Kỷ niệm 90 năm Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh (12/9/1930-12/9/2020): Về Xứ Nghệ thăm nơi lưu dấu những phong trào Xô Viết

Đình Trung khá nguyên vẹn những nét cổ xưa. Ảnh: Đức Anh

1. Chúng tôi tìm về Nghệ An vào ngày đầu tuần, dịp tỉnh này kỷ niệm 90 năm Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh của thế kỷ 20. Điểm đến đầu tiên trong chuyến hành trình về Xứ Nghệ là Ngã Ba Bến Thủy - Nơi ghi dấu sự kiện cuộc biểu tình lịch sử ngày 01 tháng 5 năm 1930 của hơn 1.200 quần chúng công - nông đã kéo về Nhà máy Trường Thi biểu tình đòi tăng lương, giảm giờ làm, chia ruộng đất, giảm sưu thuế.

Bà Trần Thị Lợi, quê gốc ở xã Lưu Sơn huyện Đô Lương, bảo: Dù đất trời có đổi thay thế nào, nhưng những dấu tích của phong trào Xô Viết năm xưa vẫn không phai mờ trong tâm trí những người cộng sản chân chính. “Tôi không phải lớp người của 90 năm trước, nhưng được lớn lên từ phong trào đấu tranh cách mạng và nhiều năm đi chiến trường, tôi hiểu sự mất mát đau thương của những người nằm xuống. Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh như tiếng súng đanh thép, thét vào mặt giặc Pháp, mở ra một cao trào đấu tranh tiền lệ ngay sau khi Đảng cộng sản Việt Nam ra đời. Nhờ có phong trào đấu tranh Xô viết Nghệ Tĩnh, mà hàng loạt các cao trào đấu tranh khác nổ ra trên diện rộng. Dẫu cao trào này bị dìm trong biển máu. Hàng vạn người dân Xứ Nghệ đã kiên cường hi sinh”, bà Lợi xúc động, nói.

Mái Đình Trung qua dòng chảy thời  gian. Ảnh: Đức Anh

Theo bà Lợi, khi hơn 1.200 quần chúng công – nông đem theo cờ đỏ sao vàng đã kéo về Nhà máy Trường Thi biểu tình đòi tăng lương, giảm giờ làm, chia ruộng đất, giảm sưu thuế, bọn địch đã đàn áp đẫm máu, làm chết 7 người, bị thương 18 người và hàng trăm người khác bị bắt. Ngã ba Bến Thủy trở thành địa danh lịch sử đặc biệt đánh dấu sự mở đầu cho Phong trào cách mạng Xô viết Nghệ Tĩnh.  

Cách Ngã Ba Bến Thủy không xa là Đình Trung thuộc phường Hưng Dũng (thành phố Vinh). Đây là nơi diễn ra các hoạt động đấu tranh cách mạng của nhân dân ta trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh. Tại nơi này, ngày 27/4/1930, Chi bộ Đảng đã vận động hơn 1.200 người dân Làng Yên tập trung để tham gia biểu tình ngày 1/5/1930 nhằm chống sưu cao thuế nặng. Qua dòng chảy của thời gian, Đình Trung không còn nguyên vẹn nhưng dấu tích phong trào đấu tranh vẫn in rõ. Bà Lợi cho hay, tất cả những bậc thềm, trong đình, ngoài sân của Đình đều ngồi chật kín người. Để phòng kẻ gian, gián điệp, ẩn nấp sau mỗi cột đình đều có người quan sát. Lực lượng cảnh giới phía ngoài, nếu có động tĩnh gì từ phía giặc Pháp, phải nhanh chóng giải tán, hoặc chiến đấu tại chỗ.

Đứng dưới mái đình cổ kính rêu phong, lòng tôi chùng xuống xúc động. Vì lần đầu tiên được biết Đình Trung- nơi thành lập chính quyền Xô - viết Công Nông 90 năm trước mà tôi đã cất công bao ngày tìm kiếm.

Những di vật trong Di tích Cụ Hoàng Viện còn khá nguyên vẹn. Ảnh: Đức Anh

2. Chiếc xe u-oát rời thành phố Vinh trong cái nắng gay gắt và gió Lào thổi rát mặt. Điểm hành trình tiếp theo là di tích Nhà cụ Hoàng Viện ở làng Châu Sơn, xã Châu Nhân (Hưng Nguyên). Đây là nơi làm việc của Xứ ủy Trung Kỳ trong thời kỳ 1930 – 1931.

Vào tháng 7/1930, tại đây, Chi bộ Phúc Mỹ được thành lập, phong trào cách mạng ngày càng lan tỏa, Xứ ủy Trung Kỳ chọn nơi đây làm cơ sở hoạt động, và chọn nhà cụ Hoàng Viện để làm nơi hội họp, làm việc và nuôi giấu cán bộ. Hiện tại, di tích Nhà cụ Hoàng Viện vẫn còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị, trong đó có những bài báo của Xứ ủy Trung Kỳ với nội dung cổ vũ tinh thần đấu tranh cách mạng của nhân dân trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh.

Người dân viếng các liệt sĩ đã hi sinh trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh. Ảnh: Công Kiên

Rời làng Châu Sơn, điểm di tích tiếp theo chúng tôi dừng chân là Quảng trường Xô viết Nghệ Tĩnh ở thị trấn Hưng Nguyên (huyện Hưng Nguyên). Đây là nơi ghi dấu cuộc đấu tranh anh dũng của nhân dân Hưng Nguyên và các vùng phụ cận trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh. Đồng thời, cũng là nơi chứng kiến tội ác của thực dân và phong kiến. Vào sáng 12/9/1930, khoảng 8.000 nông dân dưới sự lãnh đạo của Đảng với vũ khí thô sơ, giương cao cờ đỏ búa liềm kéo về phủ lỵ Hưng Nguyên. Khi đoàn biểu tình vừa đến Thái Lão, thực dân Pháp cho máy bay ném bom vào giữa đám đông làm 217 người chết, 125 người bị thương và nhiều người bị bắt giam.  

Đông đảo người dân xứ Nghệ về thăm Quảng trường Xô viết Nghệ Tĩnh ở thị trấn Hưng Nguyên (huyện Hưng Nguyên) dịp 90 năm Phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh. Ảnh: Công Kiên

Bà Lợi lau dòng nước mắt sau khi thắp nén hương cho vài ngôi mộ nằm rải rác trên các gò đất quanh Quảng Trường. Bà bảo, những ngày lễ, tết, bà con người Nghệ về đây thăm viếng. Những người già về để nhớ lại một thời tuổi trẻ, thanh niên đến để ghi ơn, học sinh đến để nghe những câu chuyện lịch sử truyền thống. Theo bà Lợi, ngày 12/9/1030, nhiều thanh niên nam nữ xứ Nghệ hi sinh tại đây. Mộ nằm rải rác khắp nơi khó tìm. Mãi đến năm 1956, các ngôi mộ được qui tập thành mộ chung để tiện thăm viếng, nhang khói.

3.  Điểm cuối cùng trong chuyến hành hương về quê Bác giữa mùa Thu tháng chín này là Đền Tán Sơn ở xã Xuân Hòa huyện Nam Đàn. Đây là ngôi đền được xây dựng trên đỉnh núi Tán, là nơi thờ vị thủy tổ họ Lê gốc Mạc - Phó Quốc Vương Mạc Đăng Lượng.

Đền thờ Tán Sơn -  nơi tập hợp quần chúng đấu tranh cách mạng năm xưa. Ảnh: Thanh Cường

Bà Lợi dẫn chúng tôi đi quanh ngôi đền và chỉ từng vị trí. Bà Lợi bảo: Anh biết tại sao Đền Tán Sơn lại chọn làm nơi làm việc và tập hợp quần chúng biểu tình không? Bởi vì đây là địa điểm kín đáo, an toàn và linh thiêng nhất.  

90 năm trước, đền Tán Sơn là địa điểm điểm hội họp, in ấn tài liệu của Đảng và cũng là nơi thành lập Ban Chấp hành liên chi bộ Tổng Xuân Liễu. Vết bụi thời gian trôi đi, Đền Tán Sơn vẫn hiển hiện. Đây cũng là nơi gắn bó với tuổi thơ của nhiều người dân Nam Đàn, trong đó có nhà yêu nước Lê Hồng Sơn.

Di tích Nhà thờ họ Nguyễn Duy được Tỉnh ủy Nghệ An chọn làm cơ sở hoạt động trong thời kỳ Xô viết Nghệ Tĩnh. Ảnh: Huy Thư

Gần một thế kỷ qua, những di tích lịch sử của Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh còn khá nguyên vẹn. Chỉ khác, lớp bụi thời gian có phần nào làm mờ nhạt di dòng chữ; mái ngói năm xưa không còn nguyên vẹn; bậc thềm gạch vuông ngày ấy giờ đã phủ kín rêu phong. Nhưng điều đó không làm mất đi bản chất của sự uy nghiêm, ngược lại càng tăng thêm sự tôn kính trân trọng của thế hệ người Việt đối với những di tích lịch sử và công trạng của cha ông thủa trước.