Dự thảo nghị định về cơ chế thử nghiệm phát triển kinh tế tuần hoàn, hiện gửi Bộ Tư pháp thẩm định, được xây dựng nhằm tạo khung pháp lý cho những mô hình sản xuất còn vướng rào cản. Mục tiêu, là thúc đẩy đổi mới sáng tạo, kiểm chứng chính sách và mô hình tuần hoàn trong điều kiện có kiểm soát, hướng tới giảm chi phí, giảm phát thải, nâng cao năng suất và hiệu quả kinh tế.
Theo dự thảo, 4 lĩnh vực được phép thử nghiệm gồm: nông, lâm, ngư nghiệp; công nghiệp; năng lượng tái tạo và vật liệu xây dựng. Đây đều là những lĩnh vực có lượng chất thải và phụ phẩm lớn, tiềm năng ứng dụng giải pháp tái chế, tái sử dụng.
Nông dân thu hoạch rau thủy canh sản xuất trong nhà màng. Ảnh minh họa.
Để triển khai thử nghiệm, dự thảo cho phép áp dụng 5 chính sách ưu đãi: chính sách khu công nghiệp và khu kinh tế; tư vấn và chuyển giao công nghệ; tín dụng xanh và trái phiếu xanh; phát triển nguồn nhân lực; cùng chính sách đất đai. Mỗi chính sách đi kèm điều kiện và mức hỗ trợ cụ thể, được giới hạn trong khung thử nghiệm nhằm hạn chế rủi ro ngân sách và đảm bảo giám sát được hiệu quả.
Trong nhóm chính sách này, điểm nổi bật nằm ở những hỗ trợ cho doanh nghiệp và HTX. Điều 16 quy định, Nhà nước sẽ thanh toán tới 50% chi phí thuê tư vấn, nghiên cứu, tiếp nhận và chuyển giao công nghệ. Việc gỡ nút thắt này sẽ mang tới nhiều cơ hội cho những đơn vị nhỏ, thường ít nguồn lực đầu tư phát triển khoa học công nghệ.
Về vốn, điều 17 mở thêm kênh tiếp cận tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh, tham gia thị trường tín chỉ carbon. Các ngân hàng thương mại, quỹ môi trường và quỹ khoa học công nghệ sẽ tham gia cấp vốn. Doanh nghiệp có thể huy động nguồn lực xã hội cho dự án tuần hoàn, thay vì chỉ trông vào vay thương mại thông thường.
Mặt bằng sản xuất cũng được tính đến. Điều 19 cho phép sử dụng đất hợp pháp hiện có và ưu tiên bố trí quỹ đất sạch cho các dự án tuần hoàn.
Ngoài ra, dự thảo cũng đưa ra chính sách về nhân lực. Điều 18 quy định Nhà nước hỗ trợ tối đa 70% chi phí đào tạo nghề và 50% chi phí đào tạo lại, chuyển đổi nghề cho lao động làm việc trong các dự án thử nghiệm. Mục tiêu là hình thành đội ngũ nhân lực đủ khả năng vận hành các ngành nghề mới gắn với kinh tế tuần hoàn.
Thời gian thử nghiệm cho mỗi dự án kéo dài từ 1 đến 5 năm, có thể được gia hạn 1 lần, nhưng không quá 3 năm. Trong quá trình triển khai, doanh nghiệp phải báo cáo định kỳ và công khai việc sử dụng nguồn hỗ trợ. Nếu vi phạm hoặc không đáp ứng tiêu chí, giấy chứng nhận tham gia sẽ bị thu hồi.
Khác với nhiều cơ chế trước đây tập trung thẩm quyền ở trung ương, dự thảo phân quyền mạnh cho địa phương. Điều 9 giao UBND cấp tỉnh quyền thẩm định, cấp và thu hồi giấy chứng nhận tham gia thử nghiệm.
Dự thảo cũng quy định cụ thể việc lập dự toán, phân bổ, quản lý và quyết toán kinh phí hỗ trợ tại cơ sở. Nhờ vậy, địa phương có thể lựa chọn mô hình phù hợp với lợi thế và điều kiện thực tế, đồng thời chịu trách nhiệm về kết quả triển khai.
Bên cạnh đó, cơ chế giám sát cũng được thiết kế chặt chẽ. Doanh nghiệp tham gia thử nghiệm phải báo cáo theo quý, theo năm và có thể được yêu cầu báo cáo đột xuất. Các bộ, ngành và UBND cấp tỉnh có quyền kiểm tra, đánh giá, gia hạn hoặc dừng dự án khi phát hiện sai phạm.
Nếu được Chính phủ thông qua trong 2025, văn bản này sẽ trở thành cơ sở pháp lý đầu tiên cho cơ chế thử nghiệm kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam, định hình cách thức hỗ trợ doanh nghiệp, HTX và địa phương trong quá trình chuyển đổi sang mô hình phát triển xanh.
Dự thảo Nghị định gồm 7 chương, 31 điều. Trong đó, chương I quy định chung, nêu nguyên tắc xét duyệt tổ chức tham gia cơ chế thử nghiệm.
Các chính sách đặc thù được quy định ở chương III. Nổi bật, là doanh nghiệp, HTX tham gia cơ chế thử nghiệm sẽ được sử dụng đất kết hợp đa mục đích đối với các loại đất quy định tại Điều 218 của Luật Đất đai 2024, bao gồm cả phần mái, mặt nước, hàng rào xung quanh bên trong ranh giới quy hoạch dự án.
