Phụ nữ - mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị kinh tế tuần hoàn

Trao quyền cho phụ nữ trong kinh tế tuần hoàn

Tại Hội thảo “Tăng cường vai trò phụ nữ trong kinh tế tuần hoàn (KTTH): từ chính sách đến thực tiễn” diễn ra sáng ngày 16/10, PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, chính sách Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) khẳng định, phát triển kinh tế tuần hoàn là sáng kiến nhận được sự đồng thuận cao của cộng đồng quốc tế, được xem là phương thức giúp giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường. Đây cũng là con đường tiến tới nền kinh tế xanh, hướng tới phát triển bền vững.

Theo ông, kinh tế tuần hoàn là mô hình trong đó các hoạt động thiết kế, sản xuất, tiêu dùng và dịch vụ đều nhằm giảm khai thác nguyên liệu, kéo dài vòng đời sản phẩm, hạn chế chất thải phát sinh và giảm thiểu tác động xấu đến môi trường.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, việc triển khai phân loại chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) tại nguồn vẫn còn nhiều hạn chế. Hạ tầng thu gom và xử lý chưa đồng bộ, hành vi phân loại của người dân còn mang tính tự phát, trong khi các lực lượng tham gia vào chuỗi thu gom, tái chế - đặc biệt là lao động nữ trong khu vực phi chính thức - chưa được công nhận và hỗ trợ đầy đủ. “Có thể nói, lộ trình phân loại CTRSH theo Luật Bảo vệ môi trường 2020 đến nay vẫn chưa đạt được như kỳ vọng”, ông nhận định.

Đại diện Tổ chức Hanns Seidel Foundation (HSF) Việt Nam, ông Lê Anh Vũ cho rằng, phụ nữ Việt Nam đảm nhiệm vai trò đặc biệt trong quá trình thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. Họ không chỉ là người tiên phong lan tỏa nhận thức, hình thành thói quen sống xanh, mà còn là người định hướng hành vi tiêu dùng của cả gia đình trong việc giảm thiểu rác thải và tận dụng tài nguyên. Một bộ phận lớn phụ nữ đang tham gia vào lực lượng thu gom, phân loại rác phi chính thức - lực lượng âm thầm nhưng không thể thiếu trong chuỗi giá trị kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, đa phần họ thiếu điều kiện tiếp cận chính sách, bảo hộ lao động và cơ hội nâng cao năng lực. “Nếu muốn thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, phải nhìn nhận, hỗ trợ và trao quyền cho lực lượng”, ông Vũ nhấn mạnh.

Ở góc độ quản lý nhà nước, bà Trần Thị Thu Hiền, đại diện Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, công tác quản lý chất thải tại các địa phương vẫn còn nhiều khó khăn, đặc biệt sau khi các đơn vị hành chính được sáp nhập, sắp xếp lại. Hệ thống thu gom rác tại nhiều nơi còn manh mún, thiếu đồng bộ; phương tiện lạc hậu, nhiều địa phương vẫn sử dụng phương tiện thô sơ như xe ba gác, xe kéo tay không đảm bảo vệ sinh và an toàn lao động.

"Cục đang xem xét phương án nhập khẩu xe điện ba bánh thay thế để cải thiện tình hình. Bên cạnh đó, hạ tầng điểm tập kết và trạm trung chuyển rác chưa đáp ứng yêu cầu do địa bàn cấp xã mở rộng, nhiều khu dân cư cách xa bãi rác, dẫn đến chi phí vận chuyển tăng, trong khi tần suất thu gom không được nâng cao tương ứng", bà Hiền thông tin thêm.

Hợp thức hóa lao động phi chính thức

Từ thực tế, bà Nguyễn Phương Hoa, đại diện Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, cho biết, phụ nữ là nhóm chịu tác động trực tiếp từ ô nhiễm môi trường, đồng thời cũng là lực lượng nòng cốt trong tiêu dùng xanh và phân loại rác tại nguồn. Theo thống kê, tỷ lệ nữ giám đốc hoặc chủ doanh nghiệp đạt 27,2%, doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ chiếm 26,5%, tương đương hơn 20% tổng số doanh nghiệp nhỏ và vừa. Trong đó, ngày càng nhiều doanh nghiệp do phu nữ làm chủ hướng tới mô hình sản xuất xanh và tuần hoàn.

Cả nước hiện có gần 10.000 mô hình phụ nữ tham gia bảo vệ môi trường, nhiều mô hình tạo sinh kế xanh, gây quỹ hỗ trợ phụ nữ và trẻ em có hoàn cảnh khó khăn. Dù vậy, bà Hoa cho rằng công tác phân loại rác hiện mới dừng ở quy mô nhỏ. Tại khu vực nông thôn, nhiều hộ gia đình vẫn chôn lấp hoặc đốt rác thủ công; trong khi ở đô thị, hạ tầng phân loại, thu gom, xử lý chưa đồng bộ, thiếu cơ chế huy động nguồn lực xã hội. “Phụ nữ tích cực tham gia, nhưng vẫn thiếu phương tiện, điểm tập kết và hỗ trợ kỹ thuật để xử lý rác tại hộ gia đình”, bà Hoa nói.

Ở nhóm phụ nữ lao động phi chính thức, bà Đoàn Vũ Thảo Ly, đại diện Trung tâm Nghiên cứu Môi trường và Cộng đồng cho biết, thu nhập của đối tượng này rất bấp bênh. Khi thực hiện chính sách trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) hay triển khai kinh tế tuần hoàn, cần đặc biệt lưu ý đến đóng góp của nhóm này.

"Có thể kết hợp tuyển dụng lực lượng phi chính thức vào các công ty thu gom, hình thành hợp tác xã hoặc các mô hình lao động bán thời gian, thời vụ; đồng thời kết nối với các doanh nghiệp tái chế để chính thức hóa lực lượng này", bà Ly cho biết.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi gặp không ít rào cản, khi có tới 71% người lao động phi chính thức còn do dự, chưa sẵn sàng tham gia khu vực chính thức. Dù vậy, 88% trong số họ mong muốn được tham gia đào tạo, tập huấn các mô hình thu gom.

Về giải pháp, đại diện Cục Môi trường đề xuất cần hoàn thiện cơ chế, chính sách và pháp luật tại địa phương; đầu tư nâng cấp hạ tầng thu gom, vận chuyển; đổi mới công nghệ xử lý rác thải và tăng cường phân loại tại nguồn. Bà Nguyễn Phương Hoa kiến nghị, nên tăng cường phối hợp liên ngành, triển khai truyền thông, tập huấn và nhân rộng các mô hình kinh tế tuần hoàn trong cộng đồng. Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam đã và đang phát triển các mô hình “Tổ phụ nữ xanh”, “Phụ nữ thu gom rác tái chế gây quỹ”, “Chợ dân sinh giảm rác nhựa”... nhằm vừa hỗ trợ sinh kế, vừa thúc đẩy bình đẳng giới trong kinh tế xanh. Bà nhấn mạnh, cần bố trí nguồn lực tài chính và kỹ thuật phù hợp để các mô hình này được mở rộng, bền vững và hiệu quả.

Bà Đoàn Vũ Thảo Ly cho rằng, cần phát triển cơ sở dữ liệu quốc gia về phụ nữ trong lĩnh vực thu gom, tái chế chất thải; tiến hành nghiên cứu đánh giá quy mô, đóng góp kinh tế - môi trường của nhóm này; đồng thời ban hành hướng dẫn rõ ràng cho việc hợp thức hóa, chuyển đổi từ lao động phi chính thức sang chính thức với các tiêu chuẩn tuyển dụng công bằng, có bảo trợ xã hội.

Ngoài ra, việc khuyến khích các sáng kiến và chương trình thí điểm từ khu vực tư nhân, tổ chức phi chính phủ, hướng đến tích hợp lực lượng thu gom rác phi chính thức trong chuỗi kinh tế tuần hoàn, cũng được xem là giải pháp khả thi, mang tính dài hạn.