Công cụ giúp quản trị môi trường hiệu quả
Cùng với sự phát triển nóng về kinh tế, công nghiệp hóa là những áp lực gia tăng với môi trường. Ô nhiễm không khí, nguồn nước… đã trở thành những vấn đề lớn cần giải quyết trên hành trình phát triển bền vững. Thế nhưng, việc kiểm soát ô nhiễm môi trường khó có thể “đúng” và “trúng”, nếu thiếu công cụ quan trắc môi trường (QTMT).
Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan thăm, khảo sát tại Trung tâm QTMT miền Bắc. Ảnh: Khương Trung.
Hoạt động QTMT ở Việt Nam được hình thành từ rất sớm, nhưng chỉ thực sự có cơ sở pháp lý rõ ràng bắt đầu từ năm 1993 khi Luật Bảo vệ môi trường đầu tiên được Quốc hội thông qua. Trải qua hơn 3 thập kỷ, QTMT đã chuyển từ thủ công sang tự động hóa, từ “đo để biết” đến “giám sát để hành động”, từ một công cụ kỹ thuật đã trở thành một phần cấu thành trong hệ thống quản trị môi trường hiện đại, công khai và có trách nhiệm xã hội cao hơn bao giờ hết.
Điểm nhấn trong bức tranh QTMT ở Việt Nam là sự hình thành và phát triển của mạng lưới quan trắc môi trường quốc gia. Qua ba giai đoạn quy hoạch, Việt Nam định hướng phát triển mạng lưới quan trắc đồng bộ, hiện đại, kết nối dữ liệu thời gian thực, phục vụ quản lý môi trường toàn diện và hiệu quả. Đặc biệt, Quyết định 224/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể quan trắc môi trường quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, đã xác định rõ: Việt Nam sẽ xây dựng một mạng lưới quan trắc môi trường quốc gia hiện đại, tích hợp công nghệ cao, có khả năng đo lường chính xác, thu thập dữ liệu liên tục, xử lý kịp thời và cảnh báo nhanh. Hệ thống quan trắc tương lai sẽ được kết nối thông qua trung tâm dữ liệu môi trường quốc gia, ứng dụng các nền tảng Big Data, AI để mô phỏng, phân tích và dự báo chất lượng môi trường theo không gian và thời gian.
Thực hiện quy đinh của Luật và đúng theo quy hoạch của Chính phủ, Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc đã luôn nỗ lực để giữ vai trò đầu mối của hệ thống quan trắc môi trường quốc gia.
Hiện nay, đơn vị đang thực hiện chương trình quan trắc chất lượng môi trường quốc gia gồm 135 điểm quan trắc trên 5 lưu vực sông (Cầu, Nhuệ - Đáy, Hồng - Thái Bình, Đà, Mã - Chu và Cả - La); 25 điểm quan trắc trên hệ thống thuỷ lợi Bắc Hưng Hải; 26 điểm quan trắc tại các cửa sông lớn ở miền Bắc và 22 điểm quan trắc nước biển ven bờ tại địa phận các tỉnh/ thành phố: Quảng Ninh, Hải Phòng, Hưng Yên, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh. Quan trắc môi trường không khí xung quanh thực hiện tại 40 điểm trên địa bàn các tỉnh thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc và một số điểm thuộc địa phận tỉnh Hà Tĩnh.
Việc quản lý, vận hành mạng lưới các trạm QTMT tự động quốc gia theo Quy hoạch 224/QĐ-TTg trên toàn quốc gồm 16 trạm không khí xung quanh, 22 trạm nước mặt, 6 trạm nước biển và trên 80 thiết bị cảm biến quan trắc không khí.
Với hệ thống này, Trung tâm đã cung cấp các số liệu, thông tin phục vụ đánh giá chất lượng môi trường quốc gia và công bố thông tin, là cơ sở để hoạch định chính sách để quản lý và bảo vệ môi trường.
Điều hành mạng lưới quan trắc môi trường quốc gia
Trung tâm QTMT miền Bắc được giao quản lý và vận hành Trung tâm Tích hợp, xử lý thông tin, dữ liệu và Điều hành mạng lưới quan trắc môi trường quốc gia.
Hiện Trung tâm đang tiếp nhận hơn 2.100 trạm quan trắc tự động của các thành phần môi trường không khí, nước mặt, nước thải, khí thải từ 34 tỉnh, thành phố trên cả nước thông qua phần mềm Envisoft vận hành trên nền tảng web và ứng dụng di động. Qua đó, đáp ứng nhu cầu kết nối, liên thông dữ liệu, quản lý thống nhất từ Trung ương đến địa phương và phục vụ hiệu quả cho công tác đánh giá hiện trạng, diễn biến chất lượng môi trường liên quốc gia, liên vùng, liên tỉnh, kiểm soát ô nhiễm, công bố thông tin chất lượng môi trường. Dữ liệu sẽ được kết nối liên thông với Hệ thống thông tin điện tử phục vụ điều hành của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ. Thông tin về hiện trạng và diễn biến chất lượng không khí đã được công bố qua ứng dụng di động VN Air.
Trung tâm đã phát triển hệ thống dự báo chất lượng môi trường không khí, dự báo chỉ số chất lượng không khí (AQI) trong 2 ngày tiếp theo cho 34 địa phương được hiển thị trực quan trên nền tảng web, bước đầu cung cấp thông tin qua phương tiện truyền hình, trang thông tin điện tử (cem.gov.vn). Ảnh: TTQT.
Trung tâm QTMT miền Bắc cũng nghiên cứu, triển khai mô hình hóa, ứng dụng mô hình trí tuệ nhân tạo, công nghệ viễn thám và xây dựng hệ thống dự báo chất lượng môi trường, cảnh báo sớm ô nhiễm môi trường không khí.. Đến nay, Trung tâm đã phát triển hệ thống dự báo chất lượng môi trường không khí với cách tiếp cận đa mô hình và đa nguồn dữ liệu (khí tượng, viễn thám, dữ liệu địa hình, lớp phủ bề mặt…) và vận hành nghiệp vụ hàng ngày dự báo chất lượng môi trường (AQI) 48 giờ tiếp theo cho 6 vùng kinh tế trên toàn quố. Đồng thời, hệ thống đã công bố kết quả dự báo chỉ số chất lượng không khí (AQI) trong 2 ngày tiếp theo cho 34 địa phương được hiển thị trực quan trên nền tảng webGIS, bước đầu cung cấp thông tin trên Kênh Thời sự của Đài Truyền hình Việt Nam và Trang Thông tin điện tử của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Tiếp tục trên tiến trình số hóa
Trung tâm QTMT miền Bắc còn giữ vị trí quan trọng trong việc xây dựng nền tảng hạ tầng số của Cục Môi trường, phát triển Hệ thống thông tin, Cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia, góp phần hiện đại hóa công tác quản lý nhà nước về môi trường.
Thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, với quan điểm: “Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu” và “Hoàn thành xây dựng, kết nối, chia sẻ đồng bộ cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu các ngành; khai thác và sử dụng có hiệu quả tài nguyên số, dữ liệu số, hình thành sàn giao dịch dữ liệu”, trong thời gian tới, Hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia sẽ được xây dựng và hoàn thiện theo hướng thống nhất, tập trung, đồng bộ từ Trung ương đến địa phương nhằm đáp ứng yêu cầu Chính phủ số, phục vụ hiệu quả công tác quản lý nhà nước, nâng cao năng lực giám sát, dự báo, cảnh báo, đảm bảo công khai, minh bạch và thúc đẩy phát triển bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường.
Với đội ngũ cán bộ chuyên môn vững vàng, tinh thần làm việc trách nhiệm và sáng tạo, Trung tâm QTMT miền Bắc luôn phát huy vai trò đơn vị đầu mối quốc gia trong hoạt động quan trắc, phân tích môi trường và xây dựng cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia; đầu mối kỹ thuật trong công tác quản lý, tích hợp và chia sẻ dữ liệu môi trường quốc gia, đóng góp tích cực vào tiến trình xây dựng Chính phủ số ngành nông nghiệp và môi trường.
