80 năm hoàn thiện thể chế, biến đất đai thành động lực phát triển bền vững

Dọc chiều dài lịch sử đất nước, ngành quản lý đất đai dẫu đi qua những giai đoạn thăng trầm, nhưng đã từng bước hoàn thiện thể chế, khai thông nguồn lực. Từ mục tiêu “người cày có ruộng”, Việt Nam đã vươn lên thành quốc gia xuất khẩu nông sản tầm quốc tế, đồng thời đất đai đã trở thành một trong những nguồn lực quan trọng nhất cho một nền kinh tế năng động, hội nhập.

Nhân kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường đồng hành cùng đất nước, phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với Cục trưởng Cục Quản lý đất đai Đào Trung Chính về những dấu ấn quan trọng trong chặng đường phát triển, cũng như định hướng tiếp theo trong bối cảnh đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình.

Ba dấu mốc bước ngoặt

Thưa ông, nhìn lại chặng đường 80 năm ngành quản lý đất đai (03/10/1945 - 03/10/2025), ông đánh giá đâu là những dấu ấn nổi bật nhất?

80 năm qua là một hành trình nhiều biến đổi và đầy tự hào, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, ngành quản lý đất đai đã có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp cách mạng qua các thời kỳ. Đặc biệt, ngành đã có nhiều dấu ấn, đóng góp cho công cuộc bảo vệ, phát triển đất nước, nhất là trong việc tham mưu, xây dựng chính sách pháp luật đất đai nhằm khơi thông các điểm nghẽn, góp phần quản lý, khai thác, sử dụng hiệu quả nguồn lực đất đai, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và phát triển bền vững của đất nước.

Để chọn những dấu ấn nổi bật, tôi cho rằng có ba cột mốc mang tính bước ngoặt.

Thứ nhất, là cuộc cải cách ruộng đất những năm 1950, chính sách mang tính cách mạng, đưa ruộng đất đến tay người nông dân, khẳng định quyền làm chủ của nhân dân đối với tư liệu sản xuất quan trọng nhất.

Thứ hai, là Hiến pháp 1980 trong đó quy định đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Sau đó là sự ra đời của Luật Đất đai năm 1987, đạo luật đầu tiên về đất đai trong thời kỳ đổi mới, đặt nền móng cho quá trình xây dựng thị trường quyền sử dụng đất và khẳng định Nhà nước là đại diện chủ sở hữu toàn dân.

Thứ ba, là thời khắc hiện nay – khi Luật Đất đai 2024 đang được sửa đổi, bổ sung nhằm phục vụ công cuộc sắp xếp lại bộ máy nhà nước theo hướng tinh, gọn, mạnh, tạo thế và lực mới để đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, hiện thực hóa khát vọng dân giàu, nước mạnh, sánh vai với các cường quốc năm châu.

So với thời kỳ đầu xây dựng pháp luật đất đai thì chính sách đất đai hiện hành có những đổi mới gì để khai thác được tối đa tiềm năng từ đất, thưa ông?

Pháp luật đất đai hiện nay đã thể hiện rõ tinh thần cải cách mạnh mẽ qua 3 nội dung chính nổi bật. Thứ nhất, thiết kế lại toàn bộ quy trình quản lý đất đai theo hướng phân cấp mạnh mẽ cho địa phương, đi đôi với giám sát, kiểm soát quyền lực và dữ liệu số; Thứ hai, bỏ khung giá đất và bảng giá đất được xây dựng theo nguyên tắc thị trường, cập nhật hàng năm, sử dụng dữ liệu giao dịch thực tế điều này sẽ giảm chênh lệch trong thu hồi, bồi thường và nghĩa vụ tài chính; Thứ ba, hệ thống thông tin đất đai, hồ sơ địa chính được số hóa, liên thông, công khai, từ đó tăng hiệu quả quản lý và giảm khiếu kiện. Luật thúc đẩy phát triển thị trường quyền sử dụng đất lành mạnh, bình đẳng giữa các chủ thể, kể cả khu vực ngoài nhà nước.

Nhờ các chính sách đất đai ngày càng được hoàn thiện trong quá trình phát triển của đất nước, đến nay, công tác quản lý nhà nước về đất đai thu được nhiều kết quả quan trọng, đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. 

Mở rộng đối tượng và phạm vi tiếp cận đất nông nghiệp

84% diện tích đất tự nhiên là đất nông nghiệp cho thấy không gian phát triển, tiềm năng khai thác đất nông nghiệp là rất lớn. Vậy thưa ông, chính sách đất đai đã có những thay đổi nào để từ mục tiêu “người cày có ruộng”, chúng ta hướng đến những cánh đồng mẫu lớn, quốc gia xuất khẩu nông sản lớn của thế giới?

Từ khẩu hiệu “người cày có ruộng” trong Cải cách ruộng đất ở miền Bắc những năm 1953–1960, chính sách đất đai Việt Nam đã trải qua nhiều bước chuyển quan trọng, phản ánh sự đổi mới tư duy quản lý và khai thác tiềm năng đất đai. Giai đoạn khoán hộ (1981–1988) đã trao quyền sử dụng đất lâu dài cho nông dân, giải phóng sức sản xuất, đưa Việt Nam từ nước thiếu lương thực trở thành quốc gia xuất khẩu gạo từ năm 1989.

Bước vào thời kỳ hội nhập, các chính sách tích tụ, tập trung đất đai và dồn điền đổi thửa đã hình thành những vùng nguyên liệu quy mô lớn, tạo điều kiện áp dụng cơ giới hóa, kỹ thuật đồng bộ. Mô hình cánh đồng mẫu lớn ra đời từ năm 2011, gắn kết nông dân với doanh nghiệp, nhà khoa học và Nhà nước, nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị nông sản, góp phần xây dựng thương hiệu nông sản Việt trên thị trường thế giới.

Luật Đất đai 2024 mở ra giai đoạn mới, khi đối tượng tiếp cận đất nông nghiệp được mở rộng, không chỉ giới hạn ở nông dân trực tiếp sản xuất. Cơ chế miễn, giảm thuế và lệ phí khi chuyển đổi, tích tụ đất giúp hình thành những vùng sản xuất tập trung, khu nông nghiệp công nghệ cao. Đồng thời, việc cho phép sử dụng đất đa mục đích và cơ chế bảo vệ nông dân khi thu hồi đất đã nâng cao giá trị sử dụng, giá trị kinh tế và tính bền vững của tài nguyên đất.

Từ mục tiêu “người cày có ruộng” đến vị thế quốc gia xuất khẩu nông sản, chính sách pháp luật về đất đai đã không ngừng thích ứng và đổi mớ, khai thác ngày càng hiệu quả tiềm năng đất đai, mở rộng cơ hội tiếp cận và nâng tầm giá trị của đất trong phát triển kinh tế - xã hội.

Từ những đổi mới về thể chế, chính sách, việc khai thác tiềm năng đất nông nghiệp đã hướng đến thay đổi diện mạo nông thôn Việt Nam ra sao, thưa ông?

Các chính sách đất đai liên tục được đổi mới, hoàn thiện trong hàng chục năm qua đã giúp việc khai thác tiềm năng đất nông nghiệp, vượt ra khỏi khuôn khổ phân lũy manh mún, hướng tới nông thôn hiện đại, năng động, góp phần trực tiếp thay đổi diện mạo vùng nông thôn. Nông thôn Việt Nam không chỉ là nơi canh tác lúa truyền thống mà đã dần trở thành vùng sản xuất đa chức năng, tích hợp kinh tế và thị trường.

Cụ thể, trước đây chỉ những nông dân trực tiếp sản xuất nông nghiệp mới được chuyển nhượng hoặc sử dụng đất trồng lúa thì luật hiện hành đã cho phép cá nhân không trực tiếp sản xuất nông nghiệp cũng được nhận chuyển nhượng đất trồng lúa, trong phạm vi hạn mức quy định. Điều này thu hút các nhà đầu tư có năng lực vốn, công nghệ đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp hàng hóa, từ đó đa dạng hóa thành phần chủ thể sử dụng đất và nâng cao năng lực sản xuất tại vùng nông thôn.

Pháp luật đất đai hiện nay còn cho phép người sử dụng đất chuyển đổi cơ cấu cây trồng, áp dụng công nghệ cao, kết hợp mô hình thương mại, dịch vụ, chăn nuôi, dược liệu trên đất nông nghiệp, điều mà trước đây bị hạn chế. Nhờ đó, đất nông nghiệp không chỉ giữ vai trò sản xuất mà còn trở thành tài sản đa mục đích, tăng giá trị sử dụng và kinh tế.

Nhờ mở rộng đối tượng và đa dạng hóa mục đích sử dụng, đất đai nông thôn dần được tích tụ, quy hoạch vùng sản xuất, cánh đồng mẫu lớn ra đời, tạo ra vùng nguyên liệu lớn, đầu tư hạ tầng, cơ giới hóa, hiện đại hóa canh tác. Các khu vực nông thôn nhờ vậy trở nên năng động: cảnh quan thay đổi, sinh kế được cải thiện, khu vực sản xuất trở thành điểm đến của nhà đầu tư, nhà khoa học và doanh nghiệp cùng hỗ trợ để nâng cao năng suất, chất lượng, gia tăng thu nhập cho nông dân.

Tôi tin rằng, nếu làm tốt chính sách đất đai từ quy hoạch đến quản lý, từ phân bổ đến kiểm soát sử dụng, chúng ta hoàn toàn có thể phát huy được tiềm năng nông nghiệp, bảo đảm sinh kế cho hàng triệu nông dân, đồng thời đóng góp tích cực vào an ninh lương thực quốc gia và mục tiêu phát triển bền vững.

Tầm nhìn về phát huy tài nguyên đất đai

Nhìn về phía trước, theo ông, đâu là những ưu tiên lớn của ngành để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc?

Trong suốt 80 năm kể từ khi ngành quản lý đất đai được thành lập đến nay, đất đai luôn là nguồn tài nguyên đặc biệt, là tư liệu sản xuất chủ yếu, gắn liền với mọi hoạt động kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, môi trường và phát triển bền vững.

Bước vào giai đoạn mới, đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình, ngành đặt ra yêu cầu phải tiếp tục phát huy tiềm năng và nguồn lực đất đai, phục vụ mục tiêu phát triển bền vững, góp phần thực hiện tầm nhìn đến năm 2030 và 2045.

Theo đó, ưu tiên đầu tiên của ngành là hoàn thiện thể chế, đặc biệt là triển khai thực hiện Kết luận của Hội nghị lần thứ 12 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về sơ kết Nghị quyết số 18-NQ/TW, trên cơ sở chỉ đạo thống nhất của Đảng ủy Chính phủ và Đảng ủy Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ngành đã khẩn trương lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện việc rà soát, đánh giá thực tiễn thi hành Luật Đất đai 2024 và chủ động đề xuất sửa đổi, bổ sung nhằm kịp thời thể chế hóa đầy đủ, sâu sắc hơn các quan điểm, chủ trương, định hướng lớn của Đảng trong bối cảnh mới theo hướng chuyển đổi từ tư duy quản lý chặt chẽ nguồn lực đất đai sang quản lý hiệu quả, kiến tạo phát triển.

Hiện nay, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai 2024 đã được xây dựng công phu, bài bản và đang được gửi lấy ý kiến rộng rãi từ các bộ, ngành, địa phương, tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng doanh nghiệp. Đây là bước chuẩn bị quan trọng nhằm bảo đảm sự đồng thuận cao, tính khả thi và thống nhất trong toàn hệ thống chính trị trước khi hoàn thiện hồ sơ trình Quốc hội xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 10 dự kiến vào cuối năm 2025. 

Thứ hai, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt ở tuyến cơ sở nơi trực tiếp tiếp xúc với người dân, doanh nghiệp.

Thứ ba, đôn đốc các địa phương hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai nhằm đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính theo hướng từng bước hiện đại hóa công tác quản lý đất đai, chuyển đổi số dựa trên hệ thống thông tin đất đai thống nhất, tập trung, phục vụ đa mục tiêu kết nối từ Trung ương đến địa phương; tích hợp thông tin đất đai với thông tin thị trường bất động sản, cơ sở dữ liệu về dân cư và các cơ sở dữ liệu có liên quan.

Ngành cam kết sẽ tiếp tục đóng vai trò tiên phong trong công cuộc đổi mới thể chế, hiện đại hóa quản trị đất đai, đưa đất đai thực sự trở thành nguồn lực chiến lược, phục vụ phát triển đất nước nhanh, bền vững, đảm bảo an ninh, quốc phòng.

Thời gian qua, ngành đã phối hợp chặt với các địa phương trong việc xây dựng cơ sở dữ liệu (CSDL) đất đai và thu được nhiều kết quả. Tính tới trước 1/7/2025 (trước khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp), có 495/696 đơn vị cấp huyện đã hoàn thành CSDL địa chính và đưa vào vận hành, quản lý gần 50 triệu thửa đất, tương đương khoảng 70% số đơn vị hành chính cấp huyện trên cả nước có dữ liệu số về đất đai.

Đồng thời, 63/63 tỉnh, thành phố đã thực hiện kết nối, chia sẻ CSDL quốc gia về đất đai với CSDL quốc gia về dân cư, triển khai dịch vụ công trực tuyến thuộc Đề án 06/CP. 36/63 tỉnh, thành phố sử dụng dữ liệu đất đai giải quyết thủ tục về cư trú trên hệ thống dịch vụ công trực tuyến (kết nối với Bộ Công an) và 49/63 tỉnh, thành phố đã kết nối, liên thông giữa cơ quan Đăng ký đất đai với cơ quan Thuế để xác định nghĩa vụ tài chính về đất đai tự động.

Điều này thể hiện những tín hiệu tích cực cho thấy CSDL đất đai bước đầu được khai thác phục vụ người dân. Tuy chưa phủ kín được cả nước nhưng kết quả này đã tạo chuyển biến quan trọng trong quản lý đất đai phục vụ công tác quản lý, người dân và doanh nghiệp.

Xin trân trọng cảm ơn ông!