Tạo đà cho giai đoạn tăng trưởng hai con số
Năm 2026, lâm nghiệp được đặt vào yêu cầu tăng trưởng cao của nền kinh tế, không còn là lĩnh vực đứng bên lề với vai trò bảo vệ, bảo tồn thuần túy. Tại hội nghị tổng kết công tác ngành Lâm nghiệp vào sáng 29/12, Thứ trưởng Nguyễn Quốc Trị khẳng định, lâm nghiệp phải góp phần trực tiếp vào mục tiêu tăng trưởng chung của đất nước, trong đó có mục tiêu tăng trưởng hai con số.
Thông điệp này được đưa ra trong bối cảnh năm 2025 khép lại với nhiều biến động về thể chế, tổ chức bộ máy và điều kiện tự nhiên. Ngành lâm nghiệp vận hành trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đồng thời chịu tác động của thời tiết cực đoan, biến đổi khí hậu và những rào cản thương mại ngày càng gia tăng trên thị trường quốc tế.
Thứ trưởng Nguyễn Quốc Trị. Ảnh: Bảo Thắng.
Tuy nhiên, các chỉ số cơ bản cho thấy lâm nghiệp không thiếu nền tảng để bước sang giai đoạn tăng trưởng cao hơn. Theo báo cáo tổng hợp của Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, giá trị sản xuất lâm nghiệp năm qua tăng khoảng 5,6 - 5,8%, cao hơn mức tăng chung của toàn ngành Nông nghiệp và Môi trường. Tỷ lệ che phủ rừng đạt khoảng 42%, duy trì ổn định trong bối cảnh nhiều địa phương chịu áp lực lớn từ phát triển hạ tầng và đô thị hóa. Đây là nền tảng quan trọng để ngành tiếp tục phát triển mà không đánh đổi tài nguyên rừng.
Ở khía cạnh kinh tế, lâm nghiệp tiếp tục giữ vai trò trụ cột xuất khẩu. Kim ngạch xuất khẩu 2025 ước khoảng 18 - 18,5 tỷ USD, đóng góp lớn vào tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản và duy trì mức xuất siêu cao. Riêng lĩnh vực gỗ và sản phẩm gỗ chiếm tỷ trọng chủ đạo, tạo việc làm và sinh kế cho hàng triệu lao động ở khu vực nông thôn và miền núi.
Thứ trưởng Nguyễn Quốc Trị nhấn mạnh, những kết quả này cho thấy lâm nghiệp không phải là ngành tăng trưởng thấp hay chỉ “giữ nhịp”, mà đang sở hữu dư địa lớn để bứt lên nếu thay đổi cách quản trị và tổ chức thực hiện. Mục tiêu tăng trưởng cao không đồng nghĩa với mở rộng bằng mọi giá, mà là nâng hiệu quả, chất lượng và giá trị gia tăng của rừng, từ quản lý, bảo vệ đến khai thác, chế biến và dịch vụ hệ sinh thái.
Từ nền tảng năm 2025, một yêu cầu đặt ra cho giai đoạn tới là tăng trưởng thế nào để lâm nghiệp vừa đóng góp cho kinh tế quốc gia, vừa giữ vững vai trò bảo vệ môi trường và tài nguyên rừng.
Hội nghị được tổ chức tại Trường Đại học Lâm nghiệp. Ảnh: Bảo Thắng.
Dư địa lớn nhưng còn điểm nghẽn từ cơ sở, chất lượng rừng đến thị trường
Dù có nền tảng tăng trưởng, lâm nghiệp bước vào năm 2026 với không ít khó khăn, thách thức. Nhiều ý kiến từ thực tiễn cho thấy các vướng mắc này không nằm ở chủ trương, mà chủ yếu ở khâu tổ chức thực hiện và sức ép thị trường.
Ông Đoàn Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm thông tin, Việt Nam hiện có trên 10,7 triệu ha rừng tự nhiên, song tỷ lệ rừng nghèo, rừng nghèo kiệt và rừng thiếu trữ lượng còn lớn. Thực trạng này ảnh hưởng trực tiếp đến 3 mục tiêu then chốt của lâm nghiệp là bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển kinh tế. Việc đóng cửa rừng tự nhiên giúp giữ diện tích, nhưng nếu không đi kèm đầu tư đủ mạnh cho khoanh nuôi, phục hồi và làm giàu rừng, dư địa tăng trưởng về giá trị sẽ bị thu hẹp.
Vi phạm pháp luật về lâm nghiệp vẫn diễn biến phức tạp tại một số địa bàn. Dù số vụ và diện tích vi phạm đã giảm, những điểm nóng về phá rừng, lấn chiếm đất rừng vì mục đích kinh tế cho thấy áp lực tăng trưởng nếu không được quản trị chặt chẽ sẽ dễ chuyển thành rủi ro cho tài nguyên rừng. Theo ông Nam, nguyên nhân không chỉ nằm ở ý thức chấp hành, mà còn ở sự chưa đồng bộ trong tổ chức lực lượng và cơ chế phối hợp ở cơ sở.
Điểm nghẽn này bộc lộ rõ hơn trong bối cảnh vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Lực lượng kiểm lâm và các ban quản lý rừng đang phải thích ứng với cách phân công, phân cấp mới, trong khi một số quy định về chức năng, nhiệm vụ và phối hợp liên ngành chưa thật rõ. Sự lúng túng trong giai đoạn chuyển tiếp khiến hiệu quả quản lý ở một số nơi chưa theo kịp yêu cầu, đặc biệt trong xử lý vi phạm và phòng, chống cháy rừng.
Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp Phạm Văn Điển. Ảnh: Bảo Thắng.
Thị trường cũng tạo ra sức ép ngày càng lớn đối với mục tiêu tăng trưởng. Lâm nghiệp là một trong những lĩnh vực nhận kỳ vọng cao về xuất khẩu, nhưng các rào cản thương mại, yêu cầu truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn môi trường và nguy cơ áp thuế phòng vệ đang thu hẹp “biên an toàn” cho tăng trưởng nếu ngành không kịp tái cơ cấu theo hướng bền vững và minh bạch hơn.
Những điểm nghẽn này cho thấy dư địa tăng trưởng của lâm nghiệp hiện hữu, nhưng không tự mở ra nếu chỉ dựa vào đà cũ. Để chuyển từ tăng trưởng ổn định sang tăng trưởng cao, ngành buộc phải giải quyết 2 vấn đề. Đó là, nâng cao chất lượng rừng, hoàn thiện cơ chế thực thi ở cơ sở và giảm rủi ro thị trường.
Quản trị hiện đại, khoa học là đòn bẩy
Từ thực tiễn, ông Nguyễn Vũ Linh, Giám đốc Vườn quốc gia Bạch Mã, cho rằng ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong quản lý, bảo vệ rừng đã chứng minh hiệu quả ở nhiều nơi, đặc biệt với các hệ thống camera giám sát và cảm biến phát hiện xâm nhập. Tuy nhiên, vấn đề hiện chủ yếu nằm ở cơ chế đầu tư và định mức tài chính. Khi các công cụ quản trị hiện đại chưa được “mở khóa” về cơ chế, chi phí quản lý cao và rủi ro vi phạm vẫn là lực cản đối với mục tiêu tăng trưởng.
Bổ sung thêm, ông Phạm Văn Điển, Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp nhận định, tăng trưởng lâm nghiệp giai đoạn tới không thể dựa vào mở rộng diện tích, mà phải dựa vào chất lượng rừng, tiêu chuẩn quản lý và nhân lực. Năm 2025, doanh thu từ hoạt động khoa học - tư vấn - chuyển giao của nhà trường trên 100 tỷ đồng, chiếm khoảng 20% tổng doanh thu, cho thấy khoa học và đào tạo hoàn toàn có thể trở thành một phần của chuỗi giá trị tăng trưởng, thay vì chỉ là khâu hỗ trợ.
Là đơn vị "tiếp sức" cho những nghiên cứu ra sản xuất, Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam đã triển khai 169 nhiệm vụ khoa học và công nghệ, tạo ra 34 tiến bộ kỹ thuật mới, trong đó có nhiều nội dung lần đầu được công nhận trong năm 2025. Dù vậy, Phó giám đốc Phí Hồng Hải vẫn mong muốn, những kết quả nghiên cứu phải đi nhanh hơn, phục vụ trực tiếp cho nâng năng suất rừng trồng, chất lượng giống và khả năng đáp ứng tiêu chuẩn thị trường.
Giám đốc Vườn quốc gia Bạch Mã Nguyễn Vũ Linh. Ảnh: Bảo Thắng.
Các ý kiến tại hội nghị sáng 29/12 cũng cho thấy, đòn bẩy thị trường ngày càng đóng vai trò quyết định. Khi xuất khẩu gỗ và lâm sản phụ thuộc lớn vào một số thị trường chủ lực, rủi ro thuế, tiêu chuẩn và phòng vệ thương mại có thể làm chậm nhịp tăng trưởng nếu không kịp đa dạng hóa. Việc nâng tỷ lệ rừng trồng hợp pháp, rừng đạt chứng chỉ, cùng với xây dựng tiêu chuẩn quản lý rừng phù hợp điều kiện Việt Nam, được xem là hướng đi để vừa mở rộng thị trường, vừa giảm áp lực rào cản.
Thứ trưởng Nguyễn Quốc Trị nhấn mạnh quản lý và sử dụng tài nguyên rừng trong giai đoạn tới phải bảo đảm kịp thời, hiệu quả và bền vững, gắn chặt giữa bảo vệ, bảo tồn với phát triển kinh tế rừng. Cùng với đó, hệ thống thể chế, chính sách và các văn bản quy phạm pháp luật cần tiếp tục được hoàn thiện đồng bộ, phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp và thực tiễn triển khai tại cơ sở.
Trước những sức ép ngày càng lớn từ cạnh tranh và rào cản thương mại, ngành lâm nghiệp phải chủ động đa dạng hóa thị trường, mặt hàng và chuỗi giá trị, giảm phụ thuộc vào một thị trường đơn lẻ. Thứ trưởng cũng yêu cầu chuyển mạnh sang phương thức quản trị hiện đại dựa trên dữ liệu và chuyển đổi số, trong đó cơ sở dữ liệu ngành lâm nghiệp phải được lan tỏa, sử dụng thành thạo và thường xuyên cập nhật để trở thành dữ liệu “sống” phục vụ chỉ đạo, điều hành.
Đồng thời, việc tăng cường phối hợp liên ngành và nâng cao năng lực đội ngũ được xác định là điều kiện then chốt để các mục tiêu của ngành được triển khai thống nhất, hiệu quả từ Trung ương đến địa phương, bảo đảm lâm nghiệp phát triển bền vững mà không đánh đổi tài nguyên rừng và đa dạng sinh học.
