Nhà văn Nguyễn Khoa Đăng khép lại mây chiều bảng lảng

Nhà văn Nguyễn Khoa Đăng vừa trút hơi thở cuối cùng lúc 5h ngày 25/9 tại tư gia ở quận Gò Vấp, TP.HCM. Nhà văn Nguyễn Khoa Đăng có một thời gian dài gắn bó với Kiến Thức Gia Đình. Ông không chỉ là người khai sinh và giữ mục “Tình huống ứng xử” mà còn là người tư vấn tâm lý và pháp luật cho bạn đọc Kiến Thức Gia Đình qua hai bút danh thân thuộc Thương Việt và Thạch Thảo. Cuộc đời 82 năm của một người cầm bút chất phác và nhẫn nại, để lại không ít ngậm ngùi thương nhớ cho đồng nghiệp và bạn đọc.

Nhà văn Nguyễn Khoa Đăng, tên thật Nguyễn Đăng Khoa, sinh ra và lớn lên ở xã Hòa Bình, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình. Ông bắt đầu dự phần vào xã hội bằng nghề dạy học tại quê nhà. Từ năm 1961 đến năm 1971, dù là giáo viên môn Toán nhưng ông lại đam mê sáng tác văn chương. Ngoài truyện ngắn “Em học trò và người cha ấy” đoạt giải thưởng của Bộ Giáo dục Đào tạo, ông còn có bài thơ “Mùa lúa chín” được nhạc sĩ Bùi Đình Thảo phổ nhạc thành ca khúc “Em đi giữa biển vàng” nổi tiếng.

Năm 1971, nhà văn Nguyễn Khoa Đăng được biên chế sang Hội Văn nghệ Thái Bình. Ý thức theo nghề viết lách chuyên nghiệp được ông đánh dấu bằng việc lấy bút danh Nguyễn Khoa Đăng thay cho tên thật Nguyễn Đăng Khoa, với lý do: “Lúc ấy nổi lên hiện tượng thần đồng Trần Đăng Khoa rất lừng lẫy. Mình không muốn có bất kỳ sự nhầm lẫn hoặc sự ngộ nhận nào”. Thái độ tự trọng của nhà văn Nguyễn Khoa Đăng sau này được nhà thơ Trần Đăng Khoa đồng cảm bằng sự tếu táo: “Lẽ ra không cần đổi ngược Đăng Khoa thành Khoa Đăng. Em và bác đều là Khoa. Bác là Chính Khoa, còn em là Phụ Khoa”.

Non sông thống nhất, nhà văn Nguyễn Khoa Đăng chuyển vào công tác ở Hội Văn nghệ Kiên Giang từ năm 1977. Mảnh đất phương Nam với nhịp sống mới đã khơi nguồn cảm hứng để nhà văn Nguyễn Khoa Đăng có một loại tác phẩm, như tập truyện ngắn “Khói đốt đồng” (1981), tập truyện ngắn “Nước xanh biêng biếc” (1986) tập truyện ngắn “Tình yêu một thuở” (1989), tiểu thuyết “Ngõ tre rì rào” (1990) tiểu thuyết “Số phận nghiệt ngã” (1991)...

 Giai đoạn đổi mới, nhà văn Nguyễn Khoa Đăng dù ở Kiên Giang vẫn được nhiều đạo diễn ở TP.HCM đặt hàng viết kịch bản phim, tiêu biểu như phim truyện “Giai điệu xanh”, phim truyện “Bài hát đâu chỉ là nốt nhạc”, phim tài liệu “Tao đàn Chiêu Anh Các”...

Tuy nhiên, tác phẩm mà nhà văn Nguyễn Khoa Đăng bỏ công chăm chút thời lập nghiệp ở Kiên Giang là cuốn sách “Cài hoa vào quá khứ”. Đó là những câu chuyện sư phạm mà ông chắt chiu suốt một thập niên đứng trên bục giảng. Cho nên, khi đến chào ra mắt nhà thơ Chế Lan Viên vào năm 1984, nhà văn Nguyễn Khoa Đăng đã đưa bản thảo “Cài hoa vào quá khứ” để tiền bối góp ý. Bằng con mắt một bậc thầy lão luyện, nhà thơ Chế Lan Viên đã viết thư hồi âm cho nhà văn Nguyễn Khoa Đăng: “Cuốn sách này hội tụ phẩm chất nhà văn – nhà giáo của anh, chắc chắn sẽ không chỉ được in một lần. Tôi và nhà văn Vũ Hạnh sẽ ký tên giới thiệu anh được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam”.

Quả đúng như nhà thơ Chế Lan Viên tiên liệu lúc còn tại thế, cuốn sách “Cài hoa vào quá khứ” sau khi được Nhà xuất bản Trẻ ấn hành lần đầu tiên vào năm 1993, đã trở thành tác phẩm được tái bản nhiều lần nhất trong sự nghiệp của nhà văn Nguyễn Khoa Đăng.

Ở Kiên Giang, nhà văn Nguyễn Khoa Đăng còn được biết đến với tư cách “thầy cãi”. Vì chưa có luật sư, nên tỉnh Kiên Giang thành lập Đoàn bào chữa viên để hỗ trợ pháp lý cho người dân. Nhà văn Nguyễn Khoa Đăng là một trong 20 thành viên của Đoàn bào chữa viên tỉnh Kiên Giang, và cũng là người tham gia bào chữa tích cực nhất. Từ năm 1989 đến năm 1992, nhà văn Nguyễn Khoa Đăng đã có 216 lần ra tòa để làm “thầy cãi”. Bàn chân của ông đã lặn lội khắp vùng sâu vùng xa miệt thứ An Biên, U Minh Thượng, Gò Quao, Giồng Riềng... để bào chữa cho những người nông dân thua thiệt và thấp cổ bé họng. Nhà văn đúc kết về hành trình hành nghề thầy cãi: “Mỗi khi tôi nhận một vụ kiện thì thức trắng mấy đêm để tìm đọc các văn bản pháp luật. Một điều nữa giúp tôi hết sức làm thầy cãi vì tôi thấy đây là công việc gắn bó với số phận con người sâu sắc. Có những cuộc đời nhiều ngã rẽ và trắc trở đến mức dù giỏi đến đâu cũng không tưởng tượng được! Những người phạm tội, có khi vì nông nổi mà cũng có khi vì không am tường pháp luật. Khi đối diện với hội đồng xét xử, họ cần có người đồng hành để nói ra sự thật mà chỉ có họ mới thấu đáo!”.

52 tuổi, nhà văn Nguyễn Khoa Đăng xin nghỉ hưu sớm và lên Sài Gòn định cư. Ngoài viết bài cộng tác cho các báo, công việc được nhà văn Nguyễn Khoa Đăng tâm đắc là làm tư vấn pháp lý ở Văn phòng luật sư Người Nghèo. Trải nghiệm làm thầy cãi được nhà văn Nguyễn Khoa Đăng tích tụ thành tập bút ký “Khóc cười trước vành móng ngựa” và tiểu thuyết “Bị cáo ở hồ uyên ương”. Quan niệm cầm bút của nhà văn Nguyễn Khoa Đăng rất rõ ràng: “Tôi là một người mơ mộng, nhưng tôi không quá hứng thú với những trang viết chỉ trông cậy vào sự thêu dệt hoa mỹ của óc tưởng tượng. Thực tế cuộc sống đa dạng và phong phú vẫn cần các nhà văn khám phá và mổ xẻ, với tất cả tài năng và tấm lòng. Tôi luôn tin rằng, hãy giẫm nát mảnh đất dưới chân mình thì sẽ thấy đề tài ở đó. Đời tôi đã sống qua nhiều nơi, gặp được nhiều người, và những trải nghiêm ấy tự nhiên trở thành chi tiết của tôi, trở thành nhân vật của tôi mà không phải miễn cưỡng sắp đặt. Nghề văn không mang lại cho tôi nhiều giá trị vật chất nhưng bồi đắp cho tôi không ít giá trị tinh thần để đối mặt với mọi nhiễu nhương và phản trắc. Không có điều gì thú vị bằng cầm bút với tư cách một con người lương thiện”

Nhà văn Nguyễn Khoa Đăng viết được nhiều thể loại khác nhau. Với độc giả thiếu nhi, ông có tập thơ “Đội nón cho cây” và truyện dài “Chim mặt người”. Với độc giả bình dân, ông có hai tập truyện trắc nghiệm tâm lý “Trăm nỗi éo le” và “Cảnh ngứa mắt chốn đông người”... Đặc biệt, cố hương Thái Bình mà ông từng có những lời thơ trong trẻo “Em đi giữa biển vàng, nghe mênh mang trên đồng lúa hát. Hương lúa chín trong lòng tay như đựng đầy mưa gió năng, như có cả giọt mồ hôi của bao người nuôi lúa lớn, lúa ơi” lại có những mệnh kiếp trầm luân theo lịch sử luôn ám ảnh ông khôn nguôi. Nhà văn Nguyễn Khoa Đăng đã dành 10 năm để nghiền ngẫm và viết hai cuốn tiểu thuyết về đề tài cải cách ruộng đất là “Nước mắt một thời” xuất bản năm 2009 và “Hoàng hôn lạnh” xuất bản năm 2011.

Nhà văn Nguyễn Khoa Đăng hiền lành và cần cù. Ông không bon chen danh lợi, nhưng sẵn sàng vứt bỏ sự rụt rè thường ngày để lao vào một công việc mà ông cảm thấy có ích cho người khác. Những năm cuối đời, nhà văn Nguyễn Khoa Đăng có tiểu thuyết “Mây chiều bảng lảng” phản ánh những xao xác tuổi già trước những buồn vui duyên nợ. Bây giờ, “mây chiều” không còn “bảng lảng” nữa, nhà văn Nguyễn Khoa Đăng bay vào cõi khác, lặng lẽ và thong dong./.