Phiên họp lần thứ 30 Hội nghị Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu (COP30) sẽ diễn ra tại Belém (Brazil) từ ngày 10 đến 21/11 tới. Các cuộc đàm phán kéo dài trong hai tuần sẽ quy tụ gần như tất cả các quốc gia trên thế giới để cùng đối mặt với một thách thức chung: Biến đổi khí hậu.
Trong vai trò chủ nhà COP30, Brazil hứa hẹn hội nghị sẽ tạo bước đột phá cần thiết cho nỗ lực chung của toàn cầu trong thực hiện các cam kết khí hậu tham vọng. Khác với những kỳ COP gần đây, COP30 không có một chủ đề hay mục tiêu duy nhất mà sẽ xoay quanh nhiều vấn đề 'nóng' khác nhau, nổi bật nhất là vấn đề phát thải, tài chính khí hậu và bảo tồn rừng.
Chương trình nghị sự tại COP30 dự kiến sẽ xoay quanh nhiều vấn đề khác nhau bao gồm giảm phát thải, tài chính khí hậu và bảo tồn rừng. Ảnh: State of Green.
Tốc độ giảm phát thải chưa đủ nhanh
Tại các kỳ họp trước, thế giới đã đưa ra những cam kết tham vọng với việc giảm phát thải khí nhà kính toàn cầu. Tuy nhiên đến nay, thực tế cho thấy tốc độ giảm phát thải vẫn còn chậm.
Theo Báo cáo Tình trạng Hành động Khí hậu (State of Climate Action) công bố ngày 22/10, tỷ trọng than sử dụng trong sản xuất điện toàn cầu đã giảm nhờ sự tăng trưởng của năng lượng tái tạo, tuy nhiên mức giảm chưa đúng như kỳ vọng.
Báo cáo cho thấy một bức tranh u ám về triển vọng loại bỏ nhiên liệu hóa thạch toàn cầu. Đến nay, các quốc gia đang tụt hậu so với mục tiêu cắt giảm phát thải nhà kính như cam kết. Trên thực tế, lượng phát thải toàn cầu vẫn đang tăng, chỉ là tốc độ tăng chậm hơn.
Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva khẳng định COP30 sẽ là "COP của sự thật". Ảnh: COP30 Brazil.
Trong khi cam kết của các quốc gia đến nay cũng chưa đủ tham vọng. Theo quy định, các quốc gia có trách nhiệm cập nhật Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) 5 năm/lần để nâng cao mục tiêu và cam kết giảm phát thải của mình. Như vậy, đến năm 2025, các quốc gia sẽ phải nộp bản NDC 3.0 cho mục tiêu khí hậu đến năm 2035. Tuy nhiên, tính đến đầu tháng 10, chỉ khoảng 60 quốc gia nộp bản cam kết mới, và rất ít trong số đó được đánh giá cao. Điều này cho thấy thế giới vẫn còn chậm trong cả việc ra cam kết lẫn hành động.
Đáng chú ý, Trung Quốc - nước phát thải lớn nhất thế giới, được cho là đưa ra mục tiêu chưa đủ mạnh. Trong khi Liên minh châu Âu (EU) - vốn đang tìm cách duy trì sự dẫn dắt của mình trong nỗ lực khí hậu toàn cầu - lại đang vấp phải nhiều tranh cãi nội bộ về các mục tiêu chung.
Theo một dự thảo cuộc họp do Reuters thu được ngày 22/10, các nhà lãnh đạo EU dự kiến cho phép các nước thành viên và Nghị viện châu Âu bắt đầu xây dựng mục tiêu khí hậu cho năm 2040, nhưng kèm theo các điều kiện nhất định. Một trong số đó là “điều khoản rà soát”, cho phép điều chỉnh mục tiêu dựa trên bằng chứng khoa học mới, tiến bộ công nghệ, cũng như những thách thức đối với năng lực cạnh tranh toàn cầu của EU.
Trong khi đó, một số quốc gia phát thải cao khác như Ấn Độ đến nay chưa hoàn thành NDC 3.0.
Giữa bối cảnh đó, truyền thông cho rằng một cuộc “kiểm điểm” toàn cầu có thể diễn ra tại Belém. Brazil, nước chủ nhà và cũng là quốc gia có vị thế trung gian giữa các nền kinh tế phát thải lớn và các nước đang phát triển, đã nhiều lần lên tiếng kêu gọi các quốc gia đưa ra mục tiêu tham vọng hơn trong NDC 3.0. Dù vậy, với vai trò chủ nhà COP30, nước này đang chịu áp lực phải dẫn dắt một phản ứng mạnh mẽ hơn nhằm thúc đẩy hành động thực chất để cắt giảm phát thải.
Và dù COP30 có thể không thảo luận về NDC 3.0 nhưng các mục tiêu và hành động giảm phát thải được kỳ vọng sẽ là một trong những nội dung chính và quan trọng nhất cần được thống nhát tại hội nghị.
Tài chính khí hậu là công cụ cần thiết
Tài chính khí hậu từ lâu vẫn luôn là điểm nóng trong mọi kỳ COP và Belém chắc chắn không ngoại lệ. Trọng tâm nằm ở câu hỏi bao nhiêu tiền sẽ được chuyển từ các nước giàu sang các nước đang phát triển để giúp họ thích ứng với biến đổi khí hậu và thực hiện chuyển đổi xanh.
Tại COP29 năm ngoái, sau hai tuần thảo luận căng thẳng, các nước phát triển đã thống nhất cung cấp 300 tỷ USD mỗi năm cho các nước đang phát triển đến năm 2035 - thấp hơn nhiều so với nhu cầu thực tế. Bên cạnh đó, họ cũng đưa ra một mục tiêu dài hạn nhưng lỏng lẻo hơn: Huy động 1,3 nghìn tỷ USD mỗi năm từ cả nguồn vốn công - tư vào năm 2035.
Tại COP30, các quốc gia đang phát triển sẽ yêu cầu cụ thể hóa các cam kết này, đòi hỏi sự rõ ràng về cơ chế huy động, phân bổ và giám sát nguồn vốn.
Theo Reuters, "Nhóm Bộ trưởng Tài chính" do Brazil dẫn đầu cũng đang đề xuất các biện pháp huy động 1,3 nghìn tỷ USD mỗi năm cho tài chính khí hậu, bao gồm cải cách tài chính như xếp hạng tín dụng, mức phí bảo hiểm và ưu tiên cho vay của các ngân hàng phát triển.
Một phần quan trọng khác trong nội dung này là vấn đề tài chính cho thích ứng, như đầu tư hệ thống đê biển, hạ tầng chống lũ, hay các dự án nông nghiệp bền vững để đối phó với hậu quả của khí hậu cực đoan. Khi cam kết tài chính thích ứng cũ hết hạn, COP30 nhiều khả năng sẽ đưa ra một mục tiêu gây quỹ mới, được kỳ vọng có tính ràng buộc hơn.
Trước thềm COP30, Brazil cho thấy hiệu quả tích cực trong các nỗ lực về môi trường: Tỷ lệ phá rừng giảm mạnh, hợp pháp hóa các khu bảo tồn của người bản địa và huy động nguồn tài chính lớn cho công tác bảo tồn rừng. Ảnh: Mongabay.
Hành động bảo vệ rừng nhiệt đới
Các dữ liệu mới nhất từ Global Forest Watch cho thấy tình hình suy thoái rừng hiện nay rất đáng báo động: Diện tích rừng nguyên sinh bị phá hủy đạt mức kỷ lục trong năm 2024, diện tích rừng bị mất trong một phút tương đương 18 sân bóng đá. Nguyên nhân chủ yếu do cháy rừng quy mô lớn và hoạt động khai thác bất hợp pháp.
Theo đó, việc nước chủ nhà Brazil chọn Belém - thành phố nằm gần trung tâm rừng Amazon - làm nơi đăng cai COP30 đã gửi đi thông điệp mạnh mẽ về vai trò của rừng trong ứng phó khí hậu.
Trước thềm COP30, Brazil đã công bố những kết quả tích cực trong nỗ lực bảo tồn rừng. Trong đó, nhờ các biện pháp quyết liệt, diện tích rừng bị phá ở Brazil đã giảm hơn một nửa, từ hơn 10.000 km² năm 2022 xuống còn khoảng 4.200 km² năm 2024. Tuy nhiên, quốc gia này vẫn phải đối mặt với thách thức mới như cháy rừng quy mô lớn do hạn hán nghiêm trọng và hoạt động nông nghiệp.
Bên cạnh đó, tại COP30, chính phủ Brazil dự kiến công bố một sáng kiến toàn cầu mang tên “Quỹ Rừng nhiệt đới vĩnh viễn” (TFFF).
Quỹ này sẽ trao thưởng cho các quốc gia có tỷ lệ che phủ rừng cao nếu họ giữ được rừng thay vì chặt phá. Mục tiêu của TFFF là huy động 25 tỷ USD từ các quốc gia tài trợ và 100 tỷ USD từ khu vực tư nhân, sau đó đầu tư trên thị trường tài chính để tạo nguồn vốn bền vững cho bảo tồn. Brazil đã cam kết đóng góp 1 tỷ USD đầu tiên.
Theo ông Clément Helary, đại diện tổ chức Greenpeace, TFFF “có thể là bước tiến lớn trong bảo vệ rừng nhiệt đới”, nhưng điều quan trọng là phải gắn liền với các hành động cụ thể tại COP30 nhằm chấm dứt nạn phá rừng vào năm 2030.
Ngoài ra, Brazil cũng sẽ khánh thành Tuyến đường mòn Amazon Đại Tây Dương (Trilha Amazônia Atlântica) - tuyến đường mòn nhất khu vực Mỹ Latinh, tại COP30. Tuyến đường dài gần 460 km, là kết quả hợp tác giữa Chính phủ Liên bang Brazil, chính quyền bang Pará và các tổ chức xã hội dân sự, nhằm kết hợp giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương.
Tuyến đường mòn này băng qua các khu rừng nhiệt đới, rừng ngập mặn, đồng cỏ, đồi núi và sông suối và được thiết kế để giảm thiểu tác động của con người đến môi trường, đảm bảo hành lang sinh thái cho động vật hoang dã, đồng thời mang đến trải nghiệm gần gũi với thiên cho con người.
