Ưu thế giám sát phát thải từ vệ tinh
Từ năm 2016, công ty GHGSat của Stéphane Germain đã phóng lên quỹ đạo 14 vệ tinh, bay quanh Trái đất để phát hiện khí thải từ các cơ sở dầu khí, mỏ than, bãi rác và khu chăn nuôi. Theo giới khoa học, metan là nguyên nhân gây ra khoảng một phần ba mức độ nóng lên toàn cầu.
GHGSat vừa công bố một thỏa thuận hợp tác với ExxonMobil Corp. để giám sát khí thải tại các cơ sở của tập đoàn này ở Canada, Mỹ và châu Á. Đồng thời, công ty cũng huy động được 47 triệu USD vốn cổ phần và vay nợ nhằm thúc đẩy kế hoạch mở rộng toàn cầu.
Stéphane Germain, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành GHGSat, bên mô hình vệ tinh kích thước thật tại trụ sở công ty ở Montreal (Canada). Ảnh: Christopher Katsarov.
Germain cho biết công ty đã duy trì đà tăng trưởng ổn định, bất chấp việc Mỹ giảm đầu tư cho các chương trình giám sát khí nhà kính và giới chính trị dường như đang “nguội lạnh” với các cam kết khí hậu. Trong số đó có quyết định của chính quyền Donald Trump muốn chấm dứt hai sứ mệnh của NASA đang theo dõi là lượng phát thải CO2 và sức khỏe của thảm thực vật.
Trong đề xuất ngân sách năm tài khóa 2026, Nhà Trắng không bố trí kinh phí cho chương trình vệ tinh Orbiting Carbon Observatories, vốn có khả năng xác định chính xác nơi CO2 được phát thải và hấp thụ, cũng như theo dõi năng suất cây trồng.
Mặc cho sự thờ ơ của chính phủ Mỹ, Germain nói phần lớn khách hàng của ông vẫn kiên định “cuộc chơi dài hạn.”
“Các doanh nghiệp hiểu rằng về trung và dài hạn, khách hàng cuối cùng của họ rất quan tâm đến biến đổi khí hậu. Để tồn tại, họ phải trở thành nhà sản xuất dầu khí vừa có chi phí thấp nhất, vừa có dấu chân carbon nhỏ nhất,” ông chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn gần đây.
Theo ông Germain, các doanh nghiệp thường hoạch định chi đầu tư vốn nhiều năm, với tầm nhìn dài hơn cả một nhiệm kỳ tổng thống, đồng thời tìm cách dự đoán quy định môi trường trong tương lai sẽ ra sao.
Dù các công ty Mỹ vẫn là nhóm khách hàng quan trọng, ông nhấn mạnh châu Âu, châu Á và châu Úc đang “tăng tốc toàn lực” trong các hành động khí hậu. Germain giải thích, mỗi loại khí trong khí quyển hấp thụ ánh sáng theo cách khác nhau, giống như có “dấu vân tay” riêng. Nhờ phân tích những tín hiệu đó, vệ tinh có thể đo được lượng khí phát thải ở từng khu vực công nghiệp cụ thể.
Ba vệ tinh giám sát khí nhà kính của GHGSat được phóng thành công từ Montreal (Canada). Công ty hiện vận hành 14 vệ tinh theo dõi khí metan trên toàn cầu. Ảnh: GHGSat.
Khách hàng của GHGSat gồm các chính phủ, các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp có hoạt động phát thải và các bên liên quan khác như công ty bảo hiểm. Dữ liệu của họ được sử dụng để giảm rủi ro an toàn (phát hiện rò rỉ khí) và theo dõi dấu chân carbon của doanh nghiệp. GHGSat cũng từng được mời hỗ trợ tìm kiếm các điểm rò rỉ khí sau vụ cháy rừng chết người ở California năm 2024. Không những vậy, trong mùa hè năm nay, công ty đã tham gia đo đạc lượng metan phát thải từ các ao chứa bã dầu cọ tại 12 quốc gia.
Cần sớm giám sát phát thải khí metan
Theo Dave Risk, nhà khoa học chuyên nghiên cứu khí metan và giáo sư tại Đại học St. Francis Xavier (Nova Scotia), vệ tinh đang ngày càng được ưa chuộng như một công cụ đo đạc phát thải metan.
“Hiện nay, trên toàn cầu đang hình thành một mạng lưới giám sát rộng lớn, trong đó các vệ tinh phối hợp thu thập dữ liệu phát thải”, ông nói. “Công nghệ này đặc biệt hữu ích với những quốc gia mới bắt đầu theo dõi phát thải, nơi lượng khí rò rỉ vẫn còn chưa được kiểm soát chặt chẽ”.
Tuy nhiên, ông lưu ý công nghệ này không thể áp dụng ở mọi nơi. Tại các quốc gia như Canada, nơi ngành dầu khí đã kiểm soát tốt lượng metan, mức phát thải quá thấp khiến vệ tinh khó phát hiện được từ độ cao hàng trăm km.
Trong khi đó, những ngành có lượng phát thải metan lớn nhất lại ít sẵn sàng chi tiền cho việc giám sát. Điển hình như ngành nông nghiệp, dù là nguồn phát thải lớn thông qua chăn nuôi, quản lý phân và trồng lúa, cũng chưa ứng dụng rộng rãi công nghệ này.
Risk cho rằng tiềm năng tăng trưởng mạnh nhất của giám sát vệ tinh nằm ở lĩnh vực xử lý chất thải, nơi các bãi rác thải ra lượng metan lớn từ quá trình phân hủy rác hữu cơ. Canada gần đây đã ban hành dự thảo quy định yêu cầu các bãi chôn lấp phải kiểm soát phát thải metan và đảm bảo hệ thống thu hồi khí hoạt động hiệu quả.
Mô hình vệ tinh đo lường lượng khí metan ở Alberta, Canada. Ảnh: CED Canada.
Cả Risk và Germain đều cho rằng giảm phát thải metan từ bãi rác là giải pháp ít tốn kém và sinh lợi. Metan chính là khí tự nhiên, có thể thu hồi và sử dụng làm nhiên liệu sinh học.
“Ngày càng nhiều chính quyền đô thị nhận ra họ có thể tận dụng nguồn khí này như một nguồn thu thay thế,” Germain nói. “Đó vừa là cơ hội kinh doanh, vừa tốt cho môi trường.”
Canada đã đặt mục tiêu giảm ít nhất 75% lượng metan từ ngành dầu khí so với mức năm 2012 vào năm 2030, theo Chiến lược metan quốc gia 2022. Germain nhận định Canada đang thể hiện cam kết mạnh mẽ trong vấn đề này, dù khảo sát cho thấy biến đổi khí hậu không còn là mối ưu tiên hàng đầu của người dân quốc gia này.
Ông cho rằng điều này là tự nhiên, khi xã hội đang phải đối mặt với những lo ngại cấp bách khác như chiến tranh, an ninh lương thực hay nguy cơ suy thoái kinh tế. Dù vậy, Germain vẫn lạc quan về tương lai.
Ông hình dung một ngày nào đó, mọi khu vực công nghiệp trên thế giới sẽ được giám sát hằng ngày về cả lượng phát thải carbon và metan; cùng với đó, bao bì thực phẩm sẽ không chỉ ghi giá trị dinh dưỡng mà còn thể hiện dấu chân carbon giúp người tiêu dùng cân nhắc lựa chọn.
“Chúng ta không thể mãi phớt lờ hay trì hoãn trước vấn đề biến đổi khí hậu, bởi nó luôn ở đó và đòi hỏi hành động thực chất.” Germain khẳng định.
