Hiểu đúng và hành động sớm trong giảm phát thải khí nhà kính
Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực đời sống, trong đó nông nghiệp vừa là nạn nhân vừa là nguồn phát thải khí nhà kính (KNK) đáng kể.
Trình bày tham luận tại buổi tập huấn nâng cao năng lực truyền thông báo chí về trung hòa carbon diễn ra tại phường Cửa Lò, tỉnh Nghệ An diễn ra vào ngày 15/10/2025, PGS.TS Mai Văn Trịnh - Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp nhấn mạnh, việc nhận diện, đo đạc và quản lý phát thải KNK là yêu cầu tất yếu nếu Việt Nam muốn hướng tới nền nông nghiệp xanh, bền vững và hội nhập quốc tế sâu rộng.
PGS.TS Mai Văn Trịnh trình bày tham luận tại buổi Hội nghị. Ảnh: Ngọc Linh.
Tại Việt Nam, sáu kỳ kiểm kê quốc gia về KNK đã được thực hiện, thể hiện rõ quyết tâm của Chính phủ trong việc minh bạch hóa dữ liệu phát thải và đáp ứng nghĩa vụ quốc tế về ứng phó BĐKH. Nông nghiệp chiếm tỷ lệ lớn trong tổng lượng phát thải quốc gia, chủ yếu đến từ canh tác lúa nước, chăn nuôi và sử dụng phân bón. Các khí chính bao gồm CO₂ từ đốt nhiên liệu, CH₄ từ ruộng lúa và tiêu hóa dạ cỏ, cùng N₂O từ bón phân đạm và chất hữu cơ.
Phát thải khí nhà kính không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà còn trực tiếp chi phối năng suất, chất lượng và uy tín của nông sản Việt Nam trong thương mại quốc tế. Các đối tác lớn như EU, Nhật Bản, Hoa Kỳ đều đặt tiêu chuẩn carbon làm hàng rào kỹ thuật. “Nếu không chủ động kiểm soát, nông nghiệp Việt Nam sẽ mất cơ hội trong chuỗi cung ứng toàn cầu”, PGS.TS Mai Văn Trịnh khẳng định.
Để giảm phát thải, các giải pháp cụ thể trong canh tác lúa được Viện Môi trường Nông nghiệp nghiên cứu và ứng dụng như: điều chỉnh chế độ nước (tưới khô ướt xen kẽ), bón phân hữu cơ hợp lý, tận dụng rơm rạ cho sản xuất phân compost hoặc than sinh học thay vì đốt bỏ. Mỗi giải pháp đều mang lại hiệu quả cắt giảm khí CH₄ từ 30-55%, đồng thời cải thiện độ phì nhiêu đất và giảm chi phí sản xuất.
Một hướng đi triển vọng là áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong sản xuất lúa, qua đó rơm rạ sau thu hoạch được tái chế thành nguyên liệu trồng nấm, phân hữu cơ hoặc biochar. Mô hình “CARICE” (Circular in Rice Production) do nhóm của PGS.TS Mai Văn Trịnh phát triển đã chứng minh khả năng giảm phát thải tới 40% so với phương thức canh tác truyền thống.
Đo lường, báo cáo và thị trường carbon - nền tảng quản trị phát thải hiện đại
Theo PGS.TS Mai Văn Trịnh, đo đạc và báo cáo phát thải (MRV – Measurement, Reporting, Verification) không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là “xương sống” của quản trị carbon hiện đại. Việc đo phát thải KNK hiện nay được thực hiện theo ba nhóm phương pháp: đo trực tiếp, tính toán theo hướng dẫn IPCC, và mô hình hóa.
Phương pháp đo trực tiếp được triển khai ngay trên đồng ruộng thông qua các buồng thu khí, thiết bị tự động hoặc hệ thống cảm biến theo dõi phát thải CO₂, CH₄ và N₂O. Đây là cơ sở để xác lập hệ số phát thải đặc trưng quốc gia, phục vụ cho các tính toán quy mô lớn. Cùng với đó, các mô hình mô phỏng khí hậu - đất - cây trồng giúp dự báo phát thải trong từng kịch bản canh tác, vùng sinh thái và điều kiện khí hậu khác nhau.
PGS.TS Mai Văn Trịnh thuyết trình rõ nhiều nội dung liên quan đến đo phát thải khí nhà kính và lưu trữ carbon. Ảnh: Ngọc Linh.
Đối với lĩnh vực lâm nghiệp, phương pháp “Tăng - Giảm” (Gain–Loss) được áp dụng để tính toán lượng carbon hấp thụ và mất đi. Khi rừng được bảo vệ, phục hồi hoặc trồng mới, lượng carbon tích lũy trong sinh khối cây và đất sẽ tăng; ngược lại, phá rừng hoặc cháy rừng sẽ làm phát thải mạnh. Đây là cơ sở khoa học cho việc xây dựng tín chỉ carbon lâm nghiệp - nguồn tài nguyên kinh tế mới của nông thôn.
PGS.TS Mai Văn Trịnh nhấn mạnh, năm 2025 đánh dấu bước ngoặt quan trọng khi Chính phủ phê duyệt Đề án thành lập thị trường carbon trong nước theo Quyết định 232/QĐ-TTg. Giai đoạn 2025-2028 sẽ là thời kỳ thí điểm, hướng tới vận hành chính thức sàn giao dịch carbon từ năm 2029. Thị trường này cho phép các tổ chức, doanh nghiệp có thể trao đổi, mua bán “tín chỉ carbon” - đơn vị được quy đổi tương đương với 1 tấn CO₂ giảm phát thải.
Bên cạnh đó, Nghị định 119/2025/NĐ-CP vừa được ban hành, bổ sung và hoàn thiện khung pháp lý của Nghị định 06/2022/NĐ-CP, tạo hành lang vận hành thực chất cho thị trường carbon Việt Nam. Nghị định quy định rõ trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp trong việc kiểm kê, báo cáo phát thải, đồng thời khuyến khích các mô hình tự nguyện, sáng tạo trong giảm phát thải và hấp thụ carbon.
Theo PGS.TS Mai Văn Trịnh, “nếu làm tốt MRV và tham gia thị trường carbon, nông nghiệp Việt Nam không chỉ góp phần thực hiện cam kết Net Zero vào năm 2050, mà còn mở ra nguồn thu mới từ tín chỉ carbon, giúp nông dân và doanh nghiệp có thêm động lực đầu tư vào sản xuất xanh”.
Hướng tới nền nông nghiệp carbon thấp
Bài tham luận của PGS.TS Mai Văn Trịnh tại buổi tập huấn nâng cao năng lực truyền thông báo chí về trung hòa carbon diễn ra tại phường Cửa Lò, tỉnh Nghệ An vào ngày 15/10/2025 không chỉ mang tính học thuật mà còn gợi mở hướng đi cụ thể cho nông nghiệp Việt Nam trong giai đoạn mới. Từ nghiên cứu, đo lường đến chính sách, tất cả đều hướng đến mục tiêu chung: giảm phát thải - tăng hấp thụ - phát triển bền vững.
Nông nghiệp Việt Nam đang hướng tới nền nông nghiệp phát thải carbon thấp. Ảnh: TH True milk.
Khi carbon trở thành một loại “tài sản” có thể đo đếm và giao dịch, nông nghiệp Việt Nam cần nhanh chóng chuyển mình. Việc đầu tư vào công nghệ đo phát thải, mô hình tuần hoàn, và MRV chuẩn quốc tế sẽ là chìa khóa để Việt Nam khẳng định vị thế trong nền kinh tế xanh toàn cầu.
Trong 2 ngày 15-16/10, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp Tập đoàn TH tổ chức lớp tập huấn "Nâng cao năng lực truyền thông báo chí về trung hòa carbon" tại Nghệ An.
Tham dự phiên khai mạc chương trình tập huấn có ông Nguyễn Như Khôi, Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Nghệ An; ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu; ông Nguyễn Danh Hùng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An; PGS. TS Mai Văn Trịnh, Viện trưởng Viện Môi trường nông nghiệp, ông Phan Văn Thắng, Phó Tổng Biên tập Báo và Phát thanh truyền hình Nghệ An; đại diện Tập đoàn TH cùng các đại biểu, các diễn giả và 40 nhà báo, phóng viên, biên tập viên đến từ các cơ quan báo chí Trung ương và địa phương.
