Cần sớm ban hành định mức sản xuất, tiêu thụ nước sạch nông thôn

Khoảng trống trong tính toán và quản lý giá nước

Nước sạch là yếu tố thiết yếu bảo đảm sức khỏe, sinh kế và chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn. Tuy nhiên, khác với khu vực đô thị, lĩnh vực cấp nước nông thôn hiện vẫn chưa có định mức chuẩn về sản xuất, tiêu thụ và thất thoát nước - những thông số căn bản để xác định giá thành, khung giá và cơ chế bù giá nước sạch.

Theo Nghị định số 117/2007/NĐ-CP và gần đây là Nghị định số 43/2022/NĐ-CP về quản lý, sử dụng, khai thác tài sản kết cấu hạ tầng cấp nước sạch nông thôn, các địa phương được giao quyền chủ động trong quản lý, nhưng chưa có hướng dẫn thống nhất về định mức kinh tế - kỹ thuật trong sản xuất và cung ứng nước sạch.

Thực tế cho thấy, mỗi công trình, mỗi khu vực có điều kiện địa hình, nguồn nước, công nghệ và quy mô khác nhau, dẫn tới chi phí sản xuất biến động rất lớn. Trong khi đó, việc thiếu định mức chuẩn khiến cơ quan quản lý không có căn cứ đầy đủ để thẩm định giá nước hoặc hỗ trợ bù giá cho đơn vị vận hành.

Theo Bộ NN&MT, hiện cả nước có 18.109 công trình cấp nước nông thôn tập trung. Trong đó, tỷ lệ công trình khai thác trên 22 năm chiếm 4,1%; từ 17-22 năm chiếm 17,2%; từ 12-16 năm chiếm 27,5%; dưới 11 năm chiếm 19,4%; công trình không xác định thời gian chiếm 31,8%. Các công trình có thời gian sử dụng trên 22 năm chủ yếu quy mô công suất rất nhỏ và nhỏ.

Định mức sản xuất và tiêu thụ nước không chỉ là công cụ kỹ thuật mà còn là nền tảng kinh tế giúp cân bằng giữa khả năng chi trả của người dân và tính bền vững tài chính của đơn vị cung cấp.

Hiện nay, theo các chuyên gia của Cục Quản lý tài sản công (Bộ Tài chính), nhiều địa phương xây dựng phương án giá nước theo “ước tính” hoặc theo định mức nội bộ, dẫn tới sai lệch lớn giữa giá thành và giá bán. Việc này khiến một số công trình không đủ nguồn thu để duy tu, bảo dưỡng, trong khi địa phương cũng không có cơ sở pháp lý rõ ràng để cấp bù hoặc điều chỉnh.

Năm 2024, áo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho thấy, giá nước sạch nông thôn hiện dao động từ 5.000-12.000 đồng/m³, trong khi chi phí thực tế ở nhiều nơi cao hơn 20-30%. Nếu không có cơ chế bù giá hoặc hỗ trợ vận hành, các công trình rất dễ rơi vào tình trạng “chết yểu” sau vài năm hoạt động.

Đặc biệt, chưa có định mức tiêu thụ nước sạch tối thiểu cho sinh hoạt nông thôn, dẫn tới tình trạng thiếu căn cứ khi lập quy hoạch hoặc cân đối nguồn nước. Một số vùng đồng bằng, người dân chỉ sử dụng 40-50 lít/người/ngày, trong khi tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến nghị ít nhất 100 lít/người/ngày để đảm bảo nhu cầu cơ bản.

Cần khung định mức thống nhất và linh hoạt

Để khắc phục tình trạng này, nhiều chuyên gia cho rằng, Bộ NN&MT cần phối hợp Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng sớm ban hành bộ định mức kinh tế - kỹ thuật cho cấp nước nông thôn, trong đó bao gồm: mức tiêu hao điện năng, hóa chất, nhân công cho 1m³ nước; tỷ lệ thất thoát, hao hụt cho phép theo vùng; định mức tiêu thụ nước bình quân đầu người theo nhóm dân cư, khí hậu, địa hình.

Bộ định mức này sẽ là căn cứ pháp lý quan trọng để xác định giá thành, khung giá và cơ chế bù giá nước sạch nông thôn, đồng thời giúp các địa phương chủ động hơn khi lập dự án, đấu thầu, hoặc chuyển giao công trình.

Đại diện Vụ Hạ tầng kỹ thuật (Bộ Xây dựng) cũng nhận định, khi đã có định mức thống nhất, Nhà nước hoàn toàn có thể áp dụng cơ chế giá linh hoạt, cho phép điều chỉnh trong biên độ phù hợp với từng vùng miền. Điều này giúp đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước - đơn vị vận hành - người dân, tránh tình trạng địa phương “tự phát” trong quản lý giá nước như hiện nay.

Ngoài ra, cần khuyến khích xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về công trình và giá nước nông thôn, tích hợp với hệ thống quản lý tài sản công để cập nhật chi phí, sản lượng, tình trạng vận hành theo thời gian thực. Đây sẽ là nền tảng cho việc hoạch định chính sách bền vững và minh bạch hơn trong tương lai.

Việc sớm ban hành định mức sản xuất và tiêu thụ nước sạch không chỉ giải quyết những bất cập trong cơ chế giá, mà còn là bước đi chiến lược để bảo đảm quyền tiếp cận nước sạch của người dân nông thôn, một trong những mục tiêu cốt lõi của Chiến lược quốc gia về cấp nước sạch và vệ sinh nông thôn giai đoạn 2021-2030.