Dữ liệu SPS phải đi trước một bước khi mở cửa thị trường

Các thông báo, cảnh báo SPS không đơn thuần là “công việc kỹ thuật”, mà phải trở thành dữ liệu đầu vào để Việt Nam chủ động đàm phán, mở cửa thị trường và bảo vệ thương hiệu nông sản.

Đây là yêu cầu xuyên suốt được Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhấn mạnh tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2025 và triển khai kế hoạch năm 2026 của Văn phòngThông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về Vệ sinh Dịch tễ và Kiểm dịch Động thực vật Việt Nam (SPS) Việt Nam sáng 22/12.

Theo Thứ trưởng, thành tích lớn nhất của ngành nông nghiệp những năm gần đây là đưa nông sản Việt Nam ra nhiều thị trường với tư cách một “hàng hóa có thương hiệu”. Bước sang giai đoạn 2026, nhiệm vụ không chỉ là giữ nhịp xuất khẩu, mà là chuyển tư duy từ xử lý từng vụ việc sang xây dựng chiến lược dài hạn.

Trọng tâm của chuyển đổi này là cách Văn phòng SPS Việt Nam tiếp cận, phân tích và sử dụng thông tin SPS như một công cụ thương mại và ngoại giao kỹ thuật.

Báo cáo tổng kết năm 2025 cho thấy, trong 11 tháng, Văn phòng SPS Việt Nam đã tiếp nhận và xử lý 968 thông báo SPS từ các thành viên WTO, trong đó có 578 dự thảo quy định và 390 văn bản đã có hiệu lực, tác động trực tiếp đến nông sản, thực phẩm xuất khẩu của Việt Nam.

Riêng với thị trường EU, số cảnh báo đối với nông sản Việt Nam trong năm 2025 giảm 48% so với năm trước, từ 114 xuống còn 60 trường hợp, phản ánh hiệu quả rõ rệt của việc theo dõi, phản hồi và hướng dẫn kịp thời cho doanh nghiệp và địa phương.

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam, số lượng thông báo lớn chưa đủ để tạo lợi thế. Điều quan trọng là năng lực “mổ xẻ từng vấn đề”, phân tích xu hướng và dự báo tác động để chủ động tham mưu cho lãnh đạo Bộ trong đàm phán và mở cửa thị trường. Nếu chỉ dừng ở vai trò kỹ thuật, tiếp nhận và chuyển tiếp thông tin, thì SPS chưa phát huy đúng vai trò là công cụ bảo vệ lợi ích quốc gia và nâng vị thế nông sản Việt Nam.

Từ yêu cầu đó, một trong những nhiệm vụ then chốt được đặt ra cho năm 2026 là xây dựng cơ sở dữ liệu SPS dùng chung, làm nền tảng cho phân tích, cảnh báo sớm và đàm phán.

Thứ trưởng nhấn mạnh, dữ liệu về an toàn thực phẩm và an toàn dịch bệnh không chỉ phục vụ quản lý nội bộ, mà là “công cụ đi đàm phán WTO, đàm phán mở cửa thị trường”. Khi dữ liệu đủ sâu, đủ cập nhật và có khả năng so sánh, Việt Nam mới có thể phản biện, đề xuất công nhận tương đương và tránh bị động trước các rào cản kỹ thuật mới.

Theo định hướng này, Văn phòng SPS sẽ phối hợp chặt chẽ với Cục Chuyển đổi số để kết nối thông tin SPS với cơ sở dữ liệu ngành. Trước mắt, các bên thống nhất xây dựng một cổng thông tin SPS tập trung, làm đầu mối chia sẻ dữ liệu giữa Văn phòng SPS với các cục chuyên ngành và mạng lưới hỗ trợ kỹ thuật.

Cùng với đó, Cục Chuyển đổi số đề xuất Văn phòng SPS Việt Nam tập trung, phối hợp hoàn thiện dữ liệu về vệ sinh, an toàn thực phẩm trong giai đoạn tới, giúp đảm bảo tính liên thông, minh bạch trong công tác chỉ đạo điều hành.

Vai trò phân tích của các đơn vị trực tiếp quản lý sản xuất và kiểm soát chất lượng chuỗi nông, lâm, thủy sản cũng được Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhấn mạnh. Theo đó, các thông báo, cảnh báo SPS từ WTO cần được chuyển hóa thành hướng dẫn cụ thể, sát ngành hàng, thay vì chỉ dừng ở mức thông tin chung.

Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu Văn phòng SPS Việt Nam phối hợp Cục Chăn nuôi và Thú y, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Cục Thủy sản và Kiểm ngư... xây dựng quy chế phối hợp rõ ràng, xác định trách nhiệm phân tích, phản hồi và tham mưu đối với từng nhóm vấn đề SPS theo ngành hàng và thị trường.

Việc kết nối, phối hợp, theo Thứ trưởng, không chỉ dừng ở các bộ, ngành trong nước, mà còn phải gắn với hiệp hội, doanh nghiệp và các đơn vị kiểm nghiệm trong và ngoài hệ thống của Bộ. Thay vì trao đổi rời rạc, Văn phòng SPS Việt Nam cần thiết lập các cơ chế họp, trao đổi chuyên sâu theo từng nhóm thị trường hoặc từng nhóm kỹ thuật, từ đó hình thành dòng thông tin liên tục, phục vụ trực tiếp cho công tác chỉ đạo và đàm phán.

Định hướng thị trường cũng được đặt ra cho năm 2026. Cụ thể, Thứ trưởng Trần Thanh Nam chỉ đạo Văn phòng SPS Việt Nam cùng các đơn vị liên quan nắm chắc các yêu cầu kỹ thuật của từng thị trường trọng điểm, từ Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản đến Trung Đông, châu Phi. Chẳng hạn châu Phi, dù được coi là thị trường “dễ tính”, nhưng tăng trưởng mạnh, trên 70% trong năm qua, cũng đồng nghĩa với khả năng các tiêu chuẩn SPS sẽ sớm được siết chặt. Nếu không chủ động phân tích và chuẩn bị từ sớm, lợi thế ngắn hạn có thể nhanh chóng trở thành rủi ro.

"Mục tiêu cuối cùng là mở cửa thị trường, thúc đẩy thương mại và nâng vị thế nông sản Việt", Thứ trưởng nhấn mạnh và chỉ rõ, nếu làm không tới nơi, các vấn đề kỹ thuật có thể bị lợi dụng để làm suy giảm uy tín nông sản. Do đó, cán bộ SPS không chỉ nâng năng lực chuyên môn, mà còn phải có ý thức rõ ràng về trách nhiệm kinh tế, chính trị trong từng khuyến nghị, tham mưu.

Bước sang năm 2026, cùng với việc chờ phê duyệt đề án kiện toàn tổ chức, Văn phòng SPS Việt Nam đứng trước yêu cầu chuyển mình từ “đầu mối thông báo” sang “trung tâm dữ liệu và phân tích SPS”.

Việc xây dựng cơ sở dữ liệu SPS dùng chung, kết nối liên ngành và gắn chặt với định hướng thị trường được xem là chìa khóa để hiện thực hóa chuyển đổi tư duy mà Thứ trưởng Trần Thanh Nam đã đặt ra. Đó là, đi trước một bước về kỹ thuật để mở đường cho thương mại, và dùng SPS như một công cụ chủ động bảo vệ thương hiệu nông sản Việt trên thị trường quốc tế.