Gỡ nút thắt định giá tài sản công trong hợp tác công-tư khoa học công nghệ

Lần đầu xây khung pháp lý cho hợp tác công tư khoa học công nghệ

“Cái khó nhất chính là câu chuyện định giá tài sản công. Nhưng nếu thực hiện công khai, minh bạch và có phương pháp thì hoàn toàn có thể giải quyết được”, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh tại Hội nghị lấy ý kiến cho Dự thảo Nghị định về cơ chế, chính sách hợp tác công tư trong khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số chiều 21/6.

Phát biểu của Bộ trưởng đánh trúng điểm nghẽn tồn tại nhiều năm qua trong hợp tác công tư lĩnh vực công nghệ. Việc bắt tay giữa các viện nghiên cứu, trường đại học công lập với doanh nghiệp thường rơi vào bế tắc do thiếu tiêu chí định lượng rõ ràng cho tài sản phi vật chất như sáng chế, phần mềm, cơ sở dữ liệu hay hạ tầng thí nghiệm.

Rủi ro pháp lý càng khiến cán bộ quản lý không muốn “gánh trách nhiệm”, đẩy hàng loạt kết quả nghiên cứu vào cảnh “đắp chiếu”.

Đại diện nhiều viện, trường, đơn vị sự nghiệp công lập như Đại học Bách khoa Hà Nội, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia... cho rằng nếu không có hướng dẫn cụ thể, càng trao quyền định giá cho đơn vị chủ quản thì càng dễ sinh tâm lý e ngại, đùn đẩy.

Bộ Khoa học và Công nghệ đề xuất trao thêm quyền chủ động cho người đứng đầu, song hành cùng cơ chế kiểm soát rủi ro và hướng dẫn chi tiết. Đồng thời, Bộ Tài chính kiến nghị rút ngắn thời gian phê duyệt đề án liên kết từ 30 xuống còn 15 ngày, tiết kiệm gần 80% thời gian xử lý hồ sơ, nhằm gỡ "nút cổ chai” thủ tục.

Để tháo gỡ tận gốc những vướng mắc như định giá hay phê duyệt liên kết, cần một hành lang pháp lý đủ riêng, đủ sát với đặc thù ngành.

Dự thảo Nghị định lần này, do Bộ Tài chính chủ trì soạn thảo, vì vậy mang ý nghĩa mở đường, đặt nền móng cho khung hợp tác công tư trong khoa học công nghệ, thay vì tiếp tục sử dụng quy định của Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) chung cho các lĩnh vực như giao thông, giáo dục, y tế.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh, khung mới sẽ “mở không gian hợp tác lớn nhất có thể”, phù hợp với đặc thù nghiên cứu, vốn khó lượng hóa hiệu quả kinh tế ngay từ đầu.

Vì vậy, nhiều hình thức hợp tác được bổ sung, như sử dụng tài sản công để liên kết nghiên cứu, tài trợ hỗn hợp công tư; hợp tác ba bên giữa Nhà nước - viện trường - doanh nghiệp, hoặc Nhà nước thuê lại hạ tầng nghiên cứu tư nhân đầu tư.

Điểm đáng chú ý là Nghị định lần này mạnh dạn đề xuất cơ chế chia sẻ rủi ro vượt khung truyền thống: nhà đầu tư có thể sở hữu kết quả nghiên cứu, được miễn 2% doanh thu nếu tái đầu tư vào công nghệ chiến lược.

Đặc biệt, Nhà nước sẽ bù 100% phần chênh lệch doanh thu nếu kết quả thực tế ba năm đầu thấp hơn phương án tài chính - một chính sách chưa từng có trong đầu tư công nghệ tại Việt Nam.

Khép lại vòng luẩn quẩn giữa luật và thực tiễn

Không chỉ tài sản hữu hình, dự thảo nghị định lần này cũng đưa ra khung quản lý với tài sản công vô hình, đặc biệt là dữ liệu do cơ quan nhà nước nắm giữ. Đây là yếu tố sống còn trong các lĩnh vực đang phát triển nhanh như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học hay y học chính xác.

Theo quy định mới, dữ liệu phục vụ nghiên cứu phi lợi nhuận sẽ được miễn phí truy cập. Với dự án có yếu tố thương mại, mức phí sẽ được đàm phán linh hoạt, thấp hơn biểu giá chính thức. Mô hình này từng được Singapore và Hàn Quốc áp dụng thành công, thúc đẩy doanh nghiệp khởi nghiệp khai thác dữ liệu để phát triển sản phẩm AI và công nghệ sức khỏe.

Cùng với đó, một số mô hình linh hoạt về hạ tầng cũng được đưa vào dự thảo: Tư nhân đầu tư phòng thí nghiệm, trung tâm R&D và Nhà nước thuê lại để phục vụ nghiên cứu công; hoặc Nhà nước đầu tư hạ tầng, nhưng giao doanh nghiệp vận hành. Đây đều là mô hình phổ biến ở Đức và Hà Lan, nơi đã thành công trong gắn kết nhà nước với khu vực tư trong hệ sinh thái đổi mới.

Các đại biểu từ những tập đoàn công nghệ hàng đầu như Viettel, CMC, VNPT... đều thống nhất rằng, Nghị định này nếu được ban hành đúng thời điểm, sẽ chấm dứt vòng luẩn quẩn giữa nhu cầu hợp tác công tư và sự thiếu vắng khung pháp lý phù hợp.

Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, việc Nhà nước chủ động kiến tạo hành lang thể chế là điều kiện tiên quyết để thu hút doanh nghiệp tham gia đầu tư vào các lĩnh vực rủi ro cao như nghiên cứu công nghệ lõi, sản phẩm trí tuệ.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng yêu cầu cơ quan soạn thảo nghiêm túc tiếp thu ý kiến, đặc biệt trong hai điểm cốt lõi: Định giá tài sản công và đơn giản hóa thủ tục hành chính. “Nghị định này không để trưng bày trên giấy, mà phải đi vào được thực tiễn”, ông nhấn mạnh.

Dự kiến Nghị định sẽ được ban hành trong tháng 6 và có hiệu lực từ 1/7. Nếu được triển khai hiệu quả, nghị định sẽ là bước ngoặt, biến tài sản công từ rào cản thành đòn bẩy cho đổi mới công nghệ quốc gia.