Tạo điểm tựa cho người cao tuổi phát triển kinh tế xanh

Đây là kinh nghiệm của Tổ chức Hỗ trợ Người cao tuổi quốc tế (HelpAge International - HAI) Việt Nam qua nhiều năm triển khai các sáng kiến giúp giảm nghèo, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi tại Việt Nam. Phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc chia sẻ với bà Đinh Thị Hồng Chung, Quản lý Chương trình của Tổ chức HAI Việt Nam xung quanh vấn đề này.

Thưa bà, với người cao tuổi - nhất là người cao tuổi có hoàn cảnh khó khăn, việc hỗ trợ họ cần được thực hiện theo hướng đặc thù ra sao để mang lại hiệu quả thiết thực nhất?

Trong nhiều năm qua, Tổ chức HAI cùng các đối tác tại Việt Nam đã triển khai các sáng kiến hướng đến hỗ trợ người cao tuổi, đặc biệt là người cao tuổi khó khăn, phụ nữ và các nhóm yếu thế. Mục tiêu là hỗ trợ giảm nghèo, cải thiện thu nhập, nâng cao chất lượng sống cho người cao tuổi, đồng thời thúc đẩy nông nghiệp xanh, sạch và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Tại Việt Nam, HAI đặt trọng tâm nhân rộng mô hình Câu lạc bộ (CLB) Liên thế hệ tự giúp nhau. Đây không chỉ là mô hình CLB sinh hoạt cộng đồng mà còn là một “hệ sinh thái hỗ trợ” giúp người cao tuổi khó khăn phát triển sinh kế, cải thiện thu nhập.

Tính đến nay, HAI đã vận động tài trợ, hỗ trợ kỹ thuật hoặc quản lý trực tiếp 10 dự án để thành lập 1.178 CLB Liên thế hệ tự giúp nhau tại 17 tỉnh/thành phố, từ miền bắc đến miền trung.

Hiện nay, khoảng 70% thành viên CLB là người cao tuổi. Họ được tiếp cận vốn vay nhỏ từ 7-10 triệu đồng ngay tại cộng đồng từ nguồn Quỹ Tăng thu nhập quay vòng của CLB. Điều này bắt nguồn từ thực tế đa số các thành viên, đặc biệt là những người cao tuổi khó khăn sinh sống ở khu vực nông thôn, miền núi - chỉ cần những khoản vay nhỏ để mở rộng sinh kế sẵn có hoặc đầu tư làm các mô hình sinh kế hộ gia đình. Thông qua các dự án do HAI hỗ trợ, hàng chục nghìn người cao tuổi ở các CLB Liên thế hệ tự giúp nhau đã được vay vốn từ Quỹ Tăng thu nhập để mở rộng sinh kế.

Bên cạnh đó, thành viên CLB còn cùng nhau chia sẻ hướng dẫn kỹ thuật, kinh nghiệm sản xuất. Cụ thể, HAI tổ chức tập huấn/hướng dẫn người cao tuổi và thành viên CLB lựa chọn mô hình sinh kế với các tiêu chí dễ học, dễ làm, phù hợp với kinh nghiệm và tri thức bản địa, đầu tư ít, quay vòng nhanh, có thị trường tốt và đặc biệt phù hợp với sức khỏe người cao tuổi, an toàn với môi trường.

Nhiều người cao tuổi đã chủ động phát triển các mô hình sinh kế xanh như: Nuôi ong mật, trồng rau hữu cơ, nuôi gà thả vườn, tận dụng phế phụ phẩm nông nghiệp làm chế phẩm vi sinh, phân hữu cơ, giảm sử dụng hóa chất hoặc phát triển sản phẩm từ nghề của địa phương, thân thiện môi trường… Nhờ đó, họ vừa tăng thu nhập, vừa góp phần bảo vệ môi trường, giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Gần đây, Tổ chức HAI thí điểm mô hình trồng tre theo kỹ thuật mới nhằm tăng sinh khối, tạo thêm nguồn thu từ tre để cải thiện thu nhập cho người cao tuổi. Đồng thời, mô hình này còn ứng dụng công nghệ sinh học trong nông nghiệp giúp cải tạo đất trồng và lưu trữ carbon, thích ứng với biến đổi khí hậu. Dự án này được thí điểm tại xã Cao Sơn, tỉnh Phú Thọ thông qua CLB Liên thế hệ tự giúp nhau. Chúng tôi tin rằng đây sẽ là một mô hình tốt để giúp Hội Người cao tuổi các cấp nhân rộng, góp phần thực hiện Đề án “Người cao tuổi tham gia đẩy mạnh chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, khởi nghiệp và tạo việc làm”.

Việc gắn kết hỗ trợ sinh kế và chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi đã được triển khai như thế nào, yếu tố này đóng vai trò ra sao trong thành công của các dự án, thưa bà?

Sức khỏe là một trong những thách thức lớn nhất đối với người cao tuổi. Chính vì vậy, các dự án mà HAI triển khai nói chung và mô hình CLB Liên thế hệ tự giúp nhau nói riêng được thiết kế theo hướng đa lợi ích vừa hỗ trợ kinh tế, vừa chăm sóc sức khỏe, vừa tạo kết nối xã hội và bảo vệ môi trường.

Các CLB thường xuyên tổ chức hoạt động chăm sóc sức khỏe như kiểm tra chỉ số huyết áp, cân nặng hàng tháng, khám sức khỏe định kỳ, luyện tập thể thao, dưỡng sinh, nâng cao kiến thức dinh dưỡng, phòng bệnh, giúp người cao tuổi khỏe mạnh hơn, sống tích cực hơn. Ngoài ra, CLB cũng hưởng ứng và phát huy vai trò của người cao tuổi trong các phong trào bảo vệ môi trường, xây dựng lối sống xanh, sạch, đẹp.

Chính sự kết hợp giữa kinh tế - sức khỏe - môi trường do cộng đồng làm chủ đã tạo nên sự thành công và bền vững cho các dự án của HAI tại Việt Nam.

Xin bà chia sẻ kinh nghiệm của HAI để có thể nhân rộng các mô hình giúp nâng cao thu nhập cho người có hoàn cảnh khó khăn nói chung và người cao tuổi nói riêng?

Từ thực tiễn triển khai các dự án, đặc biệt là dự án nhân rộng CLB Liên thế hệ tự giúp nhau, chúng tôi muốn nhấn mạnh yếu tố lấy cộng đồng làm trung tâm, cộng đồng làm chủ. Mô hình thành công vì được xây dựng từ chính nhu cầu, sự tham gia và cam kết của cộng đồng, đặc biệt là người cao tuổi. CLB do chính thành viên tự quản lý, tự điều hành. Các quỹ của CLB bao gồm: Quỹ hoạt động, Quỹ Tăng thu nhập hay Quỹ Tấm lòng vàng đều minh bạch, dễ tiếp cận và vì nhu cầu của chính thành viên. Sự tự quản, tự sở hữu này tạo nền tảng bền vững cho các chương trình và dự án mà HAI triển khai.

Một yếu tố nữa là tính liên thế hệ. Trong các CLB, người cao tuổi chia sẻ kinh nghiệm sản xuất, còn người trẻ hỗ trợ kỹ thuật, tiếp cận thị trường, ứng dụng công nghệ xanh. Sự kết hợp này vừa nâng cao hiệu quả kinh tế, vừa giúp chuyển giao tri thức giữa các thế hệ, nhằm thúc đẩy mô hình sinh kế xanh, áp dụng các kỹ thuật mới vào sản xuất.

Không chỉ tập trung vào kinh tế, việc lồng ghép đa chiều các hoạt động chăm sóc sức khỏe, nâng cao nhận thức, kết nối xã hội và bảo vệ môi trường sẽ giúp tạo thêm nhiều giá trị cho các dự án.

Mặt khác, người cao tuổi chính là những “hạt nhân” truyền đạt kinh nghiệm, hỗ trợ chính cộng đồng nơi mình sinh sống. Điều này giúp mô hình có tính lan tỏa và ít phụ thuộc vào nguồn lực bên ngoài. Ngoài ra, sự kết nối chặt chẽ giữa chính quyền và các tổ chức liên quan cũng rất quan trọng. Khi có sự đồng hành về chính sách và sự vào cuộc của chính quyền địa phương, mô hình sẽ bền vững và dễ nhân rộng hơn.

Trân trọng cảm ơn bà!