rác là “nhiệm vụ phụ”.

“Để mô hình thùng rác phân loại phát huy hiệu quả hơn nữa, nhà trường sẽ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, lồng ghép giáo dục phân loại rác vào các tiết học và hoạt động ngoại khóa, đồng thời bố trí thêm các thùng rác ở vị trí thuận tiện, có hướng dẫn rõ ràng để học sinh dễ thực hiện. Mong phụ huynh cũng đồng hành, khuyến khích con em duy trì thói quen phân loại rác ngay tại gia đình. Ngoài ra, cơ quan chức năng cần hỗ trợ trong việc tổ chức các buổi tập huấn, cung cấp tài liệu trực quan cũng như triển khai hệ thống thu gom, xử lý rác thải đã phân loại một cách đồng bộ”, cô Na nói.

Tương tự, lãnh đạo Trường THCS Thống Nhất (phường Phú Xuân) cho hay, trung bình mỗi ngày trường thải ra từ 13 - 15 kg rác, dù vậy vẫn còn không ít bất cập, như học sinh còn nhầm lẫn giữa các loại rác khi phân loại, kinh phí hạn chế trong tổ chức các hoạt động, thùng rác phân loại số lượng chưa đủ cho tất cả các khu vực trong trường và hiện đã bị hư hỏng, không sử dụng được, công tác giám sát phân loại cũng gặp khó khăn…

PGS. TS. Hoàng Công Tín - Trưởng Khoa Môi trường (Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế) đánh giá, Huế đã triển khai hàng trăm thùng rác phân loại và “Ngôi nhà xanh” tại các trường học, bước đầu tạo môi trường học đường thân thiện, lan tỏa tinh thần giảm nhựa và lối sống xanh cho học sinh. Tuy nhiên, mức độ sử dụng thực tế chưa đồng đều, nhiều nơi còn mang tính hình thức, rác vẫn bị bỏ lẫn. Mặc dù công tác tuyên truyền, giáo dục về phân loại rác đã được triển khai, song hạ tầng phục vụ còn hạn chế.

Để triển khai mô hình phân loại rác trong trường học một cách hiệu quả và bền vững, theo PGS.TS. Hoàng Công Tín, trước hết cần có mục tiêu rõ ràng và sự thống nhất về cách thức thực hiện. Quan trọng là phải trang bị đầy đủ thùng rác phân loại và có thống nhất giữa các trường học để học sinh có thể hình thành thói quen liên tục từ cấp học này sang cấp học khác (học sinh khi hình thành thói quen ở cấp Tiểu học khi chuyển sang cấp THCS cách thức phân loại không có sự khác biệt).

Giải thưởng Trường học sinh thái ASENAN Việt Nam năm 2025 có chủ đề “Trường học không rác thải nhựa”.

Hồ sơ xét tặng Giải thưởng gửi đồng thời bằng 02 cách thức: Bản giấy gửi về Báo Nông nghiệp và Môi trường, Lô E2 đường Dương Đình Nghệ, thành phố Hà Nội; Bản điện tử nén thành 01 file duy nhất và tải lên trang Ecoschool.vn.

Thời gian tiếp nhận hồ sơ: đến hết ngày 31/10/2025 (tính theo dấu bưu điện đối với hồ sơ gửi đường bưu chính) hoặc xác định trên trang Ecoschool.vn đối với hồ sơ gửi theo đường điện tử.

Trong giai đoạn đầu, hình thức phân loại nên đơn giản, chỉ tập trung vào hai nhóm chính là rác tái chế và rác còn lại, để các em dễ dàng thực hiện. Khi học sinh hiểu phân loại rác gắn liền với sức khỏe, cảnh quan và trách nhiệm công dân, hành vi sẽ bền vững hơn. Các hoạt động trải nghiệm như các Cuộc thi “Gen Z sống xanh”, “Ngày không nhựa”, đổi rác lấy cây xanh, lồng ghép vào môn học STEM giúp học sinh thực sự “thấy – hiểu – làm”.

“Để cải thiện hiệu quả việc phân loại rác, trước hết các trường cần đánh giá nhu cầu thùng rác phân loại của trường mình và bố trí hợp lý. Các thùng rác phân loại nên có nhãn mác sinh động, bắt mắt và dễ hiểu để học sinh dễ dàng nhận biết và thực hiện. Song song với đó, nhà trường có thể đưa hoạt động phân loại rác vào tiêu chí thi đua hàng tuần của các lớp, tạo động lực để các em thực hiện nghiêm túc và từ đó dần dần hình thành thói quen đúng. Ngoài ra, việc tổ chức tổng kết định kỳ cũng rất quan trọng và công bố khối lượng rác tái chế thu gom được, nguồn quỹ hình thành từ hoạt động này, đồng thời tuyên dương những tập thể hoặc cá nhân điển hình. Những hoạt động đó không chỉ khuyến khích tinh thần thi đua mà còn giúp học sinh thấy rõ giá trị thiết thực từ việc phân loại rác”, PGS. TS. Hoàng Công Tín gợi ý.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường giao Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan, Quỹ Vì tương lai xanh tổ chức Giải thưởng trường học sinh thái ASEAN Việt Nam năm 2025 - Trường học không rác thải nhựa. Mọi thông tin liên quan đến Giải thưởng bạn đọc xem trên Báo điện tử nongnghiepmoitruong.vn, trang web của Giải thưởng ecoschool.vn hoặc Nhà báo Nguyễn Quỳnh Chi, SĐT: 0967181555 hoặc mail: nquynhchi.00@gmail.com.