Nhiều hộ dân ở huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái vẫn đang lo lắng khi sống trong khu vực có nguy cơ sạt lở đất. Ảnh: Thanh Tiến.
35 ngôi nhà mới trên khu tái định cư Át Thượng
Những nỗi đau vẫn còn in hằn trong tâm trí ông Hoàng Văn Cuộc ở thôn Át Thượng. Đợt mưa lũ thảm khốc do hoàn lưu bão Yagi hồi tháng 9/2024, nhà ông Cuộc là một trong những hộ dân bị thiệt hại nặng nề nhất do sạt lở đất.
3 ngôi nhà của ông Cuộc, bố mẹ ông và gia đình người em trai nằm liền kề nhau dưới chân núi bị sạt lở đất, trong đó có 2 nhà bị sập đổ hoàn toàn cướp đi sinh mạng của 5 người. Riêng ngôi nhà của ông Cuộc phải di dời khẩn cấp và không thể trở về sinh sống.
Sau thời gian dài ở tạm nhà văn hóa thôn và tá túc ở nhà người anh trai, đầu năm 2025 gia đình ông được Nhà nước tặng ngôi nhà mới do Quân khu 2 (Bộ Quốc phòng) xây tặng tại khu tái định cư tập trung Át Thượng.
Khu tái định cư Át Thượng được xây dựng trên 1 quả đồi với những ngôi nhà thiết kế theo kiến trúc người dân tộc Tày. Ảnh: Thanh Tiến.
Ông Cuộc bộc bạch, sau cơn bão, cuộc sống thật khó khăn. Vì vậy, khi được nhận nhà mới, ông cảm thấy an tâm hơn, có chỗ ở ổn định để an cư lạc nghiệp. Nhiều gia đình cùng về đây sinh sống, nên có thể động viên, giúp đỡ nhau vượt qua mất mát, xây dựng cuộc sống mới.
Tại khu tái định cư tập trung này, 35 ngôi nhà được xây dựng trên một quả đồi rộng với khung bê tông cốt thép chắc chắn, mái lợp tôn xốp, có đầy đủ công trình phụ. Các ngôi nhà được thiết kế theo kiến trúc nhà sàn dân tộc Tày, với kinh phí xây dựng mỗi căn khoảng 650 triệu đồng.
Nhà được xây dựng kiên cố với đủ hạng mục công trình phục vụ nhu cầu sinh hoạt. Ảnh: Thanh Tiến.
Ký ức đau thương từ cơn bão năm trước
Cơn bão Yagi càn quét tháng 9/2024 đã để lại những vết thương chưa thể lành cho huyện Lục Yên. Toàn huyện có 14 người chết, 6 người bị thương, 75 ngôi nhà bị sập đổ và 33 nhà bị hư hỏng nặng, 285 hộ phải di dời khẩn cấp. Dù các cấp, ngành và chính quyền địa phương đã nỗ lực hỗ trợ kinh phí để các hộ xây dựng lại nhà cửa, ổn định cuộc sống, nhưng mới chỉ đáp ứng một phần trong nhu cầu thực tế về đất ở an toàn cho người dân.
Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Ngọc Sơn, Trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Lục Yên cho biết, địa phương có đặc điểm địa hình đồi núi cao, độ dốc lớn, cùng cấu trúc địa chất bị phong hóa mạnh, nguy cơ cao xảy ra sạt lở.
Nửa quả đồi sạt xuống cướp đi sinh mạng của gần chục người dân trong đợt mưa lớn tháng 9/2024. Ảnh: Thanh Tiến.
Bên cạnh đó, hàng nghìn ngôi nhà được xây dựng ngay dưới chân các ta-luy dương có độ dốc lớn, hoặc cheo leo trên sườn đồi, ven các khe suối. Nhiều hộ dân khi làm nhà đã tự đào bạt mái ta-luy, vô tình phá vỡ kết cấu ổn định của sườn dốc, tự đặt mình vào thế nguy hiểm.
Thực tế đau lòng này đã được chứng minh qua bản đồ cảnh báo thiên tai của huyện Lục Yên: lốc xoáy và mưa đá xảy ra tại An Phú, Mường Lai, Tân Phượng; ngập lụt trở thành nỗi ám ảnh của người dân Tô Mậu, Tân Lĩnh, Minh Chuẩn; lũ ống, lũ quét sẵn sàng gầm réo ở Tân Phượng, Khai Trung, Khánh Thiện... Đặc biệt, những quả "bom nước" khổng lồ và sạt lở đất là hiểm họa có thể xảy ra ở hầu hết các xã, thị trấn.
Một ngôi nhà chưa sập đổ, nhưng người dân không dám trở về sinh sống vì lo sợ. Ảnh: Thanh Tiến.
Theo thống kê của Ban chỉ huy Phòng chống thiên tai - Tìm kiếm cứu nạn (PCTT-TKCN) huyện Lục Yên, có trên 2.000 hộ dân thường xuyên phải di dời người và tài sản mỗi khi mùa lũ về. Đáng sợ hơn, có trên 1.000 hộ dân có nhà ở nằm ngay dưới chân các ta-luy dương, ta-luy âm đã bị sạt lở một phần và có nguy cơ sụp đổ bất cứ lúc nào. Mỗi đợt mưa lũ đến, cuộc sống của hàng nghìn con người luôn trong trạng thái bất an.
Cần xây dựng các khu tái định cư khoa học, bền vững
Sau cơn bão Yagi, thôn Át Thượng, xã Minh Xuân đã được Bộ Tư lệnh Quân khu 2 hỗ trợ đầu tư Dự án bố trí dân cư cho 35 hộ dân. Ngoài ra, Lục Yên đang dồn sức xây dựng các khu tái định cư mới như tại thôn Khe Bín (xã Tân Phượng), hoàn thiện các khu tại thôn Làng Mường (xã Tô Mậu) và thôn Khe Pằn (xã Khánh Hòa). Mục tiêu đặt ra là di dời gần 200 hộ dân đến nơi ở mới an toàn từ nay đến năm 2027.
Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Ngọc Sơn, việc thực hiện các khu tái định cư cho người dân vùng thiên tai còn gặp nhiều khó khăn bởi nhiều nguyên nhân như: thiếu quỹ đất với mặt bằng đủ rộng, đủ an toàn; chi phí san lấp mặt bằng, xây dựng hạ tầng cơ bản như đường, điện, nước là con số khổng lồ, vượt xa khả năng của ngân sách một huyện miền núi.
Huyện Lục Yên mong muốn được đầu tư nhiều hơn những khu tái định cư an toàn cho người dân. Ảnh: Thanh Tiến.
Để xây dựng một khu tái định cư đồng bộ, không chỉ an toàn mà còn phải phù hợp với tập quán sinh hoạt, sản xuất của người dân đòi hỏi thời gian, công sức khảo sát và trình độ chuyên môn cao. Bên cạnh đó, nhiều hộ dân đã gắn bó cả đời với mảnh đất cha ông, dù biết là nguy hiểm nhưng vẫn do dự, chần chừ không muốn rời đi vì sợ đến nơi mới không có sinh kế, không có tư liệu sản xuất…
Để tháo gỡ những nút thắt này, huyện Lục Yên đã và đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để đảm bảo an toàn cho người dân. Trước mắt, hỗ trợ các hộ không phải di dời nhưng bị đất đá vùi lấp san tạo lại mặt bằng để dựng lại nhà. Huyện cũng kết hợp cả hai phương án bố trí xen ghép trong các khu dân cư hiện hữu và quyết tâm xây dựng các khu tái định cư tập trung.
Song song các giải pháp từ nội lực, các chính sách hỗ trợ của tỉnh và Trung ương rất cần thiết. Cần có nguồn vốn từ ngân sách dự phòng trung ương để thực hiện các dự án bố trí ổn định dân cư mang tính cấp bách.
Cần có các chuyên gia giỏi để giúp huyện trong công tác khảo sát, quy hoạch và xây dựng các khu tái định cư một cách khoa học, bền vững. Ngoài ra, cần có cơ chế đặc thù để đẩy nhanh quá trình thu hồi đất, bồi thường và giải phóng mặt bằng, rút ngắn thời gian triển khai dự án. Từ đó, giúp cho giấc mơ về một miền đất an cư, nơi người dân không còn phải giật mình thon thót mỗi khi mưa lũ đổ về.
