‘Sa mạc' cát ở Làng Chút vẫn còn ngổn ngang

Sau lũ 1 tháng, khó khăn vẫn chồng chất

Một tháng đã trôi qua kể từ ngày cơn lũ dữ do hoàn lưu bão số 10 quét qua, nhưng đối với người dân thôn Làng Chút và nhiều hộ dân ở xã Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, cơn ác mộng vẫn chưa dừng lại. Trận lũ hung tàn đã biến những cánh đồng trù phú thành sa mạc, những khu dân cư đông đúc trở thành cồn cát ngổn ngang. Đằng sau đó là sự tan hoang, kiệt quệ và những khó khăn chồng chất của người dân.

Chúng tôi đến thôn Làng Chút vào một ngày cuối tháng 10. Cái nắng hanh gắt của những ngày cuối thu không thể xua đi không khí ảm đạm bao trùm lên thôn làng. Mọi thứ vẫn còn ngổn ngang, tan hoang. Dọc con đường dẫn vào xóm, thay vì hình ảnh những ngôi nhà sàn khang trang của các hộ dân người Tày, giờ đây chỉ là những cồn cát trắng mênh mông. Cát vùi lấp gần như hết cả sàn tầng một của những ngôi nhà, chôn vùi toàn bộ công trình phụ như giếng nước, nhà tắm, chuồng trại, ao cá...

Theo người dân nơi đây, nguyên nhân của thảm họa này là bởi dòng suối Chút vốn hiền hòa bỗng chốc trở nên hung bạo sau những đợt mưa lớn kéo dài. Suối Chút được bắt nguồn từ thôn Ít Nộc, chảy qua các thôn: Làng Chút, Nà Lộc, Thái Hoà trước khi hợp với dòng Suối Chăn. Đợt lũ đã tàn phá tan nát các công trình thủy lợi, cuốn phăng hệ thống đường ống nước sạch.

Sau cơn lũ, một số hộ dân phải chắp vá, nối lại đường ống để dẫn tạm nguồn nước về dùng chung cho cả xóm.

Ngôi nhà sàn của gia đình chị Nguyễn Thị Phượng bị vùi lấp sâu giữa "sa mạc" cát. Toàn bộ đồ dùng sinh hoạt, tài sản tích góp bao năm ở dưới gầm sàn như máy giặt, xoong nồi, khu bếp và cả chuồng trại nuôi lợn, gà đều bị lũ cuốn trôi hoặc vùi sâu dưới lớp cát dày. Chiếc ao ven nhà cũng bị san phẳng, không còn một dấu vết.

Việc khắc phục mới chỉ dừng lại ở mức tạm bợ để gia đình có thể sinh sống qua ngày trên sàn. Gần giữa trưa, chị Phượng lại tất tả xách từng can nhựa, men theo con đường lún sâu trong cát, tìm đến nguồn nước chung của xóm. "Mất hết rồi anh ạ. Nhà cửa, tài sản, ruộng vườn trôi theo lũ cả rồi. Giờ nước ăn còn chẳng có, phải đi xách từng xô thế này đây", chị Phượng nghẹn ngào.

Cách đó không xa, gia đình chị Hoàng Thị Thời cũng lâm vào cảnh tương tự. Sau bữa cơm trưa đạm bạc, chị Thời đang tranh thủ rửa những chiếc bát trên chiếc bể chung của cả xóm. Chị Thời cho biết, từ hàng tháng nay, mọi sinh hoạt từ tắm rửa, giặt giũ, nấu nướng đều phải trông chờ vào cái nguồn nước tạm này. "Toàn bộ các công trình phụ của gia đình đã bị đất cát vùi lấp sâu trên 2 mét. Chúng tôi cố gắng đào bới nhưng không xuể. Đời sống bị đảo lộn hoàn toàn, không biết tương lai sẽ ra sao", chị Thời lo lắng.

Trong xóm, một ngôi nhà đang xây dở mới kịp đổ móng xi măng cũng bị nước lũ tàn phá. Những chiếc cột sắt siêu vẹo, ngả nghiêng giữa nên móng đầy nước như ao tù. Người dân đang phải vật lộn bơm nước ra để tìm cách khắc phục.

Ngồi thẫn thờ trên ngôi nhà sàn bên cạnh, ông Lưu Quang Vinh chia sẻ, ông đã ở đây từ nhỏ và nghe các cụ kể lại, ít nhất là 90 năm qua, chưa bao giờ Làng Chút phải hứng chịu một trận lũ khủng khiếp đến như vậy.

Ông Vinh nói: "Cũng rất may cơn lũ nó diễn ra vào ban ngày nên bà con kịp chạy lên khu vực cao để đảm bảo an toàn tính mạng. Còn toàn bộ tài sản dưới những ngôi nhà sàn đã bị lũ quét cuốn đi. Nhiều ao chuồng, đồ dùng sinh hoạt, ruộng vườn cũng bị san lấp. Công tác khắc phục, chưa biết đến khi nào mới xong".

Những con đường bê tông trong xóm cũng đã bị vùi lấp sâu, người dân di chuyển chật vật như đi trên sa mạc. Phía sau ngôi làng, cả cánh đồng lúa rộng lớn chỉ còn vài ngày nữa là đến vụ thu hoạch, cũng đã bị san phẳng như bình địa cát.

Ông Hoàng Thành Triệu, Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn Làng Chút cho biết, do ảnh hưởng của mưa lũ, trong thôn có 30 hộ bị ảnh hưởng thiệt hại nhà ở, trong đó có 2 hộ bị sập đổ hoàn toàn; 23 hộ bị đất cát bồi lấp sâu từ 2 - 3m, phá hủy gần như toàn bộ công trình phụ, tài sản và chuồng trại. Gần 14ha ruộng đồng bị vùi lấp. Các công trình thủy lợi, nước sạch của thôn cũng bị hư hỏng nghiêm trọng.

Trăn trở việc ổn định cuộc sống lâu dài cho người dân

Không chỉ Làng Chút, nhiều khu vực ở xã Văn Bàn cũng phải gánh chịu hậu quả nặng nề. Theo báo cáo của UBND xã, đợt mưa lũ do hoàn lưu bão số 10 đã khiến 167 hộ dân trên địa bàn bị ảnh hưởng về nhà ở, trong đó 9 hộ bị thiệt hại hoàn toàn (trên 70%), 90 nhà nằm trong vùng có nguy cơ sạt lở, lũ quét, ngập lụt. Toàn xã đã phải sơ tán, di dời khẩn cấp 167 hộ, trong đó 27 hộ phải di dời khỏi nơi ở cũ, không thể quay lại.

Thiệt hại về nông nghiệp khoảng 350ha cây trồng chủ yếu là lúa và ngô. Về chăn nuôi, hơn 4.400 con gia súc, gia cầm bị chết, lũ cuốn trôi. 18ha ao thủy sản bị xóa sổ. Cùng với đó là vô số công trình giao thông, thủy lợi bị hư hỏng. Ước tính tổng giá trị thiệt hại trên toàn xã lên đến trên 45 tỷ đồng.

Ngay sau khi lũ rút, chính quyền xã Văn Bàn đã lập tức huy động lực lượng đến hỗ trợ người dân khắc phục hậu quả. Máy móc được điều động để nạo vét dòng suối Chút, tạo dòng chảy để tránh lũ tiếp tục tràn lên, gây ảnh hưởng đến các hộ dân.

Ông Vũ Xuân Thủy, Chủ tịch UBND xã Văn Bàn cho biết, trước mắt chính quyền địa phương tập trung hỗ trợ người dân di chuyển đến nơi an toàn, phối hợp với các đơn vị, nhà hảo tâm hỗ trợ tạm thời một số đồ dùng sinh hoạt thiết yếu. Các hộ bị mất nhà hoàn toàn (27 hộ) được bố trí ở tạm tại nhà người thân, nhà văn hóa thôn hoặc dựng lán tạm.

Chính quyền địa phương đã phối hợp với các nhà hảo tâm (như Quỹ thiện tâm VinGroup, Tỉnh đoàn...) và ngân sách nhà nước hỗ trợ các gia đình bị thiệt hại nhà ở với tổng số tiền hơn 1,5 tỷ đồng. Xã cũng đã tiếp nhận trên 4 tấn gạo và cấp phát kịp thời 2,8 tấn cho các hộ dân, đảm bảo không để xảy ra hộ bị thiếu đói sau thiên tai.

Điều khiến chính quyền địa phương trăn trở nhất chính là giải pháp ổn định cuộc sống lâu dài cho người dân, khi mà công tác khắc phục đang vấp phải vô vàn khó khăn. Đặc biệt, khó khăn lớn nhất chính là việc xử lý khối lượng cát bồi lấp khổng lồ.

Ông Thủy chia sẻ: "Khối lượng công việc quá lớn. Tại khu dân cư, cát bồi lấp xen kẽ trong khu nhà ở. Chúng tôi vận động bà con tháo dỡ tường rào để máy móc vào, nhưng do đặc điểm là nhà sàn nên việc nạo vét cát dưới gầm sàn vô cùng khó khăn. Còn tại khu ruộng sản xuất, máy móc, phương tiện liên tục bị sa lầy. Thậm chí, việc khơi thông dòng suối Chút lại gây ra vấn đề mới, khi cát theo dòng chảy tự nhiên tiếp tục bồi lấp, gây ngập ngầm tràn liên hợp thôn Nà Lộc 2, khiến việc đi lại của người dân và học sinh nguy hiểm.

Bên cạnh đó, hiện tại, các văn bản quy định (như Nghị định 20/2021/NĐ-CP) không có hướng dẫn cụ thể về việc đánh giá mức độ thiệt hại đối với nhà sàn bị bồi lấp toàn bộ gầm sàn và công trình phụ. Việc hệ thống cột nhà sàn bị cát bồi lấp cao 1,8m ảnh hưởng nghiêm trọng đến kết cấu, nhưng không có cơ sở pháp lý để xác định mức hỗ trợ, khiến chính quyền xã lúng túng, người dân không thể sớm sửa chữa nhà cửa.

Công tác rà soát thiệt hại hạ tầng cũng gặp khó khăn. Nhiều tuyến ống thủy lợi, nước sạch nằm ở vùng núi hiểm trở, bị chia cắt, sạt lở, lực lượng chức năng không thể tiếp cận để kiểm tra, thống kê, trong khi địa phương lại thiếu nhân lực và phương tiện chuyên môn.

Về giải pháp lâu dài, ông Vũ Xuân Thủy cho biết, chính quyền xã đã báo cáo với tỉnh để quy hoạch một khu dân cư mới, di chuyển các hộ dân trong vùng nguy hiểm, bị thiệt hại nặng nề đến nơi ở mới an toàn hơn.

Để tháo gỡ những vướng mắc hiện tại, xã Văn Bàn đã đề xuất với tỉnh có hướng dẫn cụ thể về phương pháp đánh giá thiệt hại đối với nhà sàn bị bồi lấp, bổ sung chính sách hỗ trợ cho phù hợp với thực tế. Đồng thời, xã cũng kiến nghị được hướng dẫn về quy trình bồi thường, thu hồi đất theo Luật Đất đai 2024 để sớm triển khai khu tái định cư.

Một tháng sau thiên tai, "sa mạc" Làng Chút vẫn ngổn ngang, hoang tàn. Người dân đang rất cần sự chung tay, hỗ trợ không chỉ về vật chất trước mắt, mà cả những giải pháp căn cơ, chính sách kịp thời để họ có thể ổn định cuộc sống và sớm an cư sau những mất mát.