Chuyển đổi giao thông xanh: [Bài 3] ‘Nhạc trưởng’ dẫn dắt

Lời giải cho bài toán “con gà, quả trứng”

Để hàng vạn chiếc xe điện có thể lăn bánh trên đường phố, góp phần vào mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính quốc gia, cần có một “bản nhạc giao hưởng” với sự phối hợp nhịp nhàng giữa nhạc trưởng là chính quyền, nhạc công là doanh nghiệp và khán giả là người dân. Tại TP Hải Phòng, vai trò “nhạc trưởng” đang được thể hiện rõ nét qua những chính sách mang tầm nhìn dài hạn, quyết liệt dọn đường để giải quyết những khó khăn của người tiên phong đang gặp phải, giúp phát triển giao thông xanh bền vững.

Một trong những rào cản lớn nhất đối với xe điện trên toàn thế giới là bài toán “con gà - quả trứng”: người dân ngần ngại mua xe vì thiếu trạm sạc, trong khi nhà đầu tư không muốn xây trạm sạc vì chưa có nhiều xe. Nhận diện rõ nút thắt này, lãnh đạo Sở Xây dựng Hải Phòng khẳng định một quan điểm chỉ đạo xuyên suốt đó là “hạ tầng phải đi trước một bước”.

Thành phố Hải Phòng không chờ đợi mà hành động dựa trên một nền tảng pháp lý vững chắc. Ngay sau Quyết định 876/QĐ-TTg của Thủ tướng Phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải và đặc biệt là trong Quy hoạch tổng thể thành phố Hải Phòng đến năm 2030, tầm nhìn 2050, tiêu chí “xanh - thông minh” đã được lồng ghép như một yêu cầu bắt buộc vào tất cả các đồ án quy hoạch và dự án đầu tư.

Cụ thể hóa điều này, Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thái khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải (Chương trình theo Quyết định 3962/QĐ-UBND)  đã vạch ra lộ trình hành động rõ ràng.

Thứ nhất, quy hoạch và dành riêng quỹ đất cho các điểm đỗ xe và mạng lưới trạm sạc công cộng. Các khu đô thị mới, trung tâm thương mại, khu công nghiệp khi xây dựng bắt buộc phải có hạng mục này. Điều này đảm bảo hạ tầng sạc phát triển đồng bộ cùng với sự phát triển của đô thị. Thành phố cũng đã giao Sở Công Thương chủ trì, tham mưu phương án phát triển mạng lưới trạm sạc ngay tại các địa điểm công sở, đơn vị công lập để tận dụng không gian và làm gương, khuyến khích cán bộ công chức tiên phong chuyển đổi.

Thứ hai, áp dụng tiêu chuẩn “xanh” cho toàn bộ hệ thống bến bãi. Các bến xe, bến cảng, kho bãi xây dựng mới hoặc nâng cấp đều phải tuân thủ các tiêu chí về tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải, và có hạ tầng cho phương tiện sạch. Thứ ba là thúc đẩy số hóa toàn diện, từ vé điện tử đến điều hành giao thông thông minh, nhằm tối ưu hóa vận hành và giảm phát thải không cần thiết.

Việc sáp nhập với một phần tỉnh Hải Dương từ ngày 1/7/2025 tới đây không phải là thách thức mà được xem là một “cơ hội vàng”. Lãnh đạo Sở Xây dựng chia sẻ: Việc mở rộng không gian cho phép Hải Phòng quy hoạch một cách bài bản ngay từ đầu, tránh sự manh mún, chắp vá. Chúng ta có thể bố trí các hành lang trạm sạc, các depot logistics xanh một cách tối ưu dọc các tuyến kết nối liên vùng”. Để đảm bảo sự đồng bộ, một tổ công tác liên ngành sẽ được thành lập để điều phối, xây dựng quy chế phối hợp, quyết tâm không để tình trạng "mỗi nơi một phách" xảy ra.

Giải mã vấn đề pin xe điện

Sự bùng nổ của xe điện cũng đi kèm với thách thức môi trường cấp bách là quản lý pin đã qua sử dụng. Lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường nhận diện đây là vấn đề rất đáng ngại nếu không có giải pháp căn cơ. Dự báo đến năm 2030, cả nước sẽ phát sinh khoảng 50.000 tấn pin EV thải mỗi năm, và Hải Phòng, với vai trò là một trung tâm sản xuất ô tô, sẽ chiếm một tỷ trọng không nhỏ.

Vấn đề này đã được Hải Phòng đã có sự chuẩn bị từ sớm. Đơn cử như Nghị quyết 27 của HĐND thành phố đặt mục tiêu tất cả chất thải rắn phải được thu gom, tái chế. Thành phố đã quy hoạch 10 khu xử lý chất thải rắn tập trung và cấp phép cho 6 đơn vị có chức năng xử lý pin, ắc quy. Tuy nhiên, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là công nghệ.

“Nếu các đơn vị chỉ có khả năng tiêu hủy, chôn lấp an toàn mà thiếu công nghệ tái chế, thu hồi các kim loại quý như Lithium, Cobalt, Nickel, thì đó là một sự lãng phí tài nguyên và chưa giải quyết triệt để vấn đề môi trường”, đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường Hải Phòng cho hay.

Để giải quyết “điểm nghẽn” này, Sở Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng một lộ trình chiến lược xoay quanh ba trụ cột chính, hướng tới mục tiêu kinh tế tuần hoàn. Đầu tiên là hoàn thiện chính sách và hạ tầng thu gom thông qua việc xây dựng kế hoạch hành động riêng về quản lý chất thải EV, quy hoạch mạng lưới các điểm thu hồi đa kênh (từ đại lý xe, trạm bảo dưỡng đến các điểm thu gom cộng đồng), tích hợp công nghệ số để truy xuất nguồn gốc và ban hành quy trình vận chuyển, xử lý an toàn.

Thành phố sẽ ban hành các gói ưu đãi đầu tư đặc thù (về thuế, đất đai, tín dụng) để kêu gọi các doanh nghiệp trong và ngoài nước có công nghệ cao đầu tư vào lĩnh vực tái chế pin. Một ý tưởng đột phá đang được manh nha là quy hoạch một "khu công nghiệp tuần hoàn" ngay gần hệ sinh thái của VinFast để tạo ra một chu trình khép kín từ sản xuất - sử dụng - tái chế. Đồng thời, phát triển thị trường cho pin "cuộc đời thứ hai" (second-life batteries) để lưu trữ năng lượng.

Cùng với đó, sẽ tiếp tục tăng cường giám sát và nâng cao nhận thứ, xây dựng một hệ thống giám sát kỹ thuật số để theo dõi việc thực hiện Trách nhiệm Mở rộng của Nhà sản xuất (EPR) trong toàn bộ vòng đời sản phẩm. Dữ liệu sẽ được công khai, minh bạch, song song đó là các chiến dịch truyền thông sâu rộng đến cộng đồng.

Từ thực tế tìm hiểu cho thấy, các Sở, ngành liên quan tại Hải Phòng đều ghi nhận độ trễ của một số chính sách so với thực tiễn. Để rút ngắn khoảng cách này, thành phố đang hành động quyết liệt. Việc thành lập các tổ công tác liên ngành, cơ chế một cửa, và các buổi đối thoại thường xuyên với doanh nghiệp chính là để lắng nghe và tháo gỡ vướng mắc nhanh nhất.

Trong thời gian tới, thành phố sẽ tiếp tục nghiên cứu các cơ chế hỗ trợ cụ thể hơn, có thể là các gói hỗ trợ lãi suất cho doanh nghiệp vận tải chuyển đổi sang xe buýt điện, xe tải điện; ưu tiên miễn phí hoặc giảm phí đỗ xe cho xe điện tại các điểm công cộng; hay thí điểm thu phí môi trường đối với xe xăng tại các khu vực cần bảo vệ đặc biệt như đảo Cát Bà.

Cuộc cách mạng xanh tại Hải Phòng đang được kiến tạo bằng sự đồng hành, kiến tạo và dọn đường của chính quyền. Đó không chỉ là những chính sách trên giấy, mà là những hành động cụ thể để biến thách thức thành lợi thế cạnh tranh, đưa Hải Phòng trở thành một hình mẫu về tăng trưởng xanh và phát triển bền vững của cả nước.

Thực hiện Nghị quyết số 226 năm 2025 của Quốc Hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Hải Phòng, trong đó có nội dung cho Hải Phòng thí điểm cơ chế tài chính trong thực hiện biện pháp giảm phát thải khí nhà kính theo cơ chế trao đổi bù trừ tín chỉ các bon, theo đó Hải Phòng đã, đang ban hành các quy định, cơ chế thực hiện trên địa bàn: Quyết định 188/2025/QĐ-UBND ngày 15/10/2025 về ban hành quy chế phối hợp nhà nước về kiểm kê và giảm nhẹ phát thải khí nhà kính trên địa bàn thành phố Hải Phòng; đang dự thảo ban hành Quyết định Quy định trình tự, thủ tục lựa chọn nhà đầu tư tham gia dự án thực hiện cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ cacbon và sàn giao dịch tín chỉ cacbon