Bất chấp nhiều thập kỷ nghiên cứu, hiểu biết của con người về ý vẫn còn khá mỏng manh. Nhiều nhà khoa học cho rằng nguồn vật chất của ý thức đến từ não bộ, nhưng nếu vậy, làm thế nào để một người nào đó mất đi phần lớn tế bào thần kinh mà vẫn có thể nhận thức được bản thân và môi trường xung quanh?
Ảnh chụp não bộ người đàn ông Pháp cho thấy phần màu đen là chất lỏng trong hộp sọ của ông. Ảnh: Lancet.
Lần đầu tiên được mô tả trên tạp chí y khoa nổi tiếng Lancet vào năm 2007, trường hợp của người đàn ông dường như mất gần hết bộ não đã khiến các nhà khoa học bối rối trong gần 10 năm ròng rã.
Vào thời điểm bài viết được đăng trên tạp chí, người đàn ông Pháp này đã bước sang tuổi 44 và dù danh tính của ông được giữ kín, các nhà nghiên cứu cho biết ông đã sống phần lớn cuộc đời mình mà không nhận thấy bất kỳ điều gì bất ổn ở bản thân.
Ông chỉ đến gặp bác sĩ vì cảm thấy chân trái hơi yếu. Tuy nhiên, kết quả quét não cho thấy hộp sọ của ông chứa đầy chất lỏng, chỉ chừa lại một lớp mô não mỏng bên ngoài, còn phần bên trong não gần như bị ăn mòn hoàn toàn.
Các bác sĩ cho rằng phần lớn não của người đàn ông đã bị phá hủy từ từ suốt 30 năm do chất lỏng tích tụ dần, một tình trạng được gọi là não úng thủy. Ông được chẩn đoán mắc bệnh này khi còn là trẻ sơ sinh và được điều trị bằng stent. Tuy nhiên, nó đã được tháo ra khi ông 14 tuổi và kể từ đó, não dường như bắt đầu bị ăn mòn.
Nhưng bất chấp việc mô não còn rất ít, người đàn ông không bị thiểu năng trí tuệ, dù chỉ số IQ ở mức thấp. Ông vẫn trở thành một công chức nhà nước, có gia đình và hai con khỏe mạnh. Hiện tượng xảy ra với ông không chỉ khiến giới khoa học đặt câu hỏi về những gì cần thiết để ý thức tồn tại, nó còn thách thức hiểu biết của loài người về khái niệm ý thức.
Trước đây, các nhà nghiên cứu đã gợi ý rằng ý thức có thể được liên kết với nhiều vùng não cụ thể khác nhau, chẳng hạn như lớp thần kinh đệm, một lớp mỏng các tế bào thần kinh chạy giữa các vùng não chính, hoặc vỏ não thị giác.
Ảnh chụp cộng hưởng từ của một bộ não bình thường. Ảnh: Lancet.
Nhưng nếu những giả thuyết đó là đúng thì người đàn ông Pháp sẽ không còn tỉnh táo vì phần lớn bộ não của ông đã bị tổn thương.
“Bất kỳ lý thuyết nào về ý thức đều phải giải thích được tại sao một người như vậy, người bị mất đến 90% tế bào thần kinh của mình, vẫn thể hiện hành vi bình thường”, Axel Cleeremans, nhà tâm lý học nhận thức tại Đại học Libre de Bruxelles, Bỉ, cho hay.
Nói cách khác, không chắc rằng một khu vực cụ thể của não bộ sẽ chịu trách nhiệm về ý thức. Thay vào đó, Cleeremans đã đưa ra một giả thuyết rằng ý thức được hình thành dựa trên quá trình học hỏi lặp đi lặp lại của bộ não, thay vì tồn tại ngay từ lúc con người sinh ra.
“Ý thức là lý thuyết phi khái niệm của não bộ về bản thân nó, có được thông qua các trải nghiệm như học hỏi, tương tác với bản thân, thế giới và với những người khác”, ông giải thích.
Cleeremans lần đầu tiên công bố ý tưởng này vào năm 2011 và nó khá phù hợp với những nghiên cứu gần đây cho thấy não người trưởng thành dễ thích nghi hơn so với chúng ta tưởng trước đây. Ông cho rằng não liên tục và vô thức học cách mô tả lại hoạt động của chính nó cho chính nó. Những mô tả này tạo thành nền tảng của trải nghiệm có ý thức.
Nhưng tất cả những điều đó có liên quan gì đến một người đàn ông sống bình thường chỉ với 10% bộ não? Theo Cleeremans, mặc dù phần não còn lại của người đàn công chỉ rất nhỏ, các tế bào thần kinh vẫn có thể tạo ra một lý thuyết về bản thân, điều đó có nghĩa là người đàn ông vẫn có ý thức về hành động của mình.
Tuy nhiên, vào năm 2017, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng người đàn ông đã mắc một hội chứng não úng thủy đặc biệt được gọi là não úng thủy mạn tính tắc nghẽn. Thay vì bị mất hơn 90%, não bộ của người đàn ông nhiều khả năng chỉ bị nén thành một lớp mỏng.
Dù vậy, những nghiên cứu về “người đàn ông không não” vẫn là một lời nhắc nhở đáng chú ý về cách mà não bộ con người có thể học hỏi để đạt được, ngay cả khi nó bị tác động nghiêm trọng và thắp lên hy vọng rằng một ngày nào đó, chúng ta sẽ tìm ra cách chữa trị một số căn bệnh gây thoái hóa thần kinh.
