Giảm nghèo bền vững từ sinh kế cộng đồng và bảo tồn thiên nhiên

Xã Mường Nhé, tỉnh Điện Biên, nằm giữa vùng biên giới đặc biệt khó khăn, với tỷ lệ hộ nghèo từng lên gần 50%. Nay, nơi đây đang dần thay da đổi thịt nhờ sự hỗ trợ từ Chính phủ trong công tác giảm nghèo, tạo việc làm và nâng cao thu nhập. Những chính sách này không chỉ mang đến nguồn lực tài chính và kỹ thuật mà còn khơi dậy vai trò chủ động của người dân trong việc bảo vệ môi trường, cùng gìn giữ màu xanh cho những cánh rừng tự nhiên.

Khu dự trữ thiên nhiên Mường Nhé có diện tích 46.730,51 ha, trong đó 36.108,38 ha là rừng. Vùng đệm gồm 28 bản thuộc ba xã Mường Nhé, Sín Thầu và Nậm Kè, trong đó riêng xã Mường Nhé có 16 bản, chủ yếu là các hộ đồng bào dân tộc thiểu số với tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo cao. Bên cạnh thực hiện nhiệm vụ quản lý, bảo vệ rừng đặc dụng, Ban Quản lý Khu dự trữ thiên nhiên còn phối hợp với chính quyền địa phương triển khai các hoạt động phát triển sinh kế bền vững, giúp cộng đồng vừa cải thiện đời sống, vừa gắn bó mật thiết với công tác bảo tồn thiên nhiên.

Hơn 100 bản nhận được hỗ trợ hạ tầng

Theo ông Diệp Văn Chính, Giám đốc Khu dự trữ thiên nhiên Mường Nhé, giai đoạn 2020–2025, điều kiện hạ tầng và sinh kế của nhiều bản vùng đệm thuộc Khu dự trữ thiên nhiên Mường Nhé đã được cải thiện đáng kể. Thông qua các chương trình hỗ trợ phát triển sản xuất cho cộng đồng vùng đệm gắn với công bảo vệ rừng, 112 lượt bản đã được nhận hỗ trợ để triển khai các hạng mục thiết yếu như: hỗ trợ vật liệu xây dựng làm đường nội bản, sửa chữa nhà văn hóa bản, xây dựng bể nước cho 102 bản.

Ngoài ra, chương trình hỗ trợ vật liệu hoặc cải tạo hệ thống cấp nước sinh hoạt cho người dân 2 bản, hỗ trợ con giống cho 3 bản và hỗ trợ công cụ dụng cụ sản xuất như máy tuốt, máy phát cỏ cho 5 bản, qua đó góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho đi lại, giảm chi phí sản xuất nâng cao đời sống văn hóa và tinh thần cho người dân vùng đệm..

“Để có được kết quả ấy, Ban Quản lý Khu dự trữ đã triển khai các chương trình hỗ trợ theo Quyết định 24/2012/QĐ-TTg và Chương trình Phát triển lâm nghiệp bền vững giai đoạn 2021–2025, với mức 40 triệu đồng cho mỗi bản vùng đệm mỗi năm. Nguồn kinh phí này được ưu tiên sử dụng cho những nhu cầu thiết thực: mua cây, con giống, trang thiết bị nông nghiệp, vật liệu xây dựng cho công trình cộng đồng. Đây không chỉ là những khoản đầu tư giúp bà con cải thiện sinh kế, mà còn là nền tảng để họ yên tâm gắn bó với rừng, giảm áp lực khai thác và cùng hướng đến một tương lai phát triển bền vững.

Đồng thời, Ban Quản lý Khu dự trữ thiên nhiên Mường Nhé còn triển khai khoán bảo vệ rừng đặc dụng cho cộng đồng dân cư vùng đệm bằng nguồn kinh phí chi trả dịch vụ môi trường rừng, không sử dụng ngân sách nhà nước. Tiền công bảo vệ rừng được tính bằng 90% đơn giá do Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Điện Biên chi trả trên mỗi hecta khoán”, ông Chính cho biết.

Hiện nay, có tới 2.027 thành viên đại diện cho các hộ gia đình trực tiếp tham gia bảo vệ rừng. Mỗi người được nhận từ 5 đến 25 triệu đồng mỗi năm, tùy thuộc vào diện tích và đơn giá khoán. Với người dân vùng cao, khoản thu nhập này không chỉ giúp trang trải cuộc sống, giảm bớt gánh nặng kinh tế, mà còn gắn chặt trách nhiệm sinh kế của họ với việc giữ gìn tài nguyên rừng. Nhờ đó, bảo vệ rừng không chỉ là nhiệm vụ, mà trở thành một phần tất yếu trong đời sống thường nhật của cộng đồng nơi biên giới.

Cần cơ chế hỗ trợ để duy trì vai trò đồng quản lý rừng đặc dụng

Ông Diệp Văn Chính, Giám đốc Khu dự trữ thiên nhiên Mường Nhé, thẳng thắn chia sẻ rằng công tác đồng quản lý rừng đặc dụng hiện còn nhiều khó khăn. Nguồn ngân sách hỗ trợ trực tiếp cho cộng đồng gần như chưa có, trong khi kinh phí hằng năm cấp cho Ban Quản lý chủ yếu để duy trì các nhiệm vụ thường xuyên như tuần tra, bảo vệ và quản lý rừng. “Chúng tôi rất mong có thêm nguồn lực để người dân thực sự trở thành đối tác trong bảo vệ rừng, bởi chính họ là những người sống dựa vào rừng và hiểu rừng nhất”, ông Chính bày tỏ.

Theo kế hoạch, từ năm 2025, mỗi bản vùng đệm sẽ được hỗ trợ 50 triệu đồng từ Chương trình Phát triển lâm nghiệp bền vững. Tuy nhiên, đến nay kinh phí vẫn chưa được phân bổ. Với số tiền này, nếu chia đều cho các hộ, nhu cầu sản xuất và sinh kế đa dạng thì hiệu quả đầu tư khó đạt tối ưu. Trong bối cảnh đó, Ban Quản lý vẫn phải xoay xở bằng cách duy trì khoán bảo vệ rừng từ nguồn chi trả dịch vụ môi trường rừng, đồng thời tìm hướng đi mới như phát triển du lịch sinh thái, mở rộng trồng cây lâm nghiệp, cây dược liệu. Đây được xem là giải pháp kép, vừa tạo sinh kế, vừa bồi đắp thêm ý thức bảo vệ rừng cho cộng đồng vùng đệm.

Việc phân bổ kinh phí từ nguồn ngân sách hỗ trợ theo chương trình phát triển lâm nghiệp bền vững chưa được duy trì đều qua các năm: các năm 2020, 2022, 2023 và 2024 được triển khai đầy đủ; riêng năm 2021 không được giao kinh phí và đến nay năm 2025 vẫn chưa được bố trí. Dù vậy, những kết quả đạt được trong các năm triển khai đã khẳng định đây là giải pháp thiết thực, tạo nền tảng cho cộng đồng và người dân cải thiện đời sống, gắn bó với rừng.