Ngành nghề văn hóa đánh thức khát vọng thoát nghèo

Giữa núi rừng Tây Bắc, câu chuyện mưu sinh của phụ nữ bản địa vẫn xoay quanh những công việc quen thuộc: hướng dẫn du lịch, dệt vải, bán hàng lưu niệm, trồng hái nông sản. Tuy vậy, thu nhập của người phụ nữ từ các hoạt động này lại tương đối thấp. 

Thành lập năm 2018 với vỏn vẹn 9 thành viên, Hợp tác xã Mường Hoa ở bản Tả Van (Lào Cai) khi đó chỉ trông vào vài gian hàng nhỏ phục vụ khách du lịch. “Internet trong bản gần như không có, chị em chúng tôi nào dám nghĩ đến chuyện bán hàng online", chị Sùng Thị Lan, Giám đốc HTX Mường Hoa, nhớ lại. Rồi đại dịch ập đến, HTX phải đóng cửa suốt ba tháng. “Cả nhóm ngồi nhìn nhau, lo lắng không biết rồi sẽ đi đâu về đâu".

Bước ngoặt đến khi HTX tham gia Chương trình Phát triển Du lịch và Nông nghiệp Hiệu quả Kinh tế để Thúc đẩy Bình đẳng Giới (GREAT), do Australia tài trợ. Thông qua chương trình, chị Lan tiếp cận Sáng kiến Tăng cường Hệ sinh thái Chuyển đổi số (IDAP) của KisStartup, bắt đầu hành trình chuyển đổi mô hình kinh doanh.

Từ đó, chị em tham gia các lớp tập huấn về chuyển đổi số, học cách sử dụng facebook, zalo để quảng bá sản phẩm, xây dựng fanpage chính thức của HTX Mường Hoa. “Ban đầu chị em lúng túng lắm, nhưng lâu dần thì cũng quen. Từng tuần, từng tháng, chúng tôi tự lên kế hoạch đăng bài, chăm hình ảnh sản phẩm. Mừng nhất là đơn hàng đầu tiên bán được trên mạng", chị cười.

Bên cạnh đó, chị Sùng Thị Lan phân chia công việc theo thế mạnh từng người: ai giỏi nhuộm vải, ai giỏi thêu, ai giỏi may…. Tổng số người tham gia lên đến hơn 300, trong đó đông nhất là nhóm thêu. Thêu thủ công đòi hỏi tỉ mỉ, một mảnh nhỏ có thể mất vài tháng, thậm chí một năm để hoàn thiện, nên các thành viên thường tranh thủ làm vào thời gian nhàn rỗi, sau khi nấu cơm, chăm sóc gia đình, hoặc tham gia các hoạt động thôn, bản.

Các thành viên thường xuyên chỉ bảo nhau nhau để phối hợp, đăng bài và tìm khách hàng online. Dần dần, HTX ổn định hơn, có doanh thu, thu hút thêm sinh viên hỗ trợ triển khai du lịch trực tuyến, thu phí tham quan, tạo kinh phí duy trì hoạt động và trả công cho bà con.

Hiện nay, các nhóm của HTX phân bố rộng khắp nhiều tỉnh: nhóm thêu dân tộc Dao ở Lai Châu, nhóm thu gom sản phẩm ở Mù Cang Chải (Yên Bái), Mộc Châu (Sơn La), Hà Giang, Tam Đường (Lai Châu), Điện Biên… Mỗi màu sắc, hoa văn trên sản phẩm đều được kết hợp từ các nhóm dân tộc khác nhau để tạo thành sản phẩm hoàn chỉnh, đáp ứng nhu cầu khách hàng.

Về nhân sự, mỗi nhóm đều có trưởng nhóm hoặc đầu mối để điều phối công việc, nhận nguyên liệu, phát sản phẩm và xử lý đơn hàng. Cách vận hành này giúp HTX duy trì quy mô, quản lý hiệu quả dù các thành viên phân tán nhiều nơi.

Đồng thời, HTX Mường Hoa phát triển thêm các tour du lịch trải nghiệm, làm workshop theo nhu cầu của khách hàng. Ví dụ, nếu khách muốn học vẽ sáp ong, sẽ có nhóm chuyên trách; nếu muốn học thêu, sẽ có nhóm thêu; tắm lá thuốc hay ăn uống, ngủ nghỉ, đi tour du lịch đều có nhóm riêng phụ trách. Mỗi nhóm đảm nhận một phần công việc, giúp khách hàng trải nghiệm đầy đủ và đồng thời hỗ trợ bà con tham gia công việc một cách linh hoạt.

"Không chỉ tạo sinh kế bền vững, vai trò của người phụ nữ trong gia đình, đặc biệt là vai trò người mẹ, người vợ, đã có sự thay đổi tích cực. Trước đây, theo văn hóa địa phương, đàn ông vẫn được xem là trụ cột chính. Ngay cả khi phụ nữ nuôi được đàn gà hay đàn vịt, muốn bán cũng phải có sự đồng ý của cả hai vợ chồng để đảm bảo được giá.

Nhưng khi chị em có thu nhập ổn định hơn, vai trò và tiếng nói của họ trong gia đình được nâng lên đáng kể. Họ tự tin hơn, có thể tham gia vào các quyết định quan trọng trong nhà", chị Lan chia sẻ.

Theo ông Vũ Hải Phong, đại diện KisStartup, thành công lớn nhất từ dự án là chuyển biến toàn diện trong tư duy kinh doanh và mô hình kinh doanh. Dưới sự định hướng của KisStartup, HTX Mường Lan đã biết cách lựa chọn những sản phẩm có thể phát huy được giá trị văn hóa bản địa. Từ đó, xây dựng các tour như nhuộm chàm, vẽ sáp ong, và sắp tới là mô hình bảo tàng nhỏ kết hợp số hóa di sản. 

Đồng thời, hợp tác xã dần tận dụng nguyên liệu thừa để tái chế, tạo ra sản phẩm mới, hướng đến mô hình sản xuất xanh và tiếp cận các thị trường ngách về thời trang bền vững.

“Đầu tiên, chúng tôi cung cấp cho bà con những kiến thức và công cụ cơ bản thông qua một số buổi đào tạo. Sau đó, chúng tôi bắt đầu huấn luyện từng thành viên, từng trường hợp cụ thể, giúp các chị biết cách áp dụng những công cụ đó vào chính mô hình của mình.

Ngoài ra, KisStartup còn huy động rất nhiều chuyên gia khác nhau để hỗ trợ hoàn thiện mô hình kinh doanh. Hầu hết các chị em đều học vào buổi tối, và chương trình lại rất linh hoạt. Có trường hợp bán trái cây, họ thậm chí được hướng dẫn cách chế biến trái cây hỏng thành các sản phẩm khác như nước rửa chén - tạo ra giá trị hoàn toàn mới”, ông cho biết.

Theo Đại sứ Australia tại Việt Nam Gillian Bird, Chương trình GREAT không chỉ trao quyền kinh tế cho phụ nữ dân tộc thiểu số trong lĩnh vực nông nghiệp và du lịch, mà còn góp phần thúc đẩy thay đổi chính sách và môi trường kinh doanh, bảo đảm quyền năng kinh tế của phụ nữ được duy trì và phát triển bền vững.