Logistics yếu, nông sản khó giữ đà xuất khẩu

Hệ thống logistics chưa theo kịp tốc độ tăng trưởng của xuất khẩu nông sản, nhất là về kho lạnh và khả năng vận chuyển toàn trình. Đây là cảnh báo được chuyên gia nêu tại tọa đàm “Phát triển trung tâm logistics: Kết nối, khơi thông chuỗi cung ứng bền vững” do Tạp chí Công Thương tổ chức sáng 29/5.

Theo bà Đặng Hồng Nhung, đại diện Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), logistics là mạch máu của nền kinh tế, đặc biệt với quốc gia xuất khẩu nông sản hàng chục tỷ USD mỗi năm như Việt Nam. Tuy nhiên, hệ thống trung tâm logistics hiện nay chưa đáp ứng được các yêu cầu cốt lõi như kho lạnh đạt chuẩn, năng lực truy xuất nguồn gốc và tốc độ giao hàng cao.

“Nếu không có chuỗi lạnh đạt chuẩn, tổn thất sau thu hoạch sẽ rất lớn, đặc biệt khi thị trường như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc ngày càng khắt khe về chất lượng và phát thải carbon”, bà Nhung nói.

Hiện cả nước có 69 trung tâm logistics, tăng gần 10 lần so với giai đoạn 2007-2012. Tuy nhiên, phân bố không đồng đều và thiếu sự liên kết vùng khiến nhiều trung tâm hoạt động rời rạc, không tận dụng được lợi thế quy mô. Những vùng sản xuất trọng điểm như Đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên...., nơi cung ứng phần lớn rau quả và thủy sản, vẫn thiếu cơ sở lưu trữ và phân phối chuyên biệt.

Thực tế này buộc nhiều doanh nghiệp xuất khẩu phải chia nhỏ hoạt động, thuê dịch vụ tạm thời hoặc tự đầu tư kho lạnh riêng lẻ, khiến chi phí tăng và thời gian giao hàng kéo dài. Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu gay gắt, đây là yếu tố làm suy giảm lợi thế cạnh tranh của nông sản Việt.

Ông Hoàng Đình Kiên, Tổng giám đốc Hòa Phát Logistics cho biết, doanh nghiệp đang chịu sức ép kép, giữa một bên là giá nguyên liệu, nhiên liệu tăng và một bên là yêu cầu giảm giá dịch vụ từ phía khách hàng. “Nếu không có hạ tầng dùng chung, tận dụng chiều quay đầu và kho lạnh chia sẻ, rất khó để vừa giữ chất lượng sản phẩm, vừa đảm bảo giá cạnh tranh”, ông nhận định.

Theo ông Kiên, ngành logistics cần một nền tảng số chuyên biệt, kết nối nhu cầu vận tải lạnh giữa doanh nghiệp xuất khẩu và đơn vị vận hành. Hệ thống này cần tích hợp dữ liệu theo thời gian thực, giúp tối ưu tuyến đường, công suất kho và năng lực bốc dỡ.

Một tín hiệu tích cực là sự ra đời của Trung tâm Logistics Quốc tế Bắc Giang, khai trương tháng 4/2025, với quy mô 67 ha, tích hợp kho lạnh, trung tâm thương mại điện tử và khu kiểm soát hải quan. Bà Trương Thị Mùi, Phó tổng giám đốc đơn vị vận hành thông tin, trung tâm hướng tới cung cấp dịch vụ trọn chuỗi, từ lưu kho, kiểm định đến vận chuyển, giúp doanh nghiệp tiếp cận hiệu quả hơn thị trường Trung Quốc và các tỉnh phía Bắc.

Trong quá trình hoạt động, bà Mùi đánh giá, việc quy hoạch trung tâm logistics cần theo hướng chuyên biệt, tránh chồng lấn chức năng. “Phân rõ vai trò từng trung tâm, cho nông sản, thương mại điện tử, hay cửa khẩu, sẽ giúp tối ưu đầu tư, phát huy lợi thế vùng và tránh dàn trải nguồn lực”, bà chia sẻ.

Đồng tình quan điểm này, ông Đào Văn Thuấn, Phó giám đốc Công viên Logistics Viettel Lạng Sơn bày tỏ, cơ sở đã giúp giảm gần 40% thời gian thông quan nhờ triển khai dịch vụ xuất khẩu toàn trình sang Trung Quốc. Nhưng để mở rộng quy mô, hiệu quả, cần liên kết mạnh hơn với mạng lưới trung tâm logistics trên cả nước. “Nếu chỉ hoạt động đơn lẻ, rất khó duy trì hiệu suất lâu dài”, ông nói.

Về phía cơ quan quản lý, Cục Xuất nhập khẩu đang hoàn thiện Chiến lược phát triển logistics quốc gia đến năm 2035, trong đó ưu tiên xây dựng trung tâm đa chức năng, tích hợp công nghệ số, kho lạnh tự động và vận tải phát thải thấp. Đồng thời, Cục tham mưu Bộ Công Thương đề xuất hành lang pháp lý riêng để thu hút đầu tư tư nhân vào hạ tầng lưu trữ và vận chuyển hàng hóa.

“Việt Nam là quốc gia nông nghiệp lớn, nhưng vẫn thiếu một hệ thống logistics tương xứng. Nếu không có trung tâm chuyên biệt, kết nối đồng bộ và tích hợp công nghệ, rất khó duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu trong những năm tới”, bà Đặng Hồng Nhung cảnh báo.

Trung tâm logistics là khu tổ hợp chuyên cung cấp các dịch vụ hậu cần như lưu kho, phân loại, đóng gói, kiểm định chất lượng, vận chuyển và hỗ trợ hải quan.

Với lĩnh vực nông sản, trung tâm logistics đóng vai trò then chốt trong bảo quản sau thu hoạch (đặc biệt là chuỗi lạnh), truy xuất nguồn gốc, và đảm bảo giao hàng đúng tiến độ - yếu tố ngày càng được thị trường quốc tế yêu cầu khắt khe.

Tùy chức năng và phạm vi, trung tâm có thể chuyên biệt (phục vụ một ngành hàng) hoặc đa chức năng (tích hợp nhiều loại hình vận chuyển và lưu trữ).