Hương trầm tạo sinh kế bền vững cho người dân Quỳ Châu

Cái duyên từ ngọn lửa nương rẫy

Đến xã vùng cao Quỳ Châu (tỉnh Nghệ An) những ngày này, trên các nẻo đường, mùi hương trầm đã bắt đầu ngan ngát lan tỏa, len lỏi vào từng mái nhà sàn, từng nếp chợ vùng cao. Từ lâu, hương trầm không chỉ là sản phẩm văn hóa tâm linh mà còn là nghề truyền thống, gắn bó mật thiết với đời sống người dân nơi đây, trở thành thương hiệu nổi tiếng khắp cả nước và vươn ra cả thị trường quốc tế.

Theo các bậc cao niên ở địa phương, nghề hương trầm ở Quỳ Châu khởi nguồn từ cuối thế kỷ XIX, gắn với câu chuyện tình cờ của ông Võ Lê Hải, người gốc Diễn Châu lên miền Tây xứ Nghệ lập nghiệp. Trong một lần đốt thực bì làm rẫy, ông Hải ngửi thấy mùi thơm lạ tỏa ra từ đám lửa. Tò mò, ông lần tìm và nhận ra đó là từ cây rễ hương (còn gọi cây là hương bài), một loại cây thân mềm, rễ chùm, khi đốt tỏa hương dịu ngọt.

Ý tưởng lóe lên, ông mang rễ hương về phơi khô, tán nhỏ rồi cuốn thành những que hương đầu tiên. Ban đầu hương chưa thật sự thơm, nhưng với sự cần mẫn và sáng tạo, ông phối trộn thêm vỏ quế, thân cây trầm, thảo quả, đinh hương… để tạo ra sản phẩm hoàn thiện hơn. Hương trầm của ông Hải nhanh chóng được người dân quanh vùng ưa chuộng, rồi lan rộng khắp các vùng miền xuôi. Đặc biệt, sau lần vua Bảo Đại ghé thăm danh thắng hang Bua (năm 1937) và thưởng thức hương thơm này, nghề làm hương ở Quỳ Châu thực sự bước sang trang mới.

Từ câu chuyện tình cờ ấy, một làng nghề truyền thống đã ra đời, trở thành niềm tự hào của người dân xã Quỳ Châu hôm nay.

Hiện nay, toàn xã Quỳ Châu có hàng chục hộ gia đình gắn bó với nghề hương trầm. Mỗi dịp giáp Tết, khắp nơi đều nhộn nhịp, nhà nhà quấn hương, phơi hương, đóng gói sản phẩm đưa ra thị trường.

Sinh kế bền vững từ làng nghề

Chị Trần Thị Loan, Giám đốc HTX Hương trầm Hà Loan, chia sẻ: “Gia đình tôi gắn bó với nghề này đã gần 40 năm. Nhờ hương trầm, mỗi năm chúng tôi có thể thu lãi hàng trăm triệu đồng, tạo việc làm thường xuyên cho 20 - 25 lao động trong xã với mức thu nhập ổn định 5 - 6 triệu đồng/người/tháng. Những năm gần đây, sản phẩm còn được xuất đi nhiều tỉnh, thành phố và cả thị trường nước ngoài, càng khiến bà con thêm gắn bó với nghề”.

Không chỉ riêng HTX Hà Loan, nhiều hộ gia đình trong xã cũng đang có thu nhập khá từ nghề. Vào mùa cao điểm, một cơ sở có thể sản xuất hàng chục nghìn que hương mỗi ngày. Sau khi trừ chi phí, mỗi hộ làm nghề thu về 40 - 60 triệu đồng trong vụ Tết, tạo nguồn sinh kế quan trọng cho người dân miền núi, vốn ít đất canh tác, thu nhập nông nghiệp còn bấp bênh.

Bà Lê Thị Nhân, ở bản Tân Hương, cho hay, trước đây thu nhập của gia đình bà chủ yếu là nhờ vào việc trồng mía. Thế nhưng kể từ khi biết làm nghề hương trầm thì thu nhập của gia đình đã tăng lên nhiều. Cứ mỗi vụ hương trầm sau khi trừ chi phí là gia đình có thêm ít nhất 50 - 60 triệu đồng để trang trải đồ sắm tết.

Ông Nguyễn Văn Dũng, Chủ tịch UBND xã Quỳ Châu, cho biết: “Bình quân hàng năm, doanh thu từ hương trầm của xã đạt khoảng 30 tỷ đồng. Đây là con số rất đáng khích lệ, giúp cải thiện đáng kể đời sống người dân. Từ chỗ chỉ là nghề phụ trong gia đình, nay hương trầm đã trở thành ngành nghề chính, tạo việc làm cho hàng trăm lao động địa phương, góp phần quan trọng vào mục tiêu giảm nghèo bền vững”.

Dù phát triển mạnh, song nghề làm hương ở Quỳ Châu cũng đối mặt không ít khó khăn. Nguyên liệu chính là rễ hương ngày càng khan hiếm. Diện tích trồng trong xã còn ít, bà con phải nhập từ các vùng lân cận. Giá rễ hương khô từng tăng vọt, đẩy chi phí sản xuất lên cao, ảnh hưởng đến lợi nhuận.

Ông Lê Văn Thân, một hộ làm nghề ở bản Tân Hương, chia sẻ: “Năm nay giá rễ hương tăng lên, gia đình tôi phải tính toán lại sản lượng để tránh thua lỗ. Nếu có được vùng nguyên liệu ổn định ngay tại địa phương, bà con sẽ yên tâm hơn rất nhiều”.

Để giải quyết bài toán này, xã Quỳ Châu đã phối hợp với các ngành chức năng quy hoạch vùng nguyên liệu, phấn đấu mở rộng diện tích rễ hương lên 200ha. Song song, nhiều cơ sở sản xuất đã đầu tư máy móc nhằm tối ưu hóa công đoạn, nâng cao chất lượng, giảm sức lao động thủ công, tối đa hóa lợi nhuận.

Hương trầm Quỳ Châu không chỉ đơn thuần là sản phẩm kinh tế. Với người dân nơi đây, mỗi nén hương còn là kết tinh văn hóa, chứa đựng hồn cốt núi rừng xứ Nghệ. Hương được sử dụng trong nghi lễ thờ cúng tổ tiên, trong ngày Tết, ngày rằm, mùng một… gắn với đời sống tâm linh của mọi gia đình.

Những năm gần đây, cùng với sự hỗ trợ của tỉnh và chính quyền địa phương, sản phẩm hương trầm xã Quỳ Châu đã được khẳng định thương hiệu, có tem nhãn, bao bì, được công nhận là làng nghề truyền thống. Sản lượng hàng năm đạt khoảng 80 - 100 triệu que, doanh thu khoảng 30 tỷ đồng, không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn xuất khẩu sang một số nước châu Á, châu Âu, phục vụ kiều bào xa quê.

“Chúng tôi xác định phát triển làng nghề hương trầm là hướng đi quan trọng trong chiến lược giảm nghèo, tạo việc làm tại chỗ. Địa phương sẽ tiếp tục hỗ trợ người dân về kỹ thuật, xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường tiêu thụ, đồng thời đẩy mạnh quy hoạch vùng nguyên liệu để phát triển bền vững”, ông Nguyễn Văn Dũng cho biết thêm.

Mỗi độ Tết đến xuân về, khói hương trầm từ xã Quỳ Châu lại bay khắp muôn nơi, mang hương sắc núi rừng xứ Nghệ đến với mọi gia đình. Nhưng hơn hết, đó còn là mùi hương của cần cù, sáng tạo, của khát vọng thoát nghèo, làm giàu ngay trên mảnh đất quê hương.

Nếu như trước đây, người dân xã Quỳ Châu phải bươn trải với nương rẫy, cuộc sống bấp bênh, thì nay nghề hương đã đem đến sinh kế ổn định, giúp nhiều hộ thoát nghèo, vươn lên khá giả. Với sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền và sự bền bỉ của người dân, làng nghề hương trầm nơi đây đang ngày càng khẳng định chỗ đứng, góp phần viết tiếp câu chuyện về một vùng đất giàu truyền thống, đang vươn mình trong công cuộc đổi mới.

Hương trầm Quỳ Châu không chỉ thắp sáng bàn thờ ngày Tết, mà còn thắp sáng niềm tin và ước mơ làm giàu của những người dân vùng cao nơi miền Tây xứ Nghệ.