Nhà thơ Trần Quang Quý sinh ngày 2/1/1955 tại xã Xuân Lộc, Phú Thọ; hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Ông đã qua đời vào lúc 11 giờ sáng 10/9 tại nhà riêng, do bị mắc bệnh ung thư dạ dày, hưởng thọ 67 tuổi.
Dẫu là mảng thơ tình yêu quê hương, đất nước, hay thơ thân phận, ông đều thể hiện là một giọng điệu thơ khác biệt, khó lẫn.
Nhà thơ Trần Quang Quý lớn lên và tham gia quân đội tháng 12/1971. Sau khi ra quân, học Đại học Văn hóa Hà Nội, Đại học Ngoại ngữ Hà Nội và làm báo. Ông đã xuất bản 14 tập thơ và nhận được 13 giải thưởng văn học, trong đó Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật, 3 giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam.
Nhà thơ Trần Quang Quý.
“Dấn thân và trải nghiệm là đặc điểm bao trùm toàn bộ quá trình sáng tác của ông. Thơ ông gân guốc và gai góc nhưng là gai góc của hoa hồng. Ông đi tìm hồn chữ chứ nhất quyết không siêu hình trong bóng chữ”, nhà thơ Nguyễn Hưng Hải từng nhận xét về thơ Trần Quang Quý. Đúng vậy, Trần Quang Quý người đi tìm “hồn chữ”, trở thành gương mặt ấn tượng.
Là nhà báo, Trần Quang Quý được đi nhiều nơi trong và ngoài nước. Trần Quang Quý từng là Tổng biên tập báo Gia đình và xã hội, Phó Giám đốc Nhà xuất bản Hội Nhà văn Việt Nam. Là nhà thơ, hồn thơ ông bay lên cùng nhiều vùng quê. Điều đặt biệt là, ông viết khá nhiều về miền Trung, về xứ Nghệ. Có thể kể đến “Đến khi nào được trở lại miền Trung”, “Nắng Nghệ”, “Ngày Vinh”, “Gửi Vinh”, “Mưa Tiên Điền”...
Chắc ông đã đi xứ Nghệ nhiều lần, cơ quan ông nhân viên là người Nghệ không ít, đặc biệt có "nhiều Nghệ và gốc Nghệ" từ “đàn anh” như nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo, đến những người “cùng vai phải lứa” và đàn em nặng tình, sâu nghĩa. Nhưng chắc chắn, phải có điều gì đó đặc biệt nữa nằm trong “trái tim thơ” Trần Quang Quý?
...
Tôi không Nghệ mà nẻo tôi vẫn Nghệ
Nghệ ở em, Nghệ ở Diễn Châu, Nghệ về cửa Hội
một chiếc ô che cả vòm trời
trong chiếc ô một dịu dàng cười
em thu nắng đôi môi
nhốt tôi
miền nắng Nghệ
(Nắng Nghệ)
Nhà thơ Trần Quang Quý tặng tác giả bài báo tập thơ “Nguồn”.
Trần Quang Quý xác quyết như vậy và đúng, ông là người hạnh phúc khi gặp “chiếc ô che cả vòm trời”, trong đó có “dịu dàng cười”, “nắng đôi môi”. Trần Quang Quý đã bị “nhốt” ở “miền nằng Nghệ”, đó đích thị là “nẻo tôi” của nhà thơ. Ở nẻo ấy, dù nắng, gió, bão, giông; dẫu đất cằn, sỏi đá vì vẫn là “nẻo tôi”.
...
Ngày Vinh nhão mưa
lá vàng rụng những vòm cây sũng ướt
trên tay anh ẩm ngực thu tròn
mắt em vừa đánh thức những đôi mắt già nua ngủ gật
...
góc phố nào em “gió đã khóa môi chiều”
cái mùa thu đeo đẳng trẻ trai ta
còn treo dưới vòm duối Nghi Phong cổ thụ
bài hát cũ đã thổ ẩm khói sương
(Ngày Vinh)
Dẫu rời quê ra phố hơn nửa cuộc đời nhưng tâm hồn Trần Quang Quý luôn “đầm đìa hồn quê”. Quê luôn nặng lòng. Đã có lần ông “tuyên ngôn”: Không ai bứng mình ra được khỏi cố hương. Quê xưa dù nghèo rỗng ruột làng nhưng là nguồn, luôn giày vò, ám ảnh, bám riết lấy ông. Càng xa quê ông càng dành tình cảm cho quê hương nhiều hơn, sâu nặng hơn. Với con người thế, tâm hồn thế, ông dễ bị “nhốt” với Nghệ, bởi quê hương Nghệ có nhiều thứ để “đánh thức” trái tim nhà thơ.
...
Nào em, nào em, xích lại gần hơn
anh sợ tuột em vào cơn mưa lạnh
sợ bàn tay vướng
mắt hờ hững
sợ Giang Đình lạc bến gió liêu xiêu
...
Trong Nguyễn Du đâu chỉ một nàng Kiều
cơn mưa dắt cộng ngả Kiều cộng lại
máu rỏ hồn Người trên ngọn bút
mỗi câu thơ chắt cạn nhân gian
chắt tâm sự một tâm hồn lớn
hóa cơn mưa tưới ngọt Tiên Điền
(Mưa Tiên Điền)
Trần Quang Quý viết bài thơ “Mưa Tiên Điền” vào lúc 2 giờ 15 phút sáng năm 2015 lúc ông vào Hà Tĩnh dự kỷ niệm 250 năm ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du. Có lẽ vì “mưa như rượu/ tưới lòng nhân ái/ mưa như chan nước mắt nàng Kiều/ hay nước mắt Nguyễn Du cũng không biết nữa/ hay nước mắt trời ứa nhân gian?” nên thi nhân không ngủ được. Có mặt trên quê hương Nguyễn Du, trái tim Trần Quang Quý dạt từ bờ cảm xúc sang bờ tư duy.
Trần Quang Quý luôn vậy, luôn là tiếng thơ của những nỗi niềm tâm trạng nhiều trắc ẩn, đau buồn đến phẫn nộ. Chính vì thế mà ông luôn khát tình người, trân quý nghĩa người. Năm 2020, Hà Tĩnh chuẩn bị kỷ niệm 200 năm ngày mất của Nguyễn Du, lúc đó đọc lại bài thơ “Mưa Tiên Điền” của Trần Quang Quý càng dễ nhận ra “nước mắt trời ứa nhân gian”.
Miền Trung đến khi nào trở lại
bão thả lên trời gian truân thì còn đấy
ta sẽ lặn với nhau tận đáy sông Lam
lặn với nhau một lần trên cát
uống với nhau một trận cho mềm
....
Tôi chẳng muốn làm ngọn gió lang thang kỷ niệm
tôi tan lẫn miền Trung một phía cuộc đời.
(Đến khi nào trở lại miền Trung)
Đặc sắc, mới mẻ của thơ Trần Quang Quý là góc nhìn mới và kiểu tư duy ngôn ngữ mới làm cho thơ ông, dẫu viết tình yêu quen thuộc, hay thân phận... luôn có sức gây ấn tượng với người đọc. “Mưa Tiên Điền” không ngoại lệ.
Bài thơ này Trần Quang Quý viết năm 1984, trước đổi mới 2 năm, cho đến nay tuổi bài thơ này đã ngót 40 năm. Nói điều này để thấy, Trần Quang Quý đã dấn thân, đổi mới về thi pháp thơ ông, tạo nên một “phong cách thi ca” Trần Quang Quý trước cả ngày đất nước đổi mới. Ngày đó, cả đất nước và xứ Nghệ nói chung còn gian truân, đói khổ. Nghệ An và Hà Tĩnh vẫn nằm trong một “thực thể hành chính” Nghệ Tĩnh. Cám ơn ông đã đến với xứ Nghệ từ rất sớm và bị “nhốt” từ đó đến nay, và xác định đó là “nẻo tôi”.
Những ngày nằm trên giường bệnh, Trần Quang Quý vẫn dồn hết năng lượng sống cho thơ, kịp ra mắt hai tập “Những nẻo người” và “Miền tỏa bóng” (NXB Hội Nhà văn, 2022); trong đó “Những nẻo người” là cảm xúc thơ của ông đối với các vùng, miền đất nước, nơi ông từng đến. “Gửi Vinh” là bài thơ nằm trong tập này, ông dành cho xứ Nghệ. “Sao cứ dùng dằng Vinh/ Vinh một chấm mà tôi đầy nắng”; “Tôi nhập đồng Vinh từ một vòm cao/ mênh mang núi sông /treo cong dải ngân hà / nghe vòm đêm rúc rích cất tiếng...” (Gửi Vinh).
Trái tim nhà thơ Trần Quang Quý đã ngừng đập. Ông đã sống trọn tình với đời, với thơ, trong đó có tình cảm dành cho xứ Nghệ.
Hà Nội, ngày 11/9/2022
