Tại phiên họp toàn thể lần thứ ba của Ủy ban Văn hóa và Xã hội sáng 12/10, khi thẩm tra dự án Luật Dân số, đại biểu Quốc hội, GS.TS Nguyễn Thiện Nhân (đoàn TP.HCM) đã nêu nhiều vấn đề cấp bách trong công tác dân số, lao động và chính sách lương hiện nay.
Theo GS.TS Nguyễn Thiện Nhân, Việt Nam đang đứng trước nguy cơ mất cân đối dân số nghiêm trọng nếu không sớm có hành động. Ông cảnh báo: “Nếu bây giờ không ban hành một đạo luật để tạo ra khung pháp lý cơ bản giải quyết vấn đề dân số, lao động, người già thì chúng ta sẽ đi vào vết xe đổ của Nhật Bản, Hàn Quốc và một số quốc gia khác.”
Đại biểu Quốc hội, GS.TS Nguyễn Thiện Nhân (đoàn TP.HCM). Ảnh: Lê Tú.
“Tăng trưởng cao không đảm bảo phát triển bền vững”
Dẫn chứng từ kinh nghiệm quốc tế, ông Nhân cho biết Nhật Bản từng đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế tới 13%/năm, song đã trải qua 50 năm có mức sinh không đủ và rơi vào tình trạng thiếu lao động trầm trọng. Dự báo đến năm 2100, lực lượng lao động của Nhật Bản sẽ giảm tới 63% so với năm 1995.
“Điều đó cho thấy tăng trưởng kinh tế cao hay khoa học công nghệ hiện đại cũng không thể bảo đảm cho sự phát triển bền vững nếu mức sinh không đủ. Hậu quả của mức sinh thấp sẽ kéo dài 50 đến 100 năm, và nếu không hành động ngay, sẽ không còn cơ hội khắc phục”, ông Nhân nhấn mạnh.
Ông khẳng định Việt Nam không thể chọn con đường “sinh không đủ” rồi bù đắp bằng nhập cư, mà phải chủ động duy trì mức sinh thay thế. Dù Việt Nam là quốc gia duy nhất trên thế giới có nghị quyết riêng về công tác dân số trong tình hình mới, song đến nay, mục tiêu duy trì mức sinh thay thế vẫn chưa đạt được.
Ba thách thức lớn của công tác dân số
Theo GS.TS Nguyễn Thiện Nhân, Việt Nam hiện đối mặt với ba thách thức chính. Thứ nhất, mức sinh thay thế đang giảm liên tục trong ba năm gần đây: năm 2022 là 2,01 con/phụ nữ, năm 2023 giảm còn 1,96 con và đến năm 2024 chỉ còn 1,91 con.
Thứ hai, tuổi nghỉ hưu của người lao động Việt Nam vẫn thấp so với nhiều nước. Hiện độ tuổi bình quân là 60, trong khi nhiều quốc gia duy trì lực lượng lao động đến 64 tuổi.
“Ở các nước, thời kỳ dân số vàng thường được tính khi số người đi làm gấp đôi số người không đi làm. Việt Nam đã qua giai đoạn này từ lâu. Nếu muốn tận dụng lực lượng lao động từ 60 đến 64 tuổi, cần tiếp tục điều chỉnh tuổi nghỉ hưu theo lộ trình hợp lý”, ông Nhân nói. Theo ông, nếu không có lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu, xã hội sẽ “lãng phí nguồn lực rất lớn mà thế giới đã tận dụng”.
Thứ ba, các nghiên cứu quốc tế chỉ ra có 11 nguyên nhân trực tiếp dẫn đến mức sinh giảm, trong đó hai nguyên nhân chính đang thể hiện rõ tại Việt Nam. Một là, từ sau năm 1970, phương pháp tránh thai hiện đại phát huy hiệu quả, cùng với việc các nước phát triển hơn thì người dân tự kiểm soát việc sinh con. Hai là, thu nhập của hai người đi làm không đủ để nuôi hai con, điều khiến nhiều cặp vợ chồng ngại sinh thêm.
“Cần chuyển từ lương tối thiểu sang lương đủ nuôi hai con”
Phân tích sâu hơn, GS.TS Nguyễn Thiện Nhân cho rằng doanh nghiệp thường chỉ muốn trả lương tối thiểu để tối đa hóa lợi nhuận, chứ không muốn trả “mức lương đủ để nuôi hai con”. Kết quả là ở nhiều quốc gia, khoảng 40% hộ gia đình có thu nhập không đủ để nuôi hai con.
“Trong ngắn hạn, doanh nghiệp có thể hưởng lợi từ chi phí nhân công thấp, nhưng về lâu dài, chính họ sẽ không còn nguồn lao động để sản xuất. Vì vậy, cần chuyển từ chính sách lương tối thiểu sang chính sách lương đủ nuôi hai con”, ông Nhân nhấn mạnh.
Cuối cùng, ông đề nghị cần có cơ chế xác định rõ trách nhiệm của cấp ủy và chính quyền các cấp trong việc thực hiện chính sách dân số thời gian tới, nhằm bảo đảm tính bền vững cho lực lượng lao động và tương lai phát triển của đất nước.
