Sau 5 năm thực hiện, Nghị định 98/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại đã góp phần xử lý một khối lượng lớn vụ việc liên quan hàng giả, hàng cấm và hành vi xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng.
Tuy nhiên, báo cáo tổng kết của Bộ Công Thương cho thấy, khi thương mại dịch chuyển mạnh lên môi trường số, nhiều hành vi vi phạm nảy sinh nhưng chưa được bao quát đầy đủ. Người bán có thể tận dụng mạng xã hội, sàn giao dịch, thậm chí các buổi livestream để chào bán hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc.
Lực lượng quản lý thị trường kiểm tra kho hàng của một cơ sở bán hàng online tại Hà Nội. Ảnh: MOIT.
Trong khi đó, cơ chế xử lý trách nhiệm của nền tảng và nghĩa vụ cung cấp thông tin, bảo hành, đổi trả của giao dịch trực tuyến chưa thật sự rõ, khiến hiệu quả thực thi giảm. Hệ quả là dù xử phạt, tính răn đe chưa tương xứng với lợi ích bất hợp pháp từ buôn bán hàng giả trên môi trường mạng.
Việc truy vết người bán ẩn danh, tài khoản thay đổi liên tục, kho hàng phân tán và giao nhận qua bên thứ ba làm tăng chi phí kiểm tra, xử lý. Người tiêu dùng, vì thế, vẫn đối mặt rủi ro mua phải hàng kém chất lượng, khiếu nại kéo dài hoặc khó xác định đầu mối chịu trách nhiệm. Khoảng trống chính sách này tạo ra bất bình đẳng cạnh tranh đối với doanh nghiệp tuân thủ và làm suy giảm niềm tin thị trường.
Từ thực tiễn trên, Bộ Công Thương cho rằng cần ban hành nghị định mới thay thế Nghị định 98. Mục tiêu không chỉ là tăng phạt, mà là xây dựng một khung chế tài phù hợp với đặc thù thương mại điện tử: xác lập rõ vai trò, trách nhiệm của các bên tham gia; bổ sung đầy đủ hành vi vi phạm trong không gian số và thiết lập chế tài vừa đủ sức răn đe, vừa đủ cụ thể để dễ thực thi.
Theo nội dung cơ bản của dự thảo, nhóm hành vi liên quan buôn bán hàng giả trên môi trường trực tuyến được bổ sung, mô tả rõ cách thức vi phạm phổ biến như đăng bán trên sàn, mạng xã hội, qua phát trực tiếp; dùng hình ảnh, thông tin gây nhầm lẫn về xuất xứ, nhãn hiệu; che giấu hoặc không cung cấp thông tin bắt buộc đối với hàng hóa và dịch vụ.
Cùng với đó, dự thảo bổ sung trách nhiệm của sàn thương mại điện tử và các nền tảng liên quan khi để lọt hàng giả, hàng cấm: từ yêu cầu thẩm định người bán, lưu giữ và cung cấp dữ liệu phục vụ quản lý, đến nghĩa vụ gỡ bỏ nội dung vi phạm, phối hợp thu hồi, tiêu hủy hàng hóa bị xử lý theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền.
Về chế tài, dự thảo định hướng nâng trần phạt tiền đối với một số nhóm hành vi buôn bán hàng giả để bảo đảm tương xứng với quy mô, tính chất và giá trị vi phạm trong thực tế.
Bên cạnh phạt tiền, các biện pháp bổ sung và khắc phục hậu quả được thiết kế theo hướng thực chất hơn: đình chỉ hoạt động trong thời hạn nhất định, tịch thu tang vật, buộc cải chính công khai, buộc tiêu hủy hoặc buộc gỡ bỏ thông tin vi phạm trên môi trường trực tuyến.
Cách tiếp cận này nhằm chấm dứt tình trạng “nộp phạt rồi tiếp tục vi phạm”, đồng thời tạo mặt bằng cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp tuân thủ.
Quyền lợi người tiêu dùng trong giao dịch số cũng được nâng cao thêm một bước. Dự thảo quy định rõ các hành vi bị xử phạt như cung cấp thông tin không đầy đủ, từ chối thực hiện bảo hành, quảng cáo sai lệch về công dụng, chất lượng. Đồng thời, làm rõ trách nhiệm của người bán và nền tảng trong tiếp nhận, giải quyết khiếu nại trực tuyến.
Dù siết quản lý, dự thảo đặt mục tiêu nhận diện đầy đủ chủ thể và hành vi trong thương mại điện tử, giúp doanh nghiệp chân chính chủ động hoàn thiện quy trình bán hàng, công bố thông tin và hậu mãi. Cơ quan quản lý có thêm cơ sở để phối hợp, chia sẻ dữ liệu, rút ngắn thời gian xử lý vi phạm, tránh chồng chéo.
Hiện dự thảo đã được gửi Bộ Tư pháp thẩm định. Sau khi tiếp thu ý kiến thẩm định và phản hồi liên quan, cơ quan soạn thảo sẽ hoàn thiện hồ sơ, trình Chính phủ xem xét ban hành.
